Begirada urteari

Hego Sudango independentzia erreferendumarekin hasi genuen 2011, eta 2012an bietarik izan dugu, independentzia aldarrikapena eta autodeterminazio erreferenduma. Lehena, Azawaden tuaregek gauzatu dute, nahiz eta jihadismoak eta Frantziaren eta Aljeriaren interes ezkutuek hondora eroan duten. AEBak zalantzati daude horratik, basamortuan gerra baino gehiago, ez ote zaien komeni basamortuko biztanleak salafisten aurkako aliatu izatea. Puerto Ricon, berriz, laugarrenez bozkatu dute estatusari buruz. AEBetan erabat integratzea hautatu dute, baina independentzia baino zailagoa dute. Azken batean, etxetik joatea erabaki pertsonala da, baina inorenera bizitzera etortzeko, bertako bizilagunen oniritzia behar da.

Anglosaxoniar tradizio berean, Falkland/Malvinetako biztanleek estatusaz bozkatuko dute bi hilabete barru. Puztuta dabil David Cameron. Hain harro britainiartasunaz eze, autodeterminazioaren bultzatzaile nagusi bihurtu den. Konplexurik gabe, Falklandetako biztanleen gisan eskoziarrek ere Erresuma Batua hobetsiko dutela sinetsita. Britainiar nazionalismoaren urtea izan da, Olinpiar Jokoek eta monarkia eraberrituak bultzatuta: Erreginaren jubileua, William printzearen ezkontza, aitatasuna... galtza bete lan Alex Salmondek eskoziarrak limurtzen, ingelesen bozkario unean. Aipatu genuen paradoxa: Eskozia europazalea Europatik kanpo geratuko da independentzia hautatuz gero. Baina euroeszeptiko ingelesek ere bide bera har lezakete. Cameronek behinola hauspotu eta orain estu hartuta daukate, EBn jarraitzeari buruzko erreferendumera deitu dezan.

Espainiak, berriz, Ingalaterraren karikatura dirudi, bai monarkian, bai estatu-egituran. Katalunian Biltzar Nazionalaren gidoia betetzen ari da: udan itun fiskala aldarrikatu zuen Parlamentuak, eta Madrilek, ohiko itsutasunarekin, atea itxi. Ordurako milioi eta erdi katalanek aldarrikatu zuten itun hori ere ez zutela aski. Orain kartak gorantz daude: berehalakoan, Kataluniako herriaren erabakitzeko eskubidea aldarrikatu, gero Espainiarekin negoziazio itxura egin (alferrik dela jakitun), erreferendum legea segidan, eta amaitu 2013. urtea, galdeketarako dena prest.

Madrilen ohiko zabarkeriak Eskoziari egin dio kalte batez ere. Ez zuten asko uste Edinburgon; Espainiak behartuta, Jose Manuel Durao Barrosok argitu du: estatuen kluba da Europar Batasuna, eta bereizten denak klubeko kide guztiak konbentzitu beharko ditu, Espainia barne. Izango du lanik, bai, Francesc Homsek, Artur Masek ezkutari fin jarritako kontseilariak. Espainia noraino iritsiko den ezin inoiz jakin, baina beti txarrena pentsatzea komeni da.

Brusela oztopo independentismoarentzat, baina Brusela bera independentismoak inguratuta. Flandriak bide isilagoa baina aski irmoa darama. NVA Flandriar Aliantza Berriko buru Bart de Weverrek Anberesko alkatetza lortu zuen, eta 2014ko hauteskundeetarako pauso sendoa eman. Hegoaldeko haize latino zakarrenen gisan sartu da Albert II.a erregea auzian asteon, noiz eta Eguberrietako mezuan, 30eko hamarkadako krisia eta populismoa inplizituki NVArekin lotzen («ikusi genuen zer-nolako kaltea egin zien gure demokraziei»). De Weverri erraz jarri dio, bistan da, lana ondo bete ez eta herritarrak bildu beharrean zatitzen dituela leporatu ondoren, historia gogorarazi dio: Leopold III.a, egungo Albert erregearen aita, Adolf Hitlerrekin kafea hartzera joan zen. Detaile bat: auzi nazionala bigarren mailan darabil EAJk aspaldion (EH Bilduk ere ez du profil independentistena atera), baina Sabino Arana Fundazioak De Wever bera ekarriko du, urtarril amaieran, nazioarteko saritu bakar gisa. Isileko lan independentista saritzera, azken batean.

Italian ere hasi da mugimendurik. Mario Montik eta Silvio Berlusconik betetako orrialdeen atzean gorde dira, baina Sardiniako parlamentuak 26-25, boto bakar batengatik esan dio ezetz independentziari buruzko erreferenduma egiteari (presidenteak berak autodeterminazioa aldarrikatu baina abstenitu egin zen, «Italiako konstituzioari zor diodan begiruneagatik»). Lurralde pobreek horrela badihardute, zer esan aberatsez: Venetok kontsulta juridikoa eskatu du galdeketari buruz, eta Hego Tirolgo independentistak 2013ko urriko hauteskundeen zain daude. «Gerra-harrapakina da Hego Tirol», zioen Zeit alemanak duela hilabete, Italiak 1919an konkistatu zuela gogoan.

Eskoziatik Mediterraneoraino Belgikan barna, eta erdian, Hexagono erraldoia. Otsailean behar du Marylise Lebranchuk aurkeztu deszentralizazio legea. Apirilean iragarri dute erreferenduma Alsazian kolektibitatea sortzeko. Hurrena Normandia batzea izan liteke, edo metropoli handien estatus berezia. Haserreago daude bretainiarrak, Petainek 1941ean Bretainiatik ateratako Loire-Atlantique deszentralizazio asmoetatik kanpo gera daitekeela ikusita. Lebranchu eta Jean-Marc Ayrault lehen ministroa bera bretainiarrak izateak ez dakar berehalakoan onurarik. Frantziako errepublikak egin du galdeketarik aspaldion, Korsikan aurrena, Martinikan eta Guyanan 2010ean. Denak ere, Alsazia legez, Errepublikaren baitako egiturez galdetzeko. Baina Kaledonia Berriaren data ere hurbiltzen ari da. Noumeako akordioen arabera, deskolonizazio prozesuak hainbat urrats egin ditu, eta 2014tik 2018ra Frantziatik erabat bereizi eta estatu independentea sortu nahi duten erabakiko dute.
BERRIAn argitaratua

Maien garaia - U súutukil Maayao’ob

Maien garaia?
Yazmín Novelo Montejok
Maia kazetaria
Maia herria egunotako mintzagai handia da, zenbaketa luzeko egutegian 13 Baktun-en amaierak izan duen oihartzun mediatikoa dela eta; Tabascoko Tortuguero gune arkeologikoko 6. estelan aipatutako data hori askok interpretatu zuten maia iragarpena zela, 2012ko abenduaren 21ean gertatu beharreko munduaren amaierari buruz. Sinestezina iruditu arren, jende askori argitu behar zaio maiek ez zutela horrelako apokalipsirik iragarri eta abenduaren 21ean denbora-ziklo bat baino ez dela amaitzen, gregoriar egutegian abendu bakoitzeko 31. egunean urtea amaitzen dugun gisan. Ez dugu sakonduko ziklo bakoitzak maientzat duen esanahiari buruz, baina bai Yukatanen gertatzen ari denari buruz, 144 mila eguneko hamahirugarren seriearen amaieraren espektatiba dela eta.

Ziklo amaierak berregokitze estrategiko eta politiko batekin bat egiten du. 2011 une txarra izan zen turismorako eta 2012an gobernuak hotelen sektorea bultzatu nahi izan du. “2012ko fenomeno maia” profitatuz “Denbora” izeneko Maia Kulturaren Jaialdia ireki zuen 40 mila lagunen aurrean; lau ardatz zituen ekintza sorta bat zen: kultura, akademia, zientzia eta josteta ekimenak. Ospakizunek hainbat musika eta dantza-ikuskizun eta maia gaien dibulgaziorako ekimen izan ziren, eta nazioarteko hainbat pertsonalitate gonbidatu zituzten, hala nola Rigoberta Menchu Nobel Saridun maia k’itxea eta Dorion Sagan idazle zientifikoa.

Jaialdiak denon ahotan jarri zuen maia kultura; baina maiek, omenaldi horretako protagonistak, hitzaldi gutxitara joan dira eta ez dira galako ekitaldietan agertu. Eguneroko kontuetan daude eurak, euren herriaren izena ekitaldiko afixa eta karteletan ikusten, baita 13 baktun-en mito fatalistak betikotzen dituzten enpresa multinazionalen iragarkietan ere.

Elisa Chavarrea idazle maiarekin hitz egin nuen, eta hala esan zuen: “gauza ederrak erakusten dizkiete bisitatzen gaituztenei baina, abenduaren 21ean zer gertatuko den jakin nahi dutenei baina, nork hitz egingo gaur eguneko maia herriaren bizi baldintzei buruz, nork esango du: bada aita bat umeari emateko janari bila, nondik aterako du gaur umeak jan dezan behar duen dirua? Nork hitz egiten du Meridarara inorenak garbitzera etorri behar duenaz, janaria erosteko diru pixka bat etxera eramateko? Edo ospitaletik kanpo lo egiten duten familiez, medikuak artatu ditzan?

Vicente Canche maia irakasle elebidunarekin ere hitz egin dut, eta esan dit jaialdi horiek iragan erromantikoa nabarmentzen dutela orainaldia, gaurko maien bizimodua kontuan ez hartzeko, “agintariek egungo bizitza baliogabetzen ari dira; gure aitona-amonek, antigoalekoek egindako gauzak omentzen badituzte, gaur bizi direnak ere aintzat hartu behar direla uste dut”.
Izan ere, jaialdiotako maia folklorikoaren irudia ez dator bat Yucatango maia herriaren errealitate konplexuarekin. Karakolei putz egiten eta tunkulak (danborrak) jotzen musika egiten duten maiak saldu nahi dituzte, eta jaramonik ere ez beren hizkuntzan kantatzen duten maia gazteei, cumbia, reggae eta rap erritmoan eta Youtubera bideoak igotzen eta Facebooketik zabaltzen. Maia herria bizirik dago eta musikaren, literaturaren, poesiaren eta arte plastikoen bidez espresatzen du bere burua. Herri maia hizkuntza eta kultura indar garrantzitsua da gaur ere. Mendetako jazarpen eta bazterketaren ondoren, aurrerapauso batzuk suma daitezke, Chichen Itza eta Uxmalgo eraikitzaile eta astronomo handiei gaur eguneko jarraikortasuna ahalbidetzen dutenak; literaturak ematen du fruiturik, hasi dira maia komunikatzaileen taldeak sortzen eta geroz eta handiagoa den kontzientzia politikoa dago, galdera hau marrazten: Baktun berri hau, maietan garaia izango ote da?

U súutukil Maayao’ob
Yazmín Novelo Montejo
Maaya Kaaj jach ku ch’a’ach’ital ti’ le k’iinoba’ yo’olal u seten a’alal ba’alob yo’olal le 13 baktun ti’ le jéejelas kuuchilo’ob: le k’iina’ ku jóok’ol ti’ le ts’iibil tunich estela 6 ti’ u yuuchben najil Tortuguero, ti’ yaan Tabasco México, jump’éel k’iin ch’aba’an tumen ya’ab máak bey u k’iinil u xu’ulul yóok’ol kaab, le 21 ti’ diciembre tu ja’abil 2012. Kex ma’ u jaajkuntaali’ laylie’ yaan máak unaj u na’atik le k’iino’ chen u k’aat u ya’al ku ts’ookol junjaats k’iin je’ex ichil le caalendario gregoriaano ku ts’o’okol le ja0abo’ tu k’iinil 31 ti’ diciembre. Yo’olal ba’ax u k’aat u ya’al u ts’ook’ol k’iino’ob tia’al maayao’ob ma’ tan in tsikbal, ba’ale’ yaan in t’aan yo’olal ba’ax tan u yúuchul way Yucatán yo’olal ba’ax u pa’tal ken ts’o’okok u yoxlajun xook ti’ 144 mil p’éelal k’iino’ob.
U k’áalal Baktun ku lúubul xaan ti’ k’iino’ob ti’ k’eexilo’ob yan ba’al u yilik yéetel jala’achilil. 2011 ma’ bin uts ti’ le máako’ob ku meyajo’ob turismo leolale’ le túumben jala’ach Yucatán tu ts’áaj u yóol tia’al u jo’osik taanil le meyaj ku beetik hoteleero’ob. Yo’olal u seten k’ajóoltal Maayao’ob ti’ le k’iinoba’ tu káajsaj ya’ab meyajo’ob ku muuch’ul ti’ ka’ampéel bixilo’ob: miaatsilil, káambesajil, kaxan na’at yéetel náaysaj óolilo’ob. Ti’ le ki’imak óolalila’ yéetel ya’ab e’esajilo’ob paax, ook’ot yéetel u ts’áabal k’ajóoltbil ba’alob yo’olal maayao’ob payalt’aanta’ab máako’ob ti’ táanxel luumilo’ob je’ex maaya k’iche’ Rigoberta Menchú, máax tu náajaltaj u chíimpolal Nobel de la Paz, yéetel le aj ts’iib yéetel kaxan na’atil Dorion Sagan.
Le cha’anila’ tu betaj u yu’ubal ya’ab ba’alob yo’olal u miatsilil maaya kaaj; ba’ale’, le maayao’obo’, le máaxo’ob yo’olal ku betal le cha’anila’ ma’ tu sen bino’ob ti’ le cha’anilo’oba yéetel ma’ tu chíikpajlo’ob ti’ le jats’uts náaysal óolilo’ob.
Letio’ob ku meyajo’ob je’ex sáansamal ikil u yilko’ob u k’aaba’ u kaajal ti’ nukuch oochelo’ob yo’olal le feestivala’ ba’ale’ bey xaan ti’ ajkoonolo’ob ku ch’a’ach’i’itiko’ob ba’alob ku ya’alal yo’olal u xu’ulul yóok’ol kaab ti’ le yooxlajun baktun.
Tsikbalnajen yéetel Elisa Chavarrea juntúul maaya ix-ts’iib tu yáalajten: “Leti’ le ba’al jats’uts ku ye’espajal ti’ le máaxo’ob ku taalo’ob xíimbalko’on u k’aato’ob u yojeltko’ob ba’ax kun úuchuk 21 ti’ diciembre, ba’ale’ ¿Máax tan u t’aan yo’olal bix kuxa’an Maaya Kaaj ti’ le k’iinoba’? ¿Máax ku ya’alik yaan juntúul taatatsil tan u kaxantik ba’ax ken u ts’aaj u jantik ti’ u paalil, tu’ux ken jo’osik le taak’in tia’al u jaanal le k’iino’? ¿Máax ku t’aan yo’olal le ko’olel ku taal p’o’ tia’al u bisik jump’íit taak’in tia’al u maanko’ob ba’al u jaanto’ob? Wa yo’olal le kuchkabalilo’ob ku weenelo’ob taankab ti’ naajil toj óolal ikil u pa’atiko’ob ka ts’at’aantal u k’oja’anilo’ob?
Bey xaan t’aanajen yéetel Vicente Canché, leti’ maaya jka’ansaj, máax tu ya’alajten yaan jump’éel taalamil yéetel le cha’anilo’oba’, ku ts’atáantiko’ob le úuchben maayao’ob ba’ale’ ku tseliko’ob ba’ax ku yuuchul yéetel mayao’ob bejla’e’: “Le jo’olpo’opilo’ob tan u mixba’alkuntiko’ob bix kkuxtal bejla’e’, tumen wa tan u chínjo’oltiko’ob le ba’alob tu beto’ob knoolo’ob, le úuchben máakilo’ob, kin tuklik unaj u chi’injo’oltiko’ob bix kkuxtal bejla’e’”
Beyo’, u yoochel le maaya ku ko’onol ti’ le cha’anilo’ ma’ keet yéetel bix ku kuxtal maaya kaaj way Yucatán. Ku ko’onol maayao’ob ku yuustiko’ob huub wa ku paaxko’ob tunk’uul ba’ale’ ma’ tu yilko’ob le táankelem maayao’ob ku betiko’ob paax ich maaya t’aan ichil juumilo’ob je’ex cumbia, reggae yéetel rap, yéetel bey xaan ku beetiko’ob videoo ku na’aksiko’ob ti’ youtube wa facebook.
Le Maaya Kaajo’ kuxa’an yéetel ku ye’esik u kuxtal ti’ u paaxilo’ob, u ts’iibilo’ob, ik’il t’aano’ob yéetel jats’uts meyajo’ob. Le mayaa kaajo’ way Yucatán laylie’ yaan u muuk’ ti’ u t’aanil yéetel u miatsil jach k’a’anan. Kex máanak ya’ab k’iin u pe’echa’tal yéetel u mixba’alkuntiko’ob, ku chíikpajal nojoch meyajo’ob ku betik u yila’al u nojbe’enil tia’al u ch’a’ach’ital bix ku meyaj ka’ach le máaxo’ob ku xak’altiko’ob ka’an, yéetel le máaxo’ob tu li’iso’ob Chichén Itzá wa Uxmal; le ts’iibilo’ob taan u jóok’ol taanil, ts’o’ok u káajak u ka’ansal ti’ táankelem bix jéel u meyajtiko’ob túumben nu’ukulilo’ob, bey xaan taan u líik’il jump’éel túumben tuukul yo’olal u líik’il maaya kaaj, le je’ela’ ku beetik ka’a k-k’áatikbaj: U súutukil wáa le Maayao’ob le túumben Baktuna’?

Bide-orria

Kataluniak badu presidentea, eta are garrantzitsuago, 2014ko erreferendumerako bide-orria. Alicia Sanchez-Camacho PPko ordezkariak ezetz esan dio, ez dela erreferendumik egongo, ez dutela baimenduko. Eta Masek orain arteko ozenen egin dio aurre Espainiari. Estatu horretako gehiengo absolutua ordezkatzen duen alderdiari bereak eta bi esan zizkion parlamentuan, Katalunian unionismo eskuindarrak daukan indarra gogorarazten: «Nortzuk zarete zuek galdeketa eragozteko? Ganbera honetako laugarren indarra. Erabakia hartu duzue, eskura daukazuen guztia egingo duzue herriaren ahotsa eragozteko. Baina badago demokrazia deritzon gauza bat, eta sentsibilitate handiagoa beharko zenukete», eta itun fiskalarekin berdin jokatu zutela gogorarazi zien espainolistei. Horrekin batera, Kanada eta Erresuma Batua izan zituen Masek hizpide.

Aurreko egunetan, ERC-CiU ituna gauzatu eta erreferendumeko konpromisoa izenpetu berritan, mehatxuaren doinua lotsagabe hazi zen Espainian. El Mundo-ko azala komentatu zen gehien: «[Espainiako] Gobernua Mas kentzea eta Kataluniako autonomia bertan behera uztea aztertzen ari da». Espainiako telebista publikoko tertuliakideen erantzuna esanguratsua izan zen: «Ez, hori egin beharreko azkena da». Hau da, aurretik beste urrats batzuk egin behar dira, ados, baina horiek bete ezean, horiek arrakastarik izan ezean (hau da, erreferenduma atzera bota ezean), azken karta horixe da. Hala dio Konstituzioak, eskumen hori ematen dio Espainiako Gobernuari, eta mehatxu hori egiten autonomia erkidegoei.

Kataluniak, orain arte, printzipio demokratikoa aldarrikatu du sezesioari buruzko galdeketa argudiatzeko. Horren bidez egin dute erreferenduma Quebecen, eta halaxe egingo Eskozian. Hiru herriek badute autonomiarik eta eskumenik. Ondorioz, zenbaitek argudiatzen dute badutela «barne autodeterminazioa» eta beraz ez dutela inongo kolonialismo edo kausa justu argudiatzerik sezesio prozesurako. Hori hala balitz ere, Kanada eta Erresuma Batua ez dira erreferenduma galarazten saiatu, independentzia eragozten baizik, hau da, herritarrei sinetsarazten hobe daudela elkarrekin estatu bakarrean. Biek aitortu dute pentsaezina litzaiekeela erreferenduma debekatzea. Zer esanik ez, El Mundo-k iragartzen dituen neurriak. Katalan askok sezesiorako kausa justu gisa aldarrikatuko lituzkete Estatutuaren aurka Auzitegi Konstituzionalak emandako epaia, eta itun fiskalari gobernuak emandako ezetza, negoziatu ere egin gabe. Katalunia saiatu da Espainiaren baitan geratzen, baina Espainiak kanporatu egin du.

Alex Salmond irudikatzen, Gabonetako gutun bat marrazten zuen Times egunkariak: «[Santa] Claus jaun maite, mesedez bidal iezadazu Espainiako Gobernua Eskoziako independentziaren aldeko nire apustua landu dezan». Eta hala jarraitzen zuen Times-eko Matthew Parris zutabegileak: «Britainiarrok gure politikariak egurtzen ditugu, baina noizean behin poztasunen bat hartzeko dugu iskanbila handiagoren bati esker. Erdu hona Kataluniara, gure europar kideek demokraziarekin nola egundoko hondamendia egiten duten ikustera. Madrilek ezin okerrago landu du independentziaren aldeko apustu katalana. Espainiak asko ikas lezake Erresuma Batutik».

Asmatu du Artur Masek: «Aurkari asko izango ditugu, haietako asko indartsuak eta eskrupulurik gabeak». Jaia hasi baino ez da egin, eta lapikoa ez da aski irakiten hasi oraindik. Baina apustua serio egin bada —eta Artur Masen berbak baino gehiago, Kataluniako herritarren mobilizazioak egiten du serio, CUPeko David Fernandezek gogoratu legez—, dena emateko unea dute, belaunaldi oso baten apustua baita.

Iñigo Urkulluk Kataluniatik urrun egon nahi balu ere, Espainiaren «beste arazoari» halabeharrez eragingo dio. Eskoziak ez du zertan Galesen eraginik izan, Londresen jarrera begirunezkoa delako. Baina autonomiak indargabetzen eta presidenteak kentzen dituen estatuak mezu argia bidaltzen die bere baitan diren nazio guztiei.

2014an ez, lehen autodeterminazio prozesua hiru hileren buruan izango da, ezkertiarrentzat oso atsegina izan ez arren: Falkland-Malvinetako biztanleek bozkatu egingo dute Erresuma Batuan, Argentinan ala estatu independente batean bizi nahi duten. «Ez dago justifikaziorik inongo herrirentzat demokrazia eta autodeterminazio eskubidea ukatzeko», esan berri du David Cameronek.BERRIAn argitaratua

Sezesioa Konstituzioan

Modan-modan jarri zaigu/dugu Eskozia, Katalunia betitik ezagutzen genuen, eta Flandria ez zaigu arrotz. Puerto Ricon euskal jatorria dauka biztanleen zati handi batek, eta Quebecen ere ez zaigu ahaide eta lagunik falta. Sri Lankako tamilak, Tibet, Kurdistan, uigurrak ere, entzun ditu noiz edo noiz auzi independentistetan interesa daukanak. Baina nork zuen Azawaden berri duela urtebete? Nork Sudango hegoalde beltzak estatua eratzear zeukala, orain urte bi? Casamance, Cabinda, Oromia, Zanzibar, Mombasa...

Horietan guztietan, egun dauden estatutik bereizteko mugimendu politikoak daude, baita erakunde armatuak herrialde baten baino gehiagotan. Kolonialismoak Senegal frantses musulmanean kokatu zuen Casamance animista, kolonia portuges eta britainiarren artean egon arren. Cabinda ere, Angolatik kanpo Portugalen kolonia izandako eskualdea da, eta Zanzibarrek eta Mombasak Indiako Ozeanoko eskualdeetako ondare arabiar musulmana aldarrikatzen dute Kenya eta Tanzaniako «estatu zentralaren aldean». Berriki eskandalua izan da Kenyan, Mombasa aldeko alderdi independentista legezko zela ebatzi zutelako epaileek. Sezesionismoa delitu larria da herrialde gehienen iruditerian, traizioarekin estu lotua. Bost axola herrialde horiek atzo goizean sortu izana eta 1885eko Berlingo Konferentziak eraturiko mapetan izatea oinarria. Aberria apurtzea onartezina da, baita potentzia anglosaxoniarren menpe egon diren lekuetan ere, eta demokraziak britainiar tradizio protestante indibidualista izanagatik.

Eta Oromia? Oromiak Etiopia erdia hartzen du, estatuaren hego-mendebaldetik ekialdera, Kenyatik Somalia eta Djiboutiraino, eta gainontzeko etnien eskualdeen erdian dago, hau da, zail da Etiopiarik irudikatzen Oromiarik gabe. Eta asteon Bekele Gerba eta Olbana Lelisa Oromiako buruzagi politikoei hamahiru eta zortzi urteko espetxe zigorrak ezarri dizkiete, «matxinada sezesionista sustatzeagatik». Erabat bidegabea dela salatu du Bekelek.

Etiopiak badu berezitasun bat. Konstituzioko 39. artikulua. Honela dio lehen puntuak: «Etiopiako nazio, nazionalitate zein herri orok (nation, nationality or people) autodeterminazio eskubide mugagabea izanen du sezesioraino». Horrelako eskubiderik lege gorenean aitortzen duen ia estatu bakarra da munduan. Gogoan izan behar da Serbiak ere izan zuela halakorik, Konstituzioan sezesioa onartuta, baina Montenegrorako baino ez, hau da, etnikoki serbiarrengandik hurbilen zen herriarentzat (erlijio eta hizkuntza bera dute biek, eta nortasun bateratua agerian gelditu zen Balkanetako gerretan), onartuta zegoen sezesiorako eskubidea, baina elkarbizitza guztiz etenda zegoen Kosovon, errepublika gehienak baino homogeneoagoa zen Kosovori, ez zitzaion horrelakorik aitortzen. Jugoslavia eta Sobiet Batasuna ere aipatu izan dira, Konstituzioak autodeterminazioa aitortu baina egiaz gauzatzerik ez zeukaten estatu gisa.

Etiopiak, azken batean, antzeratsu jokatu du. Konstituzioek estatuari bere horretan eusteko balio dezakete, Europa hegoaldean Espainiak independentismoarekin edo Frantziak hizkuntzekin egin duten bezala. Baina inozoegia da, hainbat mugimendu independentistak egin duten legez —eta ez gaitezen oso urrunera joan—, independentzia ukatzen dion Estatuari eskatzea legez onar dezala erabakitze eskubidea. Dibortzioaren kasuak konparazio ona dakar, sarritan aipatu dugu: bereizi gura duenak dibortzioa noiz eta nola gauzatu eta ondasunak zelan banatu negoziatuko ditu. Baina ez bere bikotekideak dibortzioa gogo onez onartzea. Eskoziak ez dio Londresi halakorik eskatu. Quebecek ere ez. Kosovok zelan dibortziatu negoziatu zuen, ez Serbiak hori Konstituziora eramatea, eta adostasunik lortu ez, eta aho batez aldarrikatu zuen independentzia. Jugoslaviako Konstituzioarekin lortu ez zutena nekez lortuko zuten Serbiaren baitan. Etiopia salbuespena da Konstituzioan, baina jarduna estatu gehienena da, statu quo-ari eutsi eta sezesio ahaleginak zapaldu. Mugimendu sezesionistek ez lukete alferrik saiatu beharko, beraz, metropoliek Etiopiako Konstituzioko artikulua har dezaten.

BERRIAn argitaratua

Europako bidea argitzen

BERRIAn argitaratua

Europako Batzordeak Lorden Ganberaren galderari erantzun-gutuna bidali ziola zekarren ostegunean The Scotsman egunkari unionistak. Horren arabera, Eskozia independentea Europako Batasunetik kanpo geratuko litzateke. Eskoziako Gobernuak berehala ukatu zuen horrelako erantzunik egon zela. Unionistek garaipentzat hartu dute.

Independentisten berbetan, Eskoziak ez luke ezer eskatu beharko, badaramatzalako berrogei urte Batasunean, eta ezaugarri eta tratatu guztiak aplikatzen zaizkiolako. Aurreko estatuaren jarraipen gisa, barruan iraungo omen luke. Azken egunetan, beste mezu bat zabaldu dute: 2014ko erreferendumean sezesioak irabaziko balu, hori ez litzateke berehalakoan gauzatuko; orduantxe hasiko litzateke Londresekin negoziazioa bereizketa zelan egin erabakitzeko. Eta negoziazio horietan, Europarekikoak ere egongo lirateke.

Gavin Hewitt BBCko Europako gaietako arduradunak antzeko zerbait dio, baina gaur-gaurkoz Bruselan nagusi den joera Eskozia kanpoan geratuko litzatekeela omen da: «Lehendabizi, argi geratu beharko da zein harreman egongo den Edinburgo eta Londresen artean, eta gero ekin Europarekiko negoziazioei. Faktore konplikatuak daude; zer gertatuko litzateke indarrean diren akordioekin, hala nola arrantzarekin edo laguntzekin, eta erantzuna da ez dakitela, lurralde ezezagunean daudelako. Inoiz ez da horrelakorik gertatu». Eskoziako beste egunkari nagusian, Herald Scotland aurrerakoian, irakurle baten oharra nabarmendu ohi dute astero. Egunotakoak hala dio: «Zalantza handia dut EBk ba ote dakien zer egingo lukeen (Eskozia independentearekin). Espekulazioa da nagusi alde bietatik». Anekdota: Jon Legorburu du izena irakurleak, eta Estatu Batuetatik Highlandetara erretiratutako gizona omen da.

Eskozia independentea Batasunetik kanpo uzteak —edo berriz sartzeko ilarara bidaltzeak Turkia, Serbia eta Islandiarekin batera— hainbat ondorio lituzke: Erresuma Batuaren pisua murriztuko litzateke Batasunean, baita arrantzari eta petrolioari buruzko kopuruak ere. Eta hautagaien zerrendan egoteak Eskoziari ere eragingo lioke: euroa hartzeko konpromisoa beharko luke, eta Schengen espazioarekin bat egiteko borondatea. Erresuma Batua Schengendik kanpo geratu zenez, Eskoziak Schengengo muga izango luke Ingalaterrarekin, hau da, muga fisikoa eraiki beharko lukete (motibo horrengatik geratu zen Irlandako Errepublika Schengendik kanpo, Ipar Irlandarekin muga jarri behar ez izateko, Ostiral Santuko akordioetan aurreikusi legez).

Aintzat hartzeko beste kontu bat, Hewittek herenegungo analisian zioenez «beste estatu guztien oniritzia beharko luke sartzeko, eta badira estatu batzuk, Espainia adibidez, herrialdeak zatitzeaz oso mesfidati direnak. Badituzte euren arazoak Kataluniarekin eta Euskal Herriarekin, eta ez lukete erraz onartuko independente bihurtu berri den estatu bat EBko kide bihurtzea».

Mugimendu independentistek elkartasun handia izan ohi dute antzeko elkarteekin, harik eta helburua hurbil dutela sumatu arte. Kosovok berehala azpimarratu zuen «kasu berezia» zela, eta ulergarria da eskoziarrek gainontzeko sezesionistetatik urrundu nahia. Baina zipriztindu ditu aferak.

Erreferenduma irabazteko —eta bestela ere—, onuragarria da mezu irekia izatea eta ahalik jende gehien erakartzea. Baina independentziak onurak ere badituela nabarmendu beharko duzu, gaur artekoa baino hobea dela askatasuna. Horren ordez, eszeptikoak lasaitzera jo du SNPk nagusiki, «librari eutsiko diogu, Erreginak segiko du estatu-buru, Europako Batasunean egongo gara...». Eta noski, beti defentsan ibilita, zeure esku ez dagoena ere agintzea egokitu dakizuke.

Zuhurragoa da mezu positiboa eta errealista izatea. Erabakitze eskubidea ez dago eztabaidan Erresuma Batuan, beraz, independentziaren aldeko ilusioa zabaldu beharko lukete. «Europatik kanpo hotz handia egiten du» entzun izan genion euskal buruzagiren bati, eta beti iritzi nion arriskutsu. Europa estatuen kluba delako, eta zuk oraindik ez daukazu estatu hori. Beraz, ez da oso zuhurra aurkariari blokeorako aukera hori ematea. Logikoagoa dirudi orain arteko mezuari eusteak. Eskozia auzo-herriekin alderatzen, Eskandinaviarekin eskuarki. Islandia bere kabuz irten da zulotik, euroa baleuka lortuko ez lukeen eran. Suediak ezetz esan zion euroari, eta Norvegia pozik dago EBtik kanpo. Unea iritsitakoan, bi aldeek, Bruselak eta Edinburgok/Bartzelonak (Iruñeak ala Gasteizek?) adostu beharko dute zer gertatzen den ordura arte EBko zati izan den lurraldearekin. Baina Europak ere beharko luke interesik bere mapan Suitzaren pareko zulo gehiago ez izateko. Paradoxikoki, Espainiako kasuan eremu behartsuena geratuko litzateke Batasunean, eta aberatsena kanpoan. Eta paradoxa handiagoa gerta daiteke Britainia Handian: lurralde europarzaleena, Eskozia, kanpoan uztea eta sartzeko ate joka ibiltzea, eta aldi berean EBn dagoen Ingalaterra euroeszeptikoan erreferenduma antolatzea David Cameronek, irten behar ote duten erabakitzeko.

Ahmed Alajmi, bahreindar idazlea: «Bahraingo gatazka ezkutatzeko ahalegin handia egin dute kanpotik»

Ahmed Alajmik uste du Bahraingo Gobernuak xiiten eta suniten artekoa balitz bezala erakutsi duela bertako gatazka, baina gobernuan den monarkiaren kontrakoa da, bere ustez: erlijiotik kanpokoa.

1976an atxilotu zuten Ahmed Alajmi, 18 urte zituela, lehen poema liburua atera eta gutxira, ikasle sindikatuko kide zelako. Legez kanpoko elkartea zen hura. Ez zen luze egon giltzapean, baina pasaportea sei urtez kendu zioten. Hamahiru poesia lan idatzi ditu Ahmed Alajmik, baita saiakera bat ere: Oxigenoaren zain gaude (2006), horretan, arabiar historian demokraziarik ez dela egon ondorioztatzeko. Iazko protesten ondorioz, berriz jasan du Bahraingo monarkiaren jazarpena. Xiiten eta suniten arteko gatazkaren topikotik harago, eta islamismoaren eragina baztertzen, garagardo baten bueltan mintzatu da arabiar poeta.

Arabiar Udaberriaren kasuan, protesta gehientsuen eta oihartzun gutxienetakoa izan duen herrialdea da Bahrain. Zein da egoera gaur egun?

Azken protesten ondoren, denok gaude arriskuan, egunotan Lehen eta Bigarren Hezkuntzako ikasleei ere iritsi zaizkie notifikazioak epaitegira joan daitezen. Zergatik ez zaion axola inori? Oso leku berezian bizi garelako. Persiar golkoan petrolioa dago, eta Iran eta Saudi Arabiaren arteko gatazkaren erbidean gaude, biengandik oso hurbil, hurbilegi. Horregatik, gatazka ezkutatzeko ahalegin handia egin dute kanpotik, baina manifestariek eurek hartu diete aurrea: teknologiari esker kazetari bihurtu dira. Emakume askok pauso bat aurrera eman du, eta iraultzaren erdia baino gehiago dira. Giza eskubideen aldeko eta bestelako GKEekin harremanetan gaude. Urte eta erdiren ondoren, ezin dugu atzera jo; orain itxaropen handia dago: hilabeteetan ez bada, urte gutxiren buruan izango da.

Bahraindik informazio gutxi iristeko motiboen artean, manifestariak xiitak direla esan ohi da, eta erregimena sunita, Siriaren alderantzizkoa.

Ez da egia erlijio gerra denik; ez gara erlijiosoak, liberalismoa nahi dugu, etorkizunean erlijioa gobernutik eta estatutik aparte egon dadin. Konponbidea hor behar dugu, eta eskualde osorako eredu izango gara askatasunaren eta demokraziaren bidean. Inor saiatzen bada aurka egiten, borroka egingo diogu. Gure herria eraikitzeko, demokrazia nahi dugu. Gurean xiitak dira gehienak, baina ez dugu estatu erlijiorik nahi. Ezin dugu erlijiotik hurbildu protestetara; kultura nahasia daukagu: atzerritar asko bizi da gurean.

Zergatik uste duzu haizatzen dela islam xiitaren auzia?

Kanpotik esan da xiita iraultza dela. Gobernuak jokatu nahi duen karta da hori, erlijioarena eta elkarren aurka jartzearena. Atzean dagoena argi dago: zeinen leku estrategikoa den Bahrain, zeinen hurbil dauden Golkoko erregimenak; eta gurean iraultzak irabazi eta demokrazia baletor, eragina leukakeela noski Saudi Arabiako eta Arabiar Emirerrietako dinastietan.

Iranen arriskua ere aipatu izan da zenbait hedabidetan.

Ekialde Hurbileko tragedia da aktore gehiegik parte hartzen dutela, eta joko hori darabilte bertakoez arduratu barik.

Badago suniten eta xiiten arteko gerra pizteko arriskurik?

Gobernua horretan saiatu da: armak ere banatu ditu. Baina sunita asko oso behartsuak dira, iraultzarekin bat egiten dute. Ibrahim Xarif, esaterako, preso dago, eta sunita da. Lortu dugu protesta baketsuak egitea, iraultza baketsua izaten ari da, eta ez dugu uste besterik izango dela. Baketsu baina irmo, agintariak bota arte.

Zein erregimen dago Bahrainen?

Monarkian nagusi den dinastia kanpotik etorri zen, eta odolez gailendu, duela 300 urte. Bahrainek ez zeukan armadarik. Familia hura iritsi zelarik, erregeak dena kendu zien bertako biztanleei, asko hil zituzten, etxaldeak, lurrak kendu zizkieten. Gero Erresuma Batuak okupatu eta familia horren alde egin zuen. Gure historian okupatzaile asko izan ditugu; 1970ean britainiarrek alde egitean, Iranek Bahrain beretzat eskatu zuen, eta bahraindarrok ezetz esan genuen. Ez gara persiarrak, arabiarrak gara. Ondorioz, erregeari baietz esan zitzaion, baina demokrazia zen baldintza. 1973an, parlamentua lortu genuen; handik bi urtera, ordea, erregeak kendu egin zuen, Larrialdi Legea aldarrikatuta.

Horregatik matxinatu zarete orain?

Ez, 1992an ekin genion iraultzari, eta etengabe egon ginen 2000. urtera arte. Demokraziarako akordioa izenpetu genuen, 1973an legez. Elkarrizketa nahi izan dugu, baina ez da posible izan. Hala, 2011ko otsailaren 14an iraultza hasi zen. Orain, mugimendu handia da, arabiar udaberriarekin bat egin zuen. Hura piztu eta hilabetera, Saudi Arabiako militarrek inbaditu zuten Bahrain, eta Larrialdi Legea ezarri zuten berriz ere. Jende asko atxilotu zuten, hilketak izan ziren kalean eta espetxean, paramilitar maskaradunak, hamabost laguneko taldeak etxeetan sartu ziren, emakumeak bortxatu, meskitak txikitu, urrea eta dirua ostu... Baina Bahrainek ez zuen etsi, atzerriko ikerketa taldea etorri zenean ondorioztatu zuen Bahraingo biztanleria gobernuaren aurka dagoela. Baina gobernuak berean dirau, langileak, irakasleak kaleratu ditu, eta erregimenaren aldeko ezjakinek dihardute irakasle.

Kokatzeko, oso uharte txikia da Bahrain, ezta?

Lurralde txikia da bai, ez ditu mila kilometro koadro ere, nahiz eta itsasoari hartutako lurrekin azalera horretara hurbildu. Uharte txiki asko ere baditu; eta eremu horretan, erregeak lurren %60 ditu, eta guk, herritarrok %35. Errege familiak eta bestelako petroliodun milioidunentzat dira gure lurrak.

Protesta baketsuak aipatu dituzu. Poeta gisa, zein bide hartu duzue kulturgileek?

Bahraingo Idazle Elkarteko buru naiz. Gure jendea arabiar udaberriaren alde agertu zen hasieratik, eta Larrialdi Legea heltzean, iazko martxoaren 16an, asko kanporatu zituzten, espetxeratu ere bai, eta beste askori, neu barne, jazarri zitzaizkigun. Nire eta beste askoren aurpegiak telebistan zirkulu baten barruan erakutsi zituzten, wanted jarrita, atzerriko agente garela, traidoreak garela esaten, bai idazleak, bai kazetariak. Orain ia ez daukagu Bahraingo aldizkarietan idazterik. Ez dut ezkutatuko, tamalez, gobernuak beste idazle batzuk ere erosi dituela gure aurka idatz dezaten.

Zein konponbide izan daiteke urte eta erdiko protesten ondotik?

Orain ez dago akordiorik izaterik errege familiarekin. Hasieran monarkia konstituzionala eskatzen zuten manifestariek, eta hala nahi dute batzuek. Baina familia osoa ustel dauka, eta ezin diogu horrela eutsi. Joan beharra daukate. Ez gara gehiago haiez fio.

BERRIAn argitaratua

Hiru lurralde otomandar

Palestinak hartu du beste behin munduko albisteen oihartzuna. Izan dira isilago pasatu direnak, Albaniako independentziaren mendeurrena, esaterako. 1912an, gain behera zegoen otomandar inperioa. Balkanak galdu zituen, gerra ostean Frantziak Siria eta Erresuma Batuak Irak eta Palestina hartu zituzten, eta kurduei estatua agindu zieten.

Handik mende batera, kurduek estaturik gabe jarraitzen dute, Palestina sionismoak amestutako Israelgo Estatua da nagusiki, eta albaniarrek bi estatu dauzkate, bakarraren ordez. 2008an Estatu Batuen babesean sorturiko Kosovoko Estatua, Hagako Justizia Gorteak aldarrikapena ez zela legearen aurkakoa esan arren, ez da Nazio Batuetako kide, Errusia aurka baitu. Baina egon, badago Kosovoko Estatua. Praktikan bigarren albaniar estatua da, «Albania Handia» debekatu dietela ikusita. Irlandan ere, gaur-gaurkoz, errazago dirudi Ipar Irlanda independentea Irlanda batua baino. Eta euskal lurraldetasun auzirako B edo C aukera pentsatzeko pistak ematen ditu.

Harira etorrita, Palestinak ostegunean baino nabarmen aitorpen gutxiago lortu ditu Kosovok ia bost urteotan. Baina Kosovo badago, eta Palestinako estaturik ez. Israel «estatu judua» dela onartu behar ei dute palestinarrek, Benjamin Netanyahuk esandakoaren arabera. Israelen ikuspegi baztertzaile eta etnizista hori ahaztuta ere, zein lurralderekin onartu behar dute palestinarrek Israel hori? Nazio Batuei eta Palestinari betiko erantzuna eman die Israelek, kolonia gehiago. Geroz eta estuago Zisjordania, eta ondorioz, ia ezinezko bi estatuen konponbidea. Ikuspegi sionistatik, geroz eta lur gehiago bereganatu ditu Israelek. Baina horrek estatu bakarrera darama halaber, eta hor demografia oztopo zaio sionismoari. Horregatik behar du Israelek «estatu judu», eta ez Palestina-Israelgo lurraldeko biztanle guztiena.

Palestinarren aldarrikapenak onarpen zabala lortu du. Baina Kosovoren ifrentzu legez, aldarrikatu duten estatu hori ez da egiazki. Mahmud Abbasek zenbait udalerritan agintzen duen gobernu ahul bat baino ez dauka; arabiarren lilura Gazan dago.

Eta kurduak? Hiruretan nazio kontzientzia duten bakarrak dira («palestinarrak» sionismoaren emaitza dira, eta «kosovoar» naziorik ez dago). Iraken Kurdistan autonomo burujabea dago, baina Kosovori ez bezala, aliatu estatubatuarrek ez zieten utzi independentzia aldarrikatzen. Bagdadekiko loturak hausten ari dira, Kirkuk hiriarekiko eta petrolioarekiko etengabeko borrokan. Eta petrolio horrek aberastutako armada indartsuak osatu dituzte bai arabiarrek, bai kurduek. Paradoxikoki, Turkia dute aliatu Irakeko kurduek, Maliki xiitaren eta Teheranen itzalaren aurrean.

Otomandar inperio zaharra erupzioan dirauen sumendia da.

BERRIAn argitaratua

Ez tramite soila, baina ia-ia

Espainian debekatuta dago inkestak argitaratzea hauteskundeetarako astebete baino gutxiago falta dela. Baina araua Espainiari dagokio, noski, eta interneten garaian, erraz asko gaindi daitekeen absurdua da. Ostiralean The Guardian-ek Kataluniako hauteskundeei begira agindutako galdeketaren berri zekarren. Horrek bere horretan adierazten du Europan Kataluniako prozesuak lortu duen oihartzuna.

Britainiar kazetaren datuak ez ziren onak Convergencia i Unio alderdiarentzat eta Artur Mas egungo president-arentzat. Egungo 62 diputatuen ordez 58 aulki aurreikusten zizkion, kanpainan Masek aldarrikatutako gehiengo absolutua baino hamar gutxiago, alegia. Unionistak urrun zeuzkan: 21 edo 22na ematen zizkien PSCri eta PPri, eta zertxobait atzerago, hamaseirekin, ERC ageri zen. 135 diputatuetara iristeko falta ziren ia 20 aulkiez ez zekarren berbarik, ez eta, ustez, horiek eskuratuko lituzketen Solidaritat, CUP, ICV eta Ciutadans-i buruz. Hauteskundeetatik hurbil egin izanaren balioa zuen, datuen konsistentzia baino gehiago.

Edozeri buruz galdetzeko anglosaxoniar tradizioan, The Guardian-en inkestak bazekartzan beste datu bitxi batzuk: Bartzelona futbol taldeak Espainiako Ligan jarraitzearen alde daudela %38 (%22 Kataluniako Liga eratzearen alde), eta bi herenek gaztelaniak nolabaiteko ofizialtasuna izatea nahi dutela. Katalunia independentean herritarren erdiek espainiar naziotasunari ere eutsiko omen liokete katalanarekin batera, laurdenak katalana baino ez luke izango, eta %17,9k espainiarra baino ez lukete nahi. Pragmatismo kontua ere bada: independentzia osteko urteak gogorrak dira, eta beti dator ondo pasaporte homologatu bat izatea estatu berriarena egonkortu arte.

Ñabardurak eta bitxikeriak gora-behera, une historikoak dauka garrantzia, hauteskundeek baino gehiago. Artur Mas tematu da erabateko gehiengoaren beharraz limurtzen, «Eskozia izateko, eta ez Quebec». Hau da, Eskozian independentismoak gehiengo absolutua izan duenean abiarazi dute prozesua; Quebecen, berriz, independentistek boterea lortu arren, ez dutela erreferendumik egingo iragarri dute, harik eta gehiengo hori izan arte. Baina Kataluniako prozesua desberdina da oso. Prozesuak alderdiak eta gobernua behar ditu, baina ez ditu gidari, trenera halabeharrez igotako bidaiari baizik, parean harrapatuko ez bazituen.

«Autodeterminazioa gai inportanteegia da politikarien esku uzteko», dio Angel Oiarbidek Gazta Zati Bat dokumentalean (bidenabar, a ze emanaldi eta ikusle piloa izan dituen. Ea datorren ostiralean Bilboko Arriaga antzokia ere betetzen duen). Eta horixe agerian Katalunian. Artur Masek irabaziko ditu hauteskundeak, itxuraz gehiengo absoluturik gabe, baina badauka aukeraren bat. PSCk hondoa joko duela ere iragarri dute, federalismoaren ideia zelan usteldu den adierazten argi. PPk eta Ciutadans-ek emaitza txukunak lortu litzateke, Kataluniako espainolismoaren indarra agerian uzteko, baina baita zeinen minoritarioa den ere: 20-25 diputatu lortuta ere, egungo autonomia-estatutuaren dikeak zeinen ahulak diren adieraziko dute, ez beste ezer.

Eskozian eta Quebecen ez bezala, estatu katalanaren aldekoek eta galdeketa egitearen aldekoek erabateko garaipena lortuko dutela, zalantzarik ere ez. Prozesua bidean da, eta hauteskundeak mugarri bat gehiago dira. Ez tramite soil, baina bai neurri batean: Auzitegi Konstituzionalak Kataluniako Estatutuari ateak itxiz gero, tramite edo etapak gainditzen ari dira: udal galdeketak, Biltzarraren Sorrera, itun fiskalaren aldeko aldarrikapena Parlamentuan, Diada, Mas-Raxoi bilera, eta autodeterminazio-erreferendumaren aldeko bozketa Parlamentuan, hura desegin eta hauteskundeak deitu baino lehenxeago.

Unionismoa gutxiengoan eta independentismoa gehiengoan agertuko da gaur gauean berriz ere Katalunian. Baina katalanek ez dute Gobernu berririk bozkatu nahi. Independentziari buruz erabaki nahi dute. Gaur beteko dute tramitea, baina historia bihar idatziko dute, galdera adostean, galdeketa deitzean.

Espainiarekin negoziatzea egokituko da hurrena. Eskoziako prozesua hala izan da, baina Montenegro eta Serbiaren artekoa ere halakoxea izan zen. Espainiak, Serbiak Montenegrorekin bezala joka dezake. Edo Kosovorekin bezala, ateak itxi. Eta orduan, hirugarrenez, jo beharko dute bozetara, argi utzita CiUtik CUPera doazen alderdien alde bozkatzeak estatu katalana bozkatzea esan gura duela. Eta Espainiak behartu bezala, Kosovoren papera hartuta aldarrikatu estatua. Montenegro, Quebec eta Eskoziako bidea da egokiena. Baina besterik ez denean, esanda dauka Hagak: Aldebakarreko Independentzia Aldarrikapenak ez daude debekatuta nazioarteko legedian.
BERRIAn argitaratua

Ez da 2008, ez da 'berun urtuna'

Istorioa ezagunegia da. 2008-2009ko Berun urtua operazioaren ondoren, hauteskundeetarako kanpainaurre odoltsu klasikoa dirudi palestinarren hilkintzak. Zerrendatik datozen misil-jaurtiketak geldiarazteko aitzakian, Israel Gazari erasotzen hasi zaio atzera ere. Ahmad Jabari buruzagia hil zuen asteazkenean. Hamasek berrogei urtean iritsi ez diren lekuetaraino jaurti ditu misilak segidan. Lerrook idazterako, ia berrogei palestinar zenbatzen dira balantzaren alde batean, hiru israeldar bestean. Eta tankeak Zerrendako mugan, inbasiorako aginduaren zain. Mendebaldea, Ameriketako Estatu Batuak eskuarki, gidoia betetzen, «Israelek defentsarako eskubidea dauka». Lau urte eta ura bere bidean Israelen. Ezer aldatu ez balitz legez. Israel Mendebaldea da. Baina Gaza ez. Palestina da, arabiar lurraldea, eta islamaren munduak zerikusi gutxi orain lau urtekoarekin.

Inor ere ez da orduan zena. Libano ez da ordukoa, Siria ez da ordukoa, Jordanian ikusi gabeko protestak dauzkate, erregearen abdikazioa eskatzeraino, eta zer esan Egiptoz. Hamas dauka agintean Egiptok, Anaia Musulmanak. Hixam Qandil Egiptoko lehen ministroak Ismail Haniya Gazan bisitatzea, irudikatu dezakezue antzeko ezer Berun urtua abian zela mugak itxita zeuzkan Hosni Mubarakekin? Atzo Tunisiako atzerri ministro Rafik Abdesslem Gazan izan zen.

Palestina aldatu egin da urteotan, baita Hamas ere. Zirt edo zart egin beharrez aliatu militar nagusiei bizkar eman die, Sirian hasi eta Iranera. Hezbollahrekin beste horrenbeste, baditu aski arazo Libanoren baitan. Baina Egiptoren eta Mendebaldearen aliatu diren beste erregimen suniten babesak presio diplomatiko garrantzitsuagoa ekar diezaioke. Are gehiago, Libia eta beste matxinaden ondoren, Gazan ere ez da armarik falta. Hamasek iragarri du orain arte baino gehiago eusteko eran dagoela. Bi mezu esaldi bakarrean: eusteko eran daude, ez Israeli irabazteko, baina luzeago eusteak eta egunotako indar erakustaldiak zer pentsatua ematen dio Israeli ere.

Ziur asko lehendik gura zuen Tel Avivek egunotako erasoa. Baina agerikoak izan dira oztopoak. Orain ere, nork esan behar zuen Avigdor Liebermann Defentsa ministro ultrak botatakoa: Gazaren aurkako lurreko erasoa ez dagoela erabakita, eta egitekotan ere, ez dutela Hamas gobernutik botatzeko asmorik. Palestinan omen zegoen deabru handiena on egin dute Gazan bertan, Sinaiko penintsulara hedatzen, hilabeteotan ibili diren talde salafistek.

Azaroaren erdialdean gaudela, hil bi falta oraindik Benjamin Netanyahuk deituriko hauteskundeetarako. Elkarrekiko mesfidantzan bizi arren, aliatu ere badiren Mendebaldeko eta musulman herrialdeetako diplomaziaren esku dago neurri handi batean indarkeria espirala amaitzea. AEBak, Qatar, Egipto, alde berean daude. Siria eta Iranen aurrean, esaterako. Azken datu bat: Palestinak Nazio Batuetan begirale legez onar dezaten eskatuko du datozen asteetan. Eta babes handia izango du.

Ezer ez da duela gutxi arte zen modukoa, esan dugu. Palestinarrak biztanleen erdiak dituen Jordaniari oso arreta gutxi jarri zaio orain arte, baina protestak zabalduz eta indartuz doaz. Monarkia haxemitak birritan aldatu du gobernua, baina monarkiaren aurkako mezuak ere entzun dira. Eskualdeko orekan pieza txiki baina ezinbesteko zirudien erregimena kolokan egoteak iragarri ezin den astindua ekar dezake. Siria, Irak, Palestina, Israel, Egipto eta Saudi Arabiaren artean egotea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula.

Turkiak ez du ahotsa gehiegi goratu orain arte, paradoxikoki. 2009an Erdoganek egindako salaketek babes handia eman zioten arabiarren artean. Ume palestinarren hilketa salatu duen artean, berdintsu jokatu du herri kurduaren aurka. Dozenaka ume kurdu hil ditu, eta kazetarien espetxe handiena bihurtu du Turkia. Gose greban hilzorian ditu presoak. Bakarra hiltzeak indarkeria espirala ekarriko du atzera ere. Baina Mendebaldeak Gazarekiko isiltasunaren antzekoa dauka ezkerrak kurduekiko, Noam Chomsky eta beste salbuespen gutxi batzuk kenduta.

Arabiar udaberri deitu zitzaion, eta udazken ilun bihurtu da. Heriotzak Gazan, Sirian, Kurdistanen sarraskiak. Amazigek Libian piztutako itxaropenak zapuztu, eta Azawaden independentzia hondora. Eta Sahara mendebaldea, Tunisiaren aurreko matxinadetan abiapuntua, basamortuan ahaztuta.
BERRIAn argitaratua

Hitzaren indarra

Gerra hotzaren irudi faltsu batekin ireki genuen herenegungo BERRIA, mailu eta igitai handiekin azalean, eta gizonak txiki, oso txiki, trajez, alkondara zuriz eta korbata gorriz (hiruzpalau emakume zenbatu nituen, ez gehiago, alderdiko mahai nagusian). Aste osoan izango dira Kongresuan, baina kolorerik ez Florida eta Ohio artean ikuskizun betean eman genuen gau gringoarekin alderatuta (Puerto Rico inor gutxik aipatu du, baina iragarri genuena jazo da: AEBak anexionatzearen alde izan dira ia bi heren, baina Washingtonek iragarri du ez duela balio. Boto zuri asko izan zirela, eta anexioaren aldekoak ez zirela erdiak izan ondorioztatu du; anexioaren aurkako hautagaiak irabazi ditu bozak gainera. Esan bezala, ez dute anaia pobrerik gura berehalakoan. Ikusi beharko da hauteskundeetako lezioak boto latinoarekiko jarrera aldarazten dion, bai Alderdi Demokratari baita, batez ere, Errepublikarrari). Deitu freaky, baina Twitter eta AEBetako telebista kateen artean jauzika gaua uste baino bizkorrago ere joan zen. Ikusgarria NBCkoen muntaia Rockefeller zentrutik, izotz pista gainean AEBetako mapa eta etxe-orratzean kolore gorri eta zuriak igotzen zirela alderdi bata edo bestea 270era hurbildu ahala. Badakit, badakit, horixe da guztia, ikuskizuna eztabaidaren eta hausnarketaren gainetik, emozio azalekoa iritzi trukaketaren ordez. Eta azkenean, mundu guztiak —Netanyahuk eta haren belatzek salbu— gura zutenak irabazi, zintzoa garaile film onenetan legez. AEBen dekadentzia eta Txinaren gorakada nabarmendu da, baina inperio baten gaitasun garrantzitsuetakoa erakutsi du Washingtonek: garaian garaira egokitu eta inperio izaten jarraitu. Datorrena datorrela, hura hartu eta irentsi, WASP ideiak kale egin duela sinestarazi arte. Aldiz, ustelkeriak eta barne-eztabaidek higatutako Txina ageri zaigu Alderdi Komunistaren kongresuan. Paradoxikoki, ostiralez idazten ari naizela, Tibeteko ordezkarien txanda da, baina immolazioek eta tibetarren eskubideek ez dirudi leku handirik hartu behar dutenik.

Tibeten legez, etsipena borroka-indar bihur daiteke, denik eta beldurgarriena menturaz. Tibeten, Barakaldon zein Kurdistanen. «Kurduak alfabetatzeko eskola garrantzitsuena da egunkaria», zioskun Tayip Temelek BERRIAri emandako elkarrizketan. Orain hilzorian da, bihar bete behar ditu 60 egun baraurik. Eta Temelekin beste ehunka preso. Milaka, azken asteotan batu direnak. Urte eta erdi daroa isolamenduan Abdullah Ocalan kurduen buruzagi historikoak. Debekatua dute berba, debekatua Turkiako errepublikako bost biztanletik batek ama-hizkuntza erabiltzea. Urtetan egon dira ama elebakarrak seme-alabak espetxean isilean bisitatzen, kurduerazko lehen berba egiteak bisita amaitzea zekarren eta. Tayip Temelek ondotxo daki kazetaritza militantean diharduela: «Ocalanek esandako hitzak argitaratzea propaganda ei da. Baina nola izango gara egunkari kurdua eta ez idatzi kurduen arazoez? Gure irakurleek jakin gura dute». Soka luzea da: Musa Anter, kurdueraren sustatzaile handienetakoa Diyarbakirgo kaleetan bahitu eta bide-bazterrean tiroz hilda bota zuten 1992an. Europak duela bospasei urte zigortu zuen Turkia. Temel ez zen orduan ere —ustezko zabalkunde sasoian zen Tayip Erdogan lehen ministroa— Ankararen ekimena: «Ez dute konbikzioz onartu auzi kurdua, gure erresistentziak behartu ditu horretara. Ekimen demokratiko deitzen diote baina gerra egiten jarraituko dute, eta guk ere erresistitzen jarraituko dugu gure eskubideak izateko».

Esan dugu sarritan beste gatazka batzuen ondoan zeinen toki txikia daukan gugandik hain hurbil den horrek. Hizkuntzaren ukazioak batzen gaitu, elkar ulerrarazten gaitu. Baina txalotu ere egin behar da aintzat hartzen denean. Bihar da hitzordua, Bilboko Arriaga antzoki aurrean, Turkiari esateko mundua begira duela eta ez dagoela onartzerik ama-hizkuntzan bizi gura duten presoak hiltzen uztea. Bihar lehena, eta ostegunean hurrena, Idazle Espetxeratuen Nazioarteko Egunean, arratsaldeko seietan Donostiako Bulebarrean, Europan kazetariak espetxeratzen dituzten bi herrialdeak gogoan izateko: Turkia eta Espainia.
BERRIAn argitaratua

Bozkatzera

Postura egingo nuke irakurleak erdi bana bereiz ditzakegula: Obamaren alde bozkatuko luketenak eta etxean geratuko liratekeenak. BBCk joan den udan 21 herrialdetan egin zuen galdera: erdiek Obamaren alde bozkatuko lukete, eta ehuneko bederatzik baino ez Romneyren alde. Frantzia, Obamaren zaleen; Espainia, Romneyren aurkakoen.

Badakigu, duela lau urteko amets asko ez dira bete —ai, Guantanamo, ai Afganistango haur sarraskituak—, eta aldaketa nagusiak etxe barruan egin ditu Obamak, zergetan, behartsuenekiko babesean eta abar. Baina zalantza gutxi, halaber: Bushen oroitzapena nabarmen okerragoa da. Notableak beti gailentzeko arriskua ondotxo ezagututa ere —Frantziako herritartasuna duzuenok, bereziki— , bipartidismoak, edo itzuli bitara egindako bozek badute balio hori: zeurearen alde egiteko aukera, eta aukera, halaber, nahi ez duzunaren aurka egiteko. Eta marka da, A edo B ideologiakoei baino gehiago, herritar epel eta urardotuenei egin behar zaiela keinua, azken boto horiek lortzeko. Zalantzatienak limurtu. Euriteen balioa ondotxo daki Gerhard Schroederrek: inkesta guztiak aurka zituela, Alemania erdia urpean zeuzkan urioletan botak jantzita agertu zen 2002an; Edmund Stoiberrek —Angela Merkeli hautagaitza kendu zion bavariar hura— erreakzionatu zuenerako, berandu zen. Bai, ezkertiarrenak ere Obamak irabaz dezan nahi duela uste dut, aitortu ez arren. Romneyk gal dezala, gutxienean. Paul Ryan presidenteordetzarako hautagaiaren iritziak irakurtzea beldurgarria da.

Ez dugu Hegoaldean ohitura demokratiko handirik, alderdi bati botoa eman eta kito. Biltzarrak hautatzen ditugu, ez agintariak. Hain gutxi eguneroko gaiez, salbuespenak salbu. Etzi 176 galdeketa izango dira AEBetako 38 estatutan, heriotza zigorraz, marihuanaz eta abar. Inbidiarekin batera, bada bide horri buruzko zalantzarik pizten duenik: Maine, Maryland eta Washington homosexualen arteko ezkontzen alde bozkatzen duten lehenak izan litezke. Sei estatuk legeztatu dute orain arte, denek ere auzitegietan edo biltzarretan araudia aldatuta. Baina herritarrei hitza eman zaien 32 estatuetan ezetz esan dute. Zein neurritaraino ebatz daiteke galdeketa bidez beste inori eragiten ez dion eta norbanakoaren askatasunari dagokion horrelako neurri bat?

Marihuanari buruz ere hainbatek galdetuko dute. Gobernu federalak dauka azken hitza, baina inori ez zaio burutik pasa horregatik erreferenduma debekatzea. Beste galdeketa interesgarri bat, orain arteko prozesuari begira: Kalifornian genetikoki eraldatutako produktuak etiketan adierazi behar diren bozkatuko dute. Monsanto eta antzeko janari eta kimika multinazionalek 41 milioi dolar erabili dituzte neurria atzera botatzeko, aldekoek baino hamar aldiz gehiago.

Galdeketak interes handiena behar lukeen lekua azkenerako utzi dugu. Ez dute presidentea hautatuko Puerto Ricon; AEBetako herritar dira baina ez dute ez presidentea ez Ganberak hautatzerik, estatus berezia dela eta. Bi galdera dauzkate Antilletan: gaurko estatusari (Estatu Libre Elkartua) eutsi ala ez, eta ezezkoa bada, zein estatus nahi duten. Estatusa aldatzearen alde dira bi mutur: independentistak, eta AEBetan estatu gisa erabat integratu nahi dutenak, Luis Fortuño gobernadorea buru. Aurka dira oposizioko Herritar Alderdi Demokratikokoak (PPD), AEBetako Alderdi Demokrataren parekoak, nolabait ere, eta Estatu Libre Soberanoaren aldekoak, baina independente bihurtu barik. Independentziak, orain arteko hiru erreferendumetan legez, doi-doi eskuratuko ei du ehuneko bost. Integrazio osoak babes handia dauka, baina arazoa bestelakoa da: kontu bat da puertorricarrek AEBetan integratu nahi izatea, eta beste bat Washingtonek onartzea bere klubarekin berdintasunean bat egin dezan ingelesez egiten ez duen eta nabarmen behartsuagoa den nazio latinoamerikarra. Rosario Ferre idazleak badauka ipuin bat, puertorricarren amesgaiztoa azaltzen, barra eta izarren bandera San Juango eraikinetatik jaisten dutela. Erreferendumak zilegi dira AEBetan, baina aukera handiagoa dauka babes txikiena daukan independentzia gertatzea —AEBek bandera jaistea, uhartearekiko dagoeneko interesik ez daukalako—, AEBetan integratzea baino. Morroiak nagusiaren etxean bizitzea erabaki dezake, baina ugazabak dauka azken berba.
BERRIAn argitaratua

Askatasun gosez, justizia gosez

 (Txomin Ziluagari)

Gose da mundua, eta goseak ere hil egiten du. Hala hil dira itota, goseari txalupan ihesi heriotza aurkitu duten 1, 2, 3, 4… 14 lagun. Hogeitaka asteon beste ontzi batzuetan. Aspaldi galdetu genuen: zer erantzungo dugu Gibraltargo itsasarteko sarraski etengabeaz galdetzen digutelarik bihar? Non egon zineten, zer egin zenuten? Indarkeriarik ez entzungo ote dugu, milaka (hamar mila irakurri dugu? hogei mila?) lagun, gizon, emakume, zenbat ume, itsasoan desagertu zirela? Hamalau gehiago, Alhucemasen itoak, hamazazpi, errusiar erruleta horretatik bizirik irten direnak.

Andaluziara nahi zuten. Lanik eta itxaropenik ia ez duen Andaluziara, hiru lagunetik batek lana behar duen Andaluzia umiliatura. Folklore soila, inperioaren bufoi-eskualdea ageri zen lekuan, topiko otzanduen herrialdean, Santi Brouard plaza dauka Marinaledak. Elkartasuna etxetik urrun egin daiteke, eta hurbilago egin daiteke, eta ez dago etxetik zertan irten elkartasuna eta justiziaren alde borrokatzeko. Abertzale izanik internazionalista behar duzula gutxik legez erakusten du Txomin Ziluagak, eta nekez izango zarela zinezko internazionalista etxeko bidegabekeriei, ukatutako etxe zaharrari, zeurea eman ezean.

Ez baita urrunera joan behar askatasun gose hori, justizia gose hori sentitzeko. Cheren berbak datoz, barren-barrenean senti dezagun edonoren aurka, edonon, egindako bidegabekeriak. Gure usteak astindu arren, barren-barrenean sentitu. Bidegabekeriak ez dira gure lagunen aurka soilik egiten, gure alde ei dihardutenek egiten dituztenean ere senti ditzagun barren-barrenean.

Eta Andaluzia hartzen du goseak izen. Goseari ihesi Andaluziara bidean hil. Bizitzeko goseak Andaluzian ihesi. Ezin bizitzeak heriotza dakar, suizidio deituta ere. Etxea baino lehen bizia eman du Jose Miguel Domingok. Zer kendu diote, etxea? Zer etsipen behar duzu duela bost urte itxaropentsu hartutako etxeari ere eutsi ezin diozularik? Dena amiltzen da. Andaluzian legez, Burjassoten, Herrialde Katalanetan, etsipena etxean zeukan Manuelek ere, ohean etzandako emaztean. Semeari musu eman dio, eta bigarren solairutik bota du bere burua. Hark ere etxea bankuari uzteko agindua, espainiar pasaportedun orok urtero 1.800 euro ematen dizkiogun banku horri berari

Bankuen diktaduran matxinatu beharra, bidegabekeriaren aurrean alde egokia hautatu beharra aipatu zuen Periko Solabarriak Lagako hondartzan. Itsasoaz beste aldean ere askatasun gosez ziren maputxeen berri izan dugu, euskal abizendunen erregimen arrazista horren aurka tinko. Pinochet Ugarteren lege antiterroristekin jazarri zaizkie maputxeei Txilen. Baina ez dituzte garaitu. Eta azkenean maputxeek utzi legez eutsi diote gose-grebari mila preso kurduk. Nik Tayip Temel ezagutu nuen, baditu 45 egun baino gehiago baraurik Diyarbakirgo espetxean. Azadiya Welat kurduerazko egunkariko zuzendariari birritan egin diot elkarrizketa. Argi zeukan zergatik ez zuten elkartasunik jasotzen hedabide handietatik, «ez garelako haiek bezalakoak, ez omen dugu kazetaritza haiek bezala egiten. Ez, ez dugu haiek bezalako kazetaritza egiten, ezta nahi ere. Gure jendearentzako kazetaritza egiten dugu, ezer ez daukatenentzat, hizkuntza ere ukatu dietenentzat».

Goxo dago Laga, udagoiena aurrera joanda ere, bizkor amiltzen ari den mundu honetan. Egunsentia dirudien Euskal Herrian badoa eguna, ilunabarrerantz, Ogoño iluntzen ari da, Izarotik urruntzen argia. Eta unerik ilunenetan ere, beti dago argi izpi hori. Lagako hondartzan Txomini agur esan eta etxera bueltatzerako sartu da gaua. Besarkada beroena Haizeari, Izaskuni. Eta ez, ez da itzali argia.
BERRIAn argitaratua

Eztabaidan (militarrik gabe)

Segovia Espainia erdialdean dagoen hiri txikia da, Gaztelan. Segoviako PSOEko alkateak bereizi egingo dela aldarrikatu du egunotan, kokoteraino dagoela PPko gobernuaren utzikeriaz. Bereizi ez eze, batu ere bai, Kataluniara (anatema!), edo Frantziara edo Alemaniara. Euskal Herria aipatzeraino ez zen iritsi; probokazioa gauza bat da eta traizioa beste bat.

Amorrazioak sortutako esaldia da. Segoviak ez du Espainia utziko. Auzi edo amorru ekonomikoek independentismoa sustatu dezakete, katalizatzaile bihur daitezke eta, prozesuaren arabera, erabakigarri ere bai. Baina horretarako, oinarri bat behar du, deitu naziotasun-zentzua, deitu nortasun berezitua, deitu nahi bezala. Eskozia gai izan da prozesua osatzeko krisirik gabeko garaian, Islandia eta Irlanda eredu zirela, bai horiek porrot egin ostean ere. Jakin du diskurtsoa unean unekora moldatzen. 426-332, Eskoziako Alderdi Nazionaleko biltzarrak orain arteko jarrera antimilitarista alboratu, eta Eskozia independentea NATOn egotearen alde bozkatu zuen herenegun (Alex Salmondek tartean). Esana dugu: gal ditzakeen boto independentistak baino gehiago dira sektore zalantzatietatik irabaz ditzaketenak. Susmoa dut, gure kasuan Eskoziarenean baino gehiago, AEBek independentzia lasai hartzea ere balio erantsia izan dezakeela. Horiek paradoxak: Israelgo Haaretz-ek ongi etorri Katalunia independentistari, eta Palestinak Madrilen duen enbaxadorea horren aurka mintzatu berri da.

Ez litzateke gutxietsi behar SNPren izaera ezkertiarra. Ez ezker iraultzailearen ikuspegian, baina Eskozia soziologikoki Ingalaterra baino aurrerakoiagoa izateak azaltzen du neurri handi batean independentismoa. Sezesioari buruzko ikerketa askok azaltzen dutenez, Estatuko ideologia nagusitik urrun egoteak garrantzi handia dauka mugimendu independentistan. Agerikoa da —eskuinetik— Europa ekialdean, agerikoa Euskal Herrian ezkerretik. Alderdi espainiarrek gaur hartuko duten jipoiak ia legitimazio guztia kentzen die Madrildik etor daitezkeen aginduei. Arauak gauzak bat dira, baina zein balio demokratiko dute urrungo Gobernu baten aginduek, herritarrek inolako babesik ematen ez badiote Gobernuko alderdiari?

Eskozian hezkuntza eta osasun publikoa biziki estimatzen diren ondasunak dira. Alderdi Kontserbadorea Erresuma Batuan agintean dagoenean, nabarmen egiten zaie eskoziarrei erabat arrotza zaien gobernua daukatela —Westminsterren toriek ez daukate diputatu eskoziarrik—, euren nortasunetik eta ideologiatik oso urrun dagoen jarrera batetik erabakitzen euren bizitzaren gainean. Horrelakoetan, logikoa da zure nortasunetik hurbilago dagoen Estatua eratu nahi izatea.

Asteleheneko Salmond-Cameron akordioak bete-betean jotzen du Madrilgo jardunaren aurka. Erresuma Batuan eta Espainian, gobernuei dagokie erreferendumetara deitzea, ez Eskoziak ez EAEk ez dute eskumenik. Baina David Cameronek bazekien zilegitasuna falta zutela kontserbadoreek Eskozian. Euskal Herriko mendebaldean gaurtik aurrera faltako duten legez (eta Nafarroako auzirako elementu garrantzitsu bihurtzen ari den gisan. Unionistek —PSNk barne— boterea galtzean bideratuko da euskal gatazka). Madrili presioa, ezinbestekoa da konparazioz. Herriari hitza ez ematea geroz eta zailago da defendatzen.

Esanguratsua da, halaber, unionismoak darabiltzan beldur-estrategiak: eurotik/Europako Batasunetik kanpora, pentsiorik ez... Oso deseroso dabilen eztabaidan parte hartzera behartuta dagoela onartzen ari dela iruditzen zait. Arnaldo Otegik esan ohi duenez, laster jabetu zen, nazioarteko adituen aurrean, oso erraz irabaz dakiokeela Espainiari ideien eztabaidan. Militarki baino askoz errazago. Militarren mehatxurik gabe, oso urrats positiboa egin du unionismoak. Hurrengoa falta du: batzuen argudio apokaliptikoak eta besteen mezu independentistak eman ondoren, herritarren erabakia betetzea. Horixe egingo dute Eskozian.

Asko da Espainiaren baitako nazioetako independentistentzat, katalanentzat eskuarki, unionismoarekin eztabaidara iristea.
BERRIAn argitaratua

Erabakitzea eta hizkuntzak

Eskoziak Londresekin akordioa lortu zuela iragarri zuten egun berean atzera bota zuen Espainiako Kongresuak herritarrei galdetzeko aukera. ERCk egin zuen proposamena, eta Alfred Bosch-ek defendatu zuen: «Bozkatzea zelan izan daiteke legezkoa Erresuma Batuan eta ez Espainian? Britainiarrak izan nahi duzue, ala sobietarrak, eta sistema hondoratzea? Eskoziako erreferendumera deitzeko legezko xedapena gaur hemen proposatzen dugunaren oso antzekoa da. Kataluniaren independentziaren aurkakoei ere eragotzi nahi diezue ezetz bozkatzea, jabetzen al zarete? Debekuekin, formaltasunekin, mehatxuekin, ukazioarekin, benetan uste al duzue horrela irabaz daitekeela eztabaida bat, beste aldean eskaintzen diegularik askatasuna, demokrazia, sufragioa, parte hartzea? Bozkatu nahi dugu eta bozkatuko dugu, ez da hain zaila ulertzen». Eskoziaren paralelo joateak Espainiaren defizit demokratikoa are nabarmenago jartzen du. Bidenabar, mendebaldeko Europan independentismoa indartsu den hirugarren herrian, Flandrian, hauteskunde garrantzitsuak dituzte gaur. Fokoa Anberesko udalean egongo da, sozialistek galdu eta independentisten eskura igarotzen ote den.

Biharamunean haur katalanak espainoltzeko asmoa zuela bota zuen Jose Ignacio Wert ministroak. Eskandalua piztu da Espainian, baina ez hainbeste Katalunian. Ez independentisten artean gutxienez. Egunotan egokitu zaizkidan bizpahiru katalanek irribarre zabala egin dute, «lobby independentistak kontratatu balu, ez zukeen hobeto egingo». Barça zirudien, partidaren kontrola izan eta baloiaz gozatzen, ia ezer egin gabe aurkariak zenbat gol aukera sortzen dizkion ikusita, zenbat independentista sortzen dituen Espainiatik horrelako urratsen bat egiterakoan. Eta asko egiten dituzte, zein baino zein baldarrago.

Katalan epelenak sutu dira. Espainiatik bereizi nahi ez baina errealitateaz ohartzen diren katalanak dira, Espainiaren irain eta umiliazioez jabetu eta mindu egiten direnak. La Vanguardia-n Enric Juliana kazetariak zioenez, «hankasartze kolosala» artikuluan. «1975-80an, Badalonako langileek bi gauzagatik egin zuten borroka: lanpostuaren alde eta seme-alabentzako eskolen alde; katalana ongietorri hizkuntza izango zuten eskolen alde. Hori izan zen hitzarmen soziala. Eskola da elkarbizitzaren lokailua. Eta baldintza, jatorri eta ideologia orotako katalanek balio handia ematen diote elkarbizitzari. Hain zaila da ulertzea? Katalunia ez da bigarren Euskal Herria izango, zenbait horretan tematuta ere». Euskal Herriak, bistan da, gizarte zatiketa irudikatzen du. Ez euskalduntzeko eskola-sistema prestatu zutenek, ghetto kolonialak balira legez, erantzun beharko lukete. Alderdi espainolak hondora doaz, katalanak ofentsiban doaz Estatuaren bila. Eta hor, ezin aipatu gabe utzi Eduardo Apodakak Lapiko Kritikoan idatzitako Post Nazionalismoaren ordua (http://basque. criticalstew.org/? p=9133 ). Halaxe dakusa Estatua lortzeko bidea: «Nazionalismoa atzean utzirik, estatu propioa, errepublika, herri honetan bizi diren guztientzako proiektu askatzailea dela sinestea eta sinestaraztea. Jokoan dagoena herri subiranoa da. Eta horretan denok irabazle». Aholkua utziz gero: bilatu Lapiko Kritikoan eta lasai leitu osorik.

Espainiera (ko)ofizial?

«Hasieratik argi utz dezagun, Katalunia independentean katalana izango da herrialdeko berezko hizkuntza eta ofiziala, denon hizkuntza komuna. Baina gaztelania ere ofiziala izango da, inork zalantzarik baleuka ere». Oriol Jonqueras, ERCko burua, Sant Vicenç dels Horts-eko alkate ere bada. Bartzelona inguruko etorkinen hiri industrialetan lehena izan da Independentziaren Aldeko Udalerrien Elkartean sartzen. Jonquerasek dioenez, bere herritarren ehuneko laurogei espainieraz mintzo da.

Berehala iritsi zaizkio kritikak Jonquerasi. Vilaweb-eko Vicent Partalek «ukrainar erako independentziaren» arriskuaz oharrarazi du, badakizue Ukrainan errusierari ofizialtasuna eman berri diotela. Gabriel Bibilonik dioenez, independentziak botoak gehitzeko beharra duen unean espainiera-hiztunei egindako keinua da. Baina gogora dakar goizegi abiatutako eztabaida dela, itsumustuan, eta Parlamentuak erabaki beharreko zerbaiti buruz. «Espainierazko elebakarraren figura desagertu egin behar da. Mila aldiz esan dugu, normalizazioaren giltza da katalana izatea hizkuntza komun bakarra, eta norberak erabaki dezala zein beste hizkuntza jakin nahi dituen (ingelesaz gain). Independentziaren ondoren jaioko diren katalanek ez dute lehentasunik izango eskolan hastean. Gurasoen hizkuntza edozein izanda ere, denek hitz egin nahiko dute irakasleek, ministroek, poliziek eta epaileek hitz egiten dutena. Izan ere horiek, Estatuko ordezkari dihardutenean, Estatuko hizkuntzan egin beharko dute, hizkuntza ofizial bakarra badago. Hortxe dago prozesuaren gakoa».

Eskema erraza da, Eskozian legez: oraingoz, liberarekin eta Elizabeth erreginarekin jarraitzea proposatzen du Alex Salmondek, eta gaztelaniaren ofizialtasuna Oriol Jonquerasek. Independentistek, horren aurka egonda ere, erreferendumean baietz bozkatuko dutela jakitun, eta zalantzatiak limurtzeko aukera izan daitekeelakoan. Eskoziakoa herritarrek alda dezaketen Estatu-egitura da. Espainiera ofizialtzea, bete beharreko agindua, balizko Estatua hipotekatu dezakeen konpromisoa. Bistan da zuhur jokatu behar dela, herritarrak erakarri eta mezua modulatu inor ez uxatzeko gisan. Baina independentzia zertarako den argi utzita. Bibilonik dioenez, «herrialde serioetan hizkuntza ofiziala hizkuntza ofiziala da». Irlandaz diharduela dirudi, baina Bartzelonatik Dublinera Euskal Herritik pasatzen da.
BERRIAn argitaratua

Estatua, Europan ala kanpoan?

Vivianne Redingek, Europako Batzordeko ekonomia lehendakariordeak argi esan berri du, Katauniako Estatuak Europarko Batasuna utzi behar duen galdetuta: «Bai zera, nazioarteko araudiak ez dio horren antzekorik deus ere». Independentistentzako mezu positiboa dirudien horren bestelako bertsioa eman du Elmar Brok Euroganbera Atzerri arazoetako buruak: aitortu du ez dagoela kide bihurtzerik beste kideren batek betoa jarriz gero.

Bestela esanda: Europak ez dauka araubiderik, ez dauka ezer iragarrita katalanek «barne hazkundea» deitzen dioten horretarako. Hau da, Estatu batetik bi edo gehiago sortzeko hipotesia ez dute aintzat hartu orain arte. Auzia konplikatua da, baina aski logikoa ere bai: bikote bateko kideak edozein erako klub bateko kide badira, ez dirudi bikotearen baitako gorabeherek kidetzari eragin beharko lioketenik. Aldiz, mezua baldin bada Katalunia edo Eskozia ez direla Europako Batasuneko kide, horien estatu diren Erresuma Batua edo Espainia direlako kideak, bestelako ideia helarazten da: Katalunia edo Eskozia Europako Batasunean nahi badituzue, osatu ezazue estatua eta sar zaitezte izen horiekin.

Funtsean, mehatxua ez da Europa, estatua baizik. Eskoziak aurki iragarriko du erreferendumerako Londresekin adostu duen galdera. Hala, Londresek ez dio inolako blokeorik jarriko balizko Eskozia independenteari. Gogoan har dezagun, urte hasieran erreferendumaren bidea serio zihoala iragarri zuelarik, zein izan zen zalantza: ez Londresek Eskozia sartzen utziko zuen ala ez, Espainiak, mimetismoa eragozteko, betoa jarriko ote zion baizik. Azkenean, erantzun logikoa eman behar izan zuen Madrilek: sezesioa Londresekin adostuta baldin bazegoen, Espainiak ez zuen oztoporik jarriko. Ez genuen besterik behar.

Arazoa da, beraz, Kataluniari betoa Espainiak jarriko ote liokeen. Eta berriz ere ikusten dugunez, Auzitegi Konstituzionalarekin, armadarekin zein Europarekin mehatxu egin, pilota beti leku berera doa: Espainiara. Brokek argi esan zuen: «negoziatzea da gakoa, eta ez beste ezer», armada erabiltzerik ote zeukan galdetu ziotenean. Egun berean erantzun zuen Alejo Vidal-Quadrasek, autonomia kentzea eta Guardia Zibila bidaltzea eskatu zuenean txantxetan ibili zela. Grazia latza gizonak, bai. Ea antzekorik planteatzera ausartzen den, Gibraltar UEFAn onartu dutela eta. Ederra izango da Espainia-Gibraltar partidaren bat egokitzea zozketan.

Katalan elkarteak, herritarrak azken batean, sutsu ari dira lanean. Bideari serio ekinez gero, garrantzitsua da amaieraraino tinko heltzea. Nolabait esateko, bizitzako aukera da, hordagoa, herritarrak mugiarazi ondoren bururaino eroan behar dituzu, eta ez utzi ilusioa zapuzten, belaunaldi oso baterako galduko baita. Horrexegatik ari dira estu hartzen Artur Mas. Erreferenduma lau urteren buruan gura duela esan berri du, eta hori da promesak lausotzen hasten diren denbora tartea. ERC eta Solidaritat alderdiek, gainera, ez dute akordiorik lortu hauteskundeetara independentistak elkarrekin joateko. Euskal Herriko ispilura begiratzean, garrantzitsua da aintzat hartzea zenbat denbora behar izan den Bildu sortzeko. Hauteskunde bezpera da horrelako egitasmo serioa osatzeko une txarrena.

Alderdietatik kanpo, katalan herritarrek eurek egin beharko diete agintari eta alderdiei presio berriz ere. Orain artean ederto behartu dituzte. Espainia oso urduri jartzea lortu dute (eta urduriago gaur, mundu guztiko milioika lagun Nou Campera begira daudela Els Segadors kantatzen hasten direnean). Ari dira lanean Europan ere. Eta ziur badutela bide orria zehaztuta. Hauteskunde sasoia da orain: flandriar independentistek itxaropen handia daukate gaur zortziko udal hauteskundeetan, hurrengo asteko EAEko bozekiko irrikaz daude katalanak ere, eta Kataluniakoak datoz handik hilabetera.

Ordurako, Eskoziak argituko du ziurrenik zein izango den 2014ko erreferendumeko galdera. Sinplea, argia eta laburra behar du. Eta, galdera kopiatuta, Eskoziaren lekuan Katalunia jartzen badute katalanek, arazo polita sortuko zaio Espainiari.
BERRIAn argitaratua

'Voice or Exit'

Euskaldunon Egunkaria izan zen lehena burujabetasunez jokatzen eta Euskal Herria eta nazioartea natural bereizten, ordura arte hedabide guztiek zeukaten Estatua eufemismoaren ordez. Baina, nahi gabe ere, uste baino nazioarte hurbilagoa zaigula Espainia. Aste honetan agentzietatik iritsitako albisteetan leku zabala hartu du. Ohi baino zabalagoa, esan nahi dugu. Eta benetan, Espainiak telebistako minutu eta albisteetako lerro asko bete ditu azken hilotan. Ekonomian hasita, krisi politiko sakonean dago Espainia, estatu-egitura goitik behera zalantzan jartzera daramana: monarkiatik gobernura, ezegonkortasunak harrapatutako herrialdea da. Baina azken egunetan zurrunbilo betean da Espainia.

Ez dira hogei egun Diada historikoa izan zela. Hamar egun ere ez Artur Mas eta Mariano Raxoi batzartu eta itun fiskalari ezetz esan ziola Espainiako lehendakariak. Asteon zurrunbiloa espiral zoro bihurtu da: asteartean hauteskundeetara deitu zuen Masek, autodeterminazioaren aldarrikapenarekin. Handik egun bira, ostegunean, Parlamentuaren ia bi herenek autodeterminazio-erreferenduma egitearen alde bozkatu zuten (eta aurka ehuneko hamabostek doi-doi).

Militarrak aztoratzen hasi, eta Espainiako tik kolpistak era arriskutsuan hasi dira hedatzen: El Mundo egunkariak dio Ibarretxe espetxeratzeko Aznarren legea berreskuratu behar dela, eta Alejo Vidal-Quadras Europako Parlamentuko lehendariorde katalan ultra autonomia kentzeko eta Guardia Zibileko jenerala bidaltzeko eskatzen ari da. Lehen militarrak mehatxatzen hasi zirenean, alderdi katalanek, demokrazia liberaleko herrialde batean baleude legez, horien aurkako neurriak eskatu zituzten. Isiltasuna izan dute erantzun. Eta mehatxuak hedatuz doaz, armadaren eremutik hedabideetara, politikariengana. Gobernuak berak harrokeriaz esan du legea eskutan geraraziko duela erreferenduma. Noski, Auzitegi Konstituzionalera jotzea dauka, baina Masek esandakoa betez gero, zein balio dauka Konstituzioa interpretatzen duen auzitegi horrek, Konstituzio horri berari ezetz esan eta estatu berri baten alde bozkatzen duen erkidego baten aldean?

Espainia oso deriba arriskutsurantz doa. Hedabide guztiek nabarmendu dute mundu zabalean. Gehienek, oraingoz, ez diote aukera handirik ematen Kataluniako independentziari, dena esan behar bada. Munduko analistek Espainiako Konstituzioan ikusten dute oztopo handiena. Oztopo hori erreferendumerako da ordea, ez independentziarako. Argitu dezagun: Estatuak bide demokratikoa onartu duenetan, herritarrek ez dute sezesioa hautatu behin baino gehiagotan, Quebecen nabarmenen. Quebectarrek badakite Kanadak eskubide nazionalak bermatzen dizkiela, baita bereizi nahi balute ere. Espainiak erraztu zezakeen bide hori Kataluniarekin garaiz negoziatuta. Baina beranduegi da orain. Aldiz, 90eko hamarkadatik gertatu diren sezesio gehienak Estatuaren onarpenik gabe jazo dira.

Europak ere ez du Kataluniaren aldeko suhartasun handirik. Espainiak aski buruko min ematen ditu, beste bat gehitzeko. Baina ez litzateke Espainiaren aldeko jarreratzat ulertu behar; Estatuak, definizioz, kontserbadoreak dira edozein sezesioren aurrean; beren klubean sartu nahi duten hautagaien aurrean nahiago dute, printzipioz, dagoeneko klubean dagoena —Espainia— babestu. «Lasaitasunaren» izenean ez bada ere. Independentismo katalanak orain arte egin duen bide eredugarriari erreparatuta, erraz irudika ditzaket orain bertan diplomatiko katalanak Berlinen, Washingtonen, Tel Aviven (Haaretz-ek atera du Kataluniaren aldeko artikulu argiena), edo botere txikiagoko baina tradizio demokratiko sakoneko herrialdeetan (Islandia...). Funtsean, sezesio adosturik lortzen ez duzunean, alde bakarrekoa irabazi behar duzu. Etxean eta nazioartean.

Paradoxikoa da, hauteskunde-estrategia izanagatik, Euskal Herrian «dibortziorik ez» bezalako esaldiak entzutea. Mendebalde liberalaren aldeko alderdiek eskuin katolikoaren moral zaharkitua hartu balute legez. Samuel P. Huntingtonek (bai, Zibilizazioen Talka idatzi zuen pentsalari eskuindarrak) aspaldi esan zuen: «Dibortzio politikoaren, hau da, sezesioaren aurkako hogeigarren mendeko joera hemeretzigarren mendean ezkontzako dibortzioaren aurkakoa» bezain indartsua zela ohartarazi zuen. Eta hura aspaldi gainditu zen legez, XXI. mendean dibortzio politikoa natural onartuko zela iragarri zuen. Antzekorik entzun dugu egunotan: «Eskoziari, Flandriari, Quebeci buruz ari gara, lehen munduko herrialdeez. XXI. mendean, nazioa baino gehiago, demokrazia egongo da debatearen erdigunean, boterea herritarrari itzultzea. Binomio horri ingelesez voice or exit esaten zaio, ahotsa edo kanpora, edo ahotsa eman eta errespetatzen nauzu edo banoa». Eta lerrootan erabili dugun argudio bera: «Nik ez nuen uste Estatua behar nuela, baina esaten badidazue futbol-selekzioa izateko Estatua behar dudala, nire hizkuntza Europar Batasunean ofiziala izan dadin, nire erabakiak Ecofinean defendatzeko, nire kultura nazioartean sustatzeko estatua izan behar badut, bada nik, horretan pentsatu ez banuen ere, estatua behar dut». Mas? Salmond? Ez, Juan Jose Ibarretxe asteazkenean. Dibortzioaren aurkako Urkullu lehendakarigaia zeukan aurrean entzule, baina Mintegi lehendakarigaiaren erabakitze-eskubidearen aldeko itun nazionala gogorarazten zuen.
BERRIAn argitaratua

Bartzelona-Edinburgo

Badu onetik asko era paraleloan gauzatzen ari diren sezesio prozesuak aztertzeak, Eskozian eta Katalunian. Lehenean alderdi independentistaren estrategia garrantzitsuena izan da hauteskundeak irabazi, boterea eskuratu eta herritarrak konbentzitzea. Irlanda eta Islandia ziren behinola eredu, baina estatu horien porrotaren ondotik ere gehiengo absolutua lortu zuen SNP Eskoziako Alderdi Nazionalak. Hemendik aurrera, herritarren mobilizazioak hartzen du garrantzia. Eta irribarrea ere ateratzen zitzaigun, eskoziar adiskideek esaten zigutelarik ez zekitela zelan aterako zitzaien atzoko martxa. Historikoa nahi zuten, baina horrelakoetarako ohitura galduta, ez ziren gai sentitzen neurria hartzeko. Manifestazioaren aurretik idazten nabilela, milaka lagun ari dira Eskozia osotik Edinburgorantz jaisten.

Yes, Scotland independentziaren kanpainatik kanpo antolatutako mugimendua izan da, baina alde dauden alderdien babesa jaso du, Alex Salmond lehendakaritik hasita. Eta hor hasten dira Kataluniarekikoak bereizten, goitik behera eta behetik gorakoaren aldeak ikusita. Zer esanik ez Euskal Herritik begiratuz gero. Zail da azaltzen botoen %51ren alde borrokan ari direnei abertzaleak izango direla EAEko lehen bi alderdiak, baina bietako batek ere ez daramala programan euskal estatua sortzeko egitasmorik kanpainan. Imajinatzerik bai, Bilbon zein Iruñean, Edinburgo edo Bartzelonako irudirik, independentziaren alde.

Artur Mas eta Mariano Raxoi bildu dira egunotan. Bien bileraren oihartzun erdirik lortu ez badu ere, Alex Salmond eta David Cameron ere batzartu dira asteon Londresen. Eguneroko auziez berba egin dute, eta erreferendumaz ere bai. Eskoziako lehen ministroaren arabera, «eztabaida ona» izan dute. Datozen asteotan erreferendumaren formatua zehazteko «borondate ona» dagoela erantsi zuen Salmondek. Raxoik, berriz, independentisten gidoiak aurreikusitakoa bete zuen berbarik berba. Iragarria zuen Espainiako lehendakariak aurreikusteko moduko gizona dela, ezusteko gutxira emana. Nahiko zukeen Cameronek independentziarako asmoak Artur Masek bezain merke salduko lituzkeen lehendakaririk Eskozian. Baina Espainiak, ezusteko gutxi, ezetz eta ezetz.

Merke saldu zuen Kataluniako Estatutua Masek 2006an, oposizioan zela, Jose Luis Rodriguez Zapaterorekin ezkutuan bilduta. Alfonso Guerra Espainiako lehendakariorde ohiak Barakaldon gogorarazi legez, marrusketatze polita egin zioten, baina horrekin ere konforme ez, eta independentismoa hauspotzera jo zuen Alderdi Popularrak Auzitegi Konstituzionalaren bidez. 2010eko epaiak ekarri zituen udalerrietako erreferendumak, eta duela hamar eguneko Diadaraino eroan duen olatua. Nekez hain estatu baldarrik Europa osoan, independentziarik nahi ez duena ere hartara behartzen. (Bidenabar, Guerraren ekitaldi hartan egotea egokitu zitzaidan Barakaldon 2006ko apiril hartan. Oraindik gogoan, PSEko ehunka euskal gazte haien algarak, jakobinoaren txantxekin. Arrastian Santiago Carrillok hartu zuen berba, eta argi gogorarazi zuen: «Nazionalismoari aurre egiteko, lehendabizi izan behar ez dena espainiar nazionalista da»).

Cameron eta Salmond erreferendum legea adosten, Londresko Parlamentua arazo teknikoak zelan desblokeatu proposatzen (Eskoziak ez baitauka erreferendumik deitzeko eskumenik, baina legezko oztopoetan katramilatu ordez herritarren borondatea zelan bideratu bilatu ohi dute benetako demokratek), eta independentistak herritarren mobilizazioaren bila. Katalunian atzekoz aurrera doa prozesua, herritarrak mobilizatuta eta alderdiak, epelenak ere, mugitzera behartuta. Felipe Gonzalez bera federalismoaz berbetan entzuteak Espainiaren sinesgarritasunaren neurria ematen du. Bero dago Katalunia, CiU batez ere estu, oso estu hartzen. Artur Masekiko mesfidantza aski ulergarria da. Salvador Cardusek zioen legez, independentismoaren erronka handienetakoa hori da. Herritar mugimenduak egindako indar erakustaldiaren ondoren, neurria eman behar duten politikarien txanda da. Eta horiekiko dira mehatxuak: Kataluniako parlamentarien %13 dituen PP hasi da esaten zer egin daitekeen eta zer ez (metropolian gailentzen den alderdia herrialde sezesionistan ahula izateak are zilegitasun gutxiago ematen die beti prozesu independentistei). Espainian legea irakurri, eta militarrak ageri dira. La Razon egunkariak argi zekarren: Gobernuak bertan behera utziko ditu hauteskundeak Masek estatu berrirako boz eratzaile gisa planteatuz gero. Otsoa haserretzen hasi da, eta bazterretik begiratzeko oso interesgarri. Esan genuen, inbidia ez dator manifestazioa antolatzeko gai doi-doi diren eskoziarrengandik. Marka da David Cameron harroputzaren miran ibiltzea. 

BERRIAn argitaratua

Manifestazio aroa

Astindua itzela izan da, iragarrita egonagatik. «Betiko» independentistek errezelo handia daukate Convergencia i Unio alderdiak hartuko duen jarrerarekin. Mesfidantzaz bat, erabateko ustea dago nekez mugituko zela bere borondatez independentismorantz. Baina hara Artur Mas ere, Kataluniako estatuaren alde. Ostegunean Mariano Raxoirekin biltzekoa da, eta aitortzen dut, badaukat interesik jakiteko zer eskain diezaiokeen behin honaino helduta, Kataluniarekiko umiliazioz umiliazio ibili ondoren. Aspaldi deitu behar zuen bilerara, eta zabal negoziatu, baina Espainiako tradizioaren guztiz aurka doala ematen du. «Dena ala ezer ez» egiteko joera izan du beti, negoziatzeko gaitasunik gabe, beranduegi den arte, «ezer ez» den arte. Gero negarra dator, eta 98ko malkoak, inperio galduak... ea Espainiari belaunaldi literario berri baterako bazka ematen diogun, krisi ekonomikoari, nortasun inperial horretan beste eztenkada independentista batekin. Euskal Herrian ere badago «dena ala ezer ez» joera, koherentziaren izenean. Katalunian pragmatismoa eta gisako berba itsusiak gailentzen dira, konplikatuak. Uztailean itun fiskalaren alde bozkatu zuten ia alderdi guztiek, baina aurki gaztigatu zioten Masi ez zutela utziko itun fiskala bihurtzea Diadako aldarrikapen. Espainiari ituna galdegin eta independentzia aldarrikatu, elkarren aurka izan arren, bide-orriak biak onerako direlakoan, elkarrekin doazen prozesuak izan daitezke. Egiaz, zail da horrelakorik irudikatzea gurean. Ez hobeto ez txarrago, tradizioak aski ezberdinak dira.

Quebeceko hauteskundeek ireki zuten iraila, eta mahaira ekarri berriz ere erabakitze-eskubidea. Handik astebetera etorri da Kataluniako Diada. Jendetzak lurrikara eragin du, Bartzelonan ere mugiarazi dute elefantea. Hiru esparru landu behar ditu sezesio prozesu batek: garrantzi handia dauka, asteotan gogorarazi dugun legez, nazioarteko lanak, ustez estatua independentziaren aurka tematzen bada bereziki. Kosovo adibide argia da. Bigarren lana, estatuarekiko negoziazioa da. Beti da beharrezko, ahalegina gutxienez, nahiz eta demokrazia aurreratuenetan funtzionatu ohi duen batez ere: Eskoziak Erresuma Batuarekin, Quebecek Kanadarekin. Hirugarren lana, oinarrizkoena da —baina ez bakarra, askok uste dutenaren aurka, aurreko bi puntuak ere ezinbestekoak baitira— etxe barrukoa da. Herritarrak independentziaren alde jartzea. Egoera demokratikoei dagokie nagusiki, osterantzean borrokak —armatuak sarri, munduko hainbat lekutan— bete ohi du mezu independentista bake bidez ezin garatzea. Baina Kataluniako lezioak zein Eskoziak adierazten dute etxeko lan hori zelan garatu, herritarrak zinez estatua sortzea posible eta beharrezko dela sinetsarazi arte. Diskurtso teorikoetatik eta aldarrikapenetan izatetik urratsa egin eta eskuragarri ikustera katalanek egindako jauziak euskal independentista bat baino gehiago harritu duelakoan nago. Kataluniako Estatutuaren lezioetako bat da, hura Parlamentutik eta alderdien artean bultzatu zutela nagusiki; azken orduan baino ez zutela herritarren indar erakustaldia izan. Orain, berandu da estatutu eta itun fiskaletarako honezkero, herritarrek aurrea hartu eta independentzia nahi dute.

Ez da erabakitze-eskubidearen edo autodeterminazioaren aldeko mobilizazioa. Estatuari ez zaio ezer eskatzen. Orain arte ezer egin ez duenez, ezer ez egiten jarraitzea baino ez, Kataluniak bere bidea landu dezan. Agian inozoegitzat hartzen dira Euskal Herritik jarrera horiek, militarrak hortzak erakusten hasi diren honetan. Baina posible dela sinetsita daude katalanak. Eskoziarrek ere badakite erreferenduma irabaztea dutela estatua sortzeko bide. Datorren asterako manifestazio handia antolatu dute Edinburgon. Ez da aski —baina bai beharrezko— gobernu batek, edo alderdi politiko batek, ekimena izatea; herritarrak mugiaraztea ere ezinbesteko da. Ilusioa piztea azken batean. Hortik aurrera, badakigu zer datorren, guk ere bi urterik behin egiten dugun Korrika; besteekin batera ibiltzen hasitakoan, milaka kilometro egin daitezke.

BERRIAn argitaratua

Diada

Jendetza bilduko da etzi Kataluniako egun nazionalean Bartzelonan. Eta katalan suharrenetatik urardotuena bildu ohi duen ekitaldian independentismoak hartuko du protagonismo osoa. Arrakasta handia ari da izaten Biltzar Nazionalaren deialdia, eta gogoan izan behar da Biltzar horrek bide-orria osorik markatuta daukala, bi urte barruko Diadarekin batera independentziarako erreferenduma egiteko. Gauzak nola doazen, horrenbeste eutsiko dioten ere izan da galdera. Ferran Requejo katedradunak ere orria argi ikusten du —bidenabar, ostiralean Bilbon izatekoa da—: Espainiak ezetz esango dio Kataluniako Parlamentuak onartutako itun fiskalari, eta Artur Masek hauteskundeak aurreratu beharko ditu. Itun fiskalik gabe, katalanek inoiz baino argiago ikusten dute ez daukatela Espainiaren baitan bizitzerik, Espainiak ez diela bizitzeko aukerarik ematen, katalanek horretarako prest egon arren. Eta hauteskundeen ondoren, independentziaren aldeko guztiek osatu beharko lukete gobernua, hori ondo bideratzeko. Auzi korapilatsua, eta gutxitan aintzat hartzen dena, nazioarteko aliantzak bilatzea da.

Eskoziak edo Quebecek ez dute halakorik behar, bertako mugimendu independentistei bost axola zer esaten duten Kanada eta Erresuma Batua ez beste herrialdeek. Badakite Londres eta Ottawarekin negoziatu behar dituztela negoziatu beharrekoak. Azken hilabeteotan mendebaldeko demokrazia liberaletako fenomeno sezesionistak zertxobait ikertuta, agerikoa da Espainia dela besteekiko desberdin. Eta «dena ala ezer ez» politikarekin historikoki dena galdu duena. Kataluniak behin eta berriz egindako proposamenei iseka egin diete. Asteon aipatu du Josu Erkoreka parlamentari jeltzaleak, nazionalista katalan baten berbak gogora ekarriz: «Galdetu ziotenean zeren inbidia zuen Quebecekiko —Kataluniak baino botere eta eskumen gutxiago dituen probintzia izanik— Kanada erantzun zion: 'Quebecetik falta dudana —esan zion— Kanada da; erreferenduma antolatzeko prest den Estatu demokratikoa, bere lurraldeetako bateko herritarren gehiengoak hala eskatuz gero'. Orain euskal nazionalista batek Eskoziatik mira egiten duena Erresuma Batua da».

Garrantzitsua da oharra, Quebecen independentismoak gora egin ei duen honetan. Han zein Eskozian, prozedurak du garrantzia, independentzia ala status quo-a hautatzen duten gutxienekoa da. Baina aski hedatutako ideia da Estatu demokratiko batek berre herritarren legitimitatea behar duela. Argudiatu daiteke autonomia daukana autodeterminatzen dela bertako gobernua hautatzen duenero. Baina herritarrek behin eta berriz adierazi badute Estatuarekiko beste harreman bat nahi dutela, Kataluniak bezala, Estatu horren betebeharra da eskaera horri erantzutea. Financial Times-eko David Gardner-ek argi azaldu du: independentistek ikusi dute Raxoiren gobernu intrantsigentea aliatu ordainezina dutela euren kausarako. Kataluniara begira egongo diren euskaldunez dihardu.

Etziko mugarria izango da Katalunian. Baina bidea aspaldi hasi zela gogoan hartu behar da. Espainiak hauspotu egin du baretzen saiatu ordez. Eta egiaren ordua hurbiltzen ari da. Eskuin muturrak bota ditu mezu kolpistak. Hori bera iragarri zuen euskaldunontzako analisi onenetakoa egin zuen Alberto Pradillak duela hiru urteko Gara-n. Auzitegi Konstituzionalak Kataluniako Estatutuari emango zion erantzuna asmatu zuen, bidenabar, Folklorearen eta Hardcorearen artean artikuluan, hainbat udalerritan antolatutako galdeketei buruz: «Kontsultak rol joko bihurtzea da arriskua, non berdin bozka daitekeen Kataluniako independentzia zein Lord Gandalfi jarraitzea elfoen diada batean. Baina arrisku degeneratiboa gaindituz gero, espainiarren betoa benetan gaindi daiteke. Orduan erabaki beharko dute katalanek pin-desfileen, itsasgailuen eta kamiseta independentisten folklorearen eta hardcorearen artean, hori izango baita Espainiaren erantzuna independentziaranzko urratsak eraginkorrak baldin badira».

Arrazoi du Requejok independentismoak diplomazia lan garrantzitsua egin behar duela gogora ekartzean. Espainiar eskuin muturrak dio Eskoziaren eredua dutela katalanek, eta Kosovokoa euskaldunek. Eta Raxoi Milosevic bada, zein ate jo beharko da independentziak babes ditzan otsoaren aurrean? Washington? Berlin? Buenos Aires?

BERRIAn argitaratua

Berriz ere Quebec

Itxura guztien arabera, Parti Quebecois independentistak irabaziko ditu etzi Quebeceko hauteskundeak. Inkestek bozen herena ematen diete, boterean diren liberalek eta Quebeceko Etorkizunerako Koalizioak baino bospasei puntu gehiago. Biek ere botoen % 27-28na eskuratuta, independentistek gutxieneko gobernua baino ezingo lukete osatu, eta nekez lortu independentziarako hirugarren erreferendum bat deitzeko beharrezko botoak. 1980 eta 1995ean bozkatu zuten Quebeceko herritarrek Kanadatik bereiztearen aurka. Lehen aldian independentziaren aldekoek nabarmen galdu zuten, baina hurrengoan emaitza estuagoa izan zen: %49, 42k bozkatu zuten baietz.

Euskal Herritik interesez baina errezeloz ere jarraitu izan zaio Quebeci. Nolabait, berezko hizkuntza daukan herrialdeak ikastekorik ezer gutxi baleuka legez kolonoen ondorengoen Amerikako nazio bati. Nazio hori, gainera, euskarari mehatxu egiten dioten bi hizkuntzetako baten nazionalismoan, frantsestasunean oinarritzen delarik.

Azken batean, sezesio prozesu baten garrantzitsuena, emaitzaz haratago, prozesua bera da. Eta Quebecen erreferendumak mugarria izan dira mundu osoan. Sarritan han-hemengo independentistek bestela saldu arren, sezesio-prozesuak asko dauka dramatikotik, estaturik demokratikoenean eta gerra mehatxurik ez dagoenean ere. Estatuarekiko kexuak dituen lurralde bat bere buruaren jabe dela erakusten duen froga argienetakoa da sezesiorako baldintzak adostea. Kanadak heldu zion bide horri, eta Quebecek bereizteko balizko baldintzei buruz galdera egin zion Auzitegi Gorenari 1998an. Paradoxikoa badirudi ere, independentziari buruz egin diren erreferendum askotan biztanleek ez bereiztearen alde egin dute. Nolabait, estatuarekiko kexuen aurrean, estatu horrek berak aski zabaltasun baduela erakusteak, grina sezesionistak baretuko balitu legez. Liberalismo anglosaxoniarraren abaroan bozkatu dute Quebecek (birritan), Bermudak (1998an), Puerto Ricok (aurten hirugarrenez egingo du, eta independentziak babes txikia dauka), Karibeko Nevis uharteak, eta behin ere ez da gauzatu independentzia. Montenegrok doi-doi eta Hego Sudanek botoen ia ehuneko ehunarekin, aldiz, bereiztearen alde egin zuten.

Esan bezala, Quebeceko erreferendumaren garrantzia, gerora Kanadako Auzitegi Gorenak adierazitako bidean datza neurri handi batean, gatazka sezesionisten konponbiderako bide-orri ezin egokiagoa markatzen duena. Hainbat puntu garrantzitsu ditu:

• Probintzia batek (Quebecek), ez dauka autodeterminazio eskubidea aldarrikatzerik sezesiorako. Eskubide hori egoera kolonialetarako eta bere burua gobernatzen ez duten lurraldeetarako dela ulertzen du epaiak.

• Halaber, probintziak ez dauka bere kabuz, aldebakarrez, independentzia aldarrikatzerik.

• Baina, probintziak era nabarmenean estatutik bereizteko borondate argia adierazten badu, bi aldeak —probintzia eta estatua, edo hura ordezkatzen duen gobernu zentrala— behartuta daude fede onez negoziatzera.

Erreferenduma sezesiorako biderako abiapuntu gisa adierazten du, beraz. Ur handiagoetan ere sartzen da epaia. Botoen erdiak aski diren galdetu zuen Kanadak. Quebecek hala dela dio. Auzitegi Gorenak, gehiengo nabarmena eskatzen du, kopurua zehaztu barik. Hori aintzat hartuta, Montenegrok erreferenduma antolatu zuenean Veneziako Batzordea deiturikoak botoen % 55 inposatu zion Podgoricari. Oso boto gutxigatik lortu zuten. Beldur handienetakoa zen zer gertatuko ote zen baietzak hori baino gutxiagogatik irabazi balu, % 53rekin esaterako. Eskozian argi geratu den beste auzi bat ere Quebeceko erreferendumak nabarmendu zuen: erreferendumeko galderak argia behar duela.

Esanguratsua halaber, Montenegrok gutxiengoei esker (albaniarrak, bosniarrak, e.a.) irabazi zuela erreferenduma, eta Quebecek gutxiengoen erruz (etorkinak, anglofonoak, cree, inuit eta gainontzeko indigena amerindiarrak) galdu. Kanadako Auzitegi Gorenak argi adierazten ez badu ere, Quebec aurka egon arren, logikoa dirudien argudio bat darabil, iparraldeko cree indigenen alde: Kanada zatikagarria baldin bada, berdintsu izan beharko luke zatikagarri Quebecek. Are gehiago, probintziaren zati handi bat inoiz frantsesa izan ez delarik, baizik eta 1912ko erabaki administratiboa, horren ondorioz baitira Quebeceko zati iparraldeko cree lurralde zabalak. Pentsa liteke, gurean lurralde historikoek duten garrantzia kontuan izanik, antzeko balioa izan lezakeela argudio horrek balizko galdeketa batean: Espainiako estatua zatikagarri bada, berdintsu ebatzi ahalko dute Euskal Herriko balizko lurraldeek haren zati izan nahi duten ala ez. Hortik behera, udalerri edo eskualdeei ere eragingo liekeen, Kanadak aipatu «fede oneko» derrigorreko negoziazioaren zati beharko luke.

Munduan ia ez dago autodeterminazioa berariaz aitortzen duen edo estatuko zati bat nola bereiz daitekeen arautzen duen estaturik. Baina egoera horren aurrean, herri demokratikoek auzia negoziatzen eta arauak ezartzen saiatzen dira. Horretan ari dira Eskozian. Quebecen hori egingo du Parti Quebecoisek gehiengo nahikorik daukanean, baina ez orain, irabazita ere ez baldin badu halakorik. Quebectarrek badakite, ordea, zein den bidea: sezesioa nahi izateko lehen baldintza hori bultzatuko duen gobernua hautatzea da, eta bat egingo duen babes zabala bilatzea, Parlamentutik hasita.

Katalunian halaxe egin dute bide-orria, datozen urte parean Parlamentaren %80k erreferenduma babestuko duelakoan. Datorren astean, Diadaren atarian egingo dugu horretaz berba. Gaurkoz gera gaitezen horrekin: independentzia prozesua abiarazteko, ezinbestekoa da independentistek estaturako nahi d(it)u(z)ten lurralde(et)an boterea lortzea.

BERRIAn argitaratua