2006-09-24

Hamaika eta kuotak

Berrian 2006-9-24an argitaratua

Telesail amerikarrak ingelesez, latinoamerikarrak gaztelaniaz, errusiarrak errusieraz, dena azpititulatuta, eta beste bi, hiru, lau kanal bertako hizkuntzan, estonieraz, letonieraz, lituanieraz. Asteon ezagutzeko parada izan dugu. Elebakar jokatzen dute, eleanitz izateko bide bakarra delakoan, diglosiak ito ez ditzan.
Euskal Herriko hiri handienean dozena erdi telebista kate ditugu, denak erdara hutsez. «Hutsez?» Ez, antza, euskarak ba ei dauka bere zenbatekoa zenbaki orokorretan. Doako egunkariak ez dira telebistak baino gutxiago izango, horiek bai ia elebakarrak, ingelesezko orrialdea daukan hori salbu. Mende laurden -gutxienez- hizkuntza normaldu guran. Telebista kateen ehuneko hogeita bost euskaraz geneukan behinola, gaur ez da ehuneko bostera heltzen. Ez genituen hamaika telebista nahi, baina baditugu, euskaraz nahi ditugu.
Oraindik kuoten gaineko eztabaidak dituzte batzuek, azpitituluekiko itsu asko dagoen legez. Gureak baino nabarmen indartsuago diren hizkuntzek ingelesaren oldarretik babesteko neurriak hartzen badituzte, zelan jarri zalantzan kuoten beharra? Argi eta zehatzak: euskaldun edo ia euskaldun kopurua izan kuotarako neurgailu, zehaztu beharra dago euskaraz zer -inori erositako produktu zaharrak edo norberak ekoitziak- eta noiz -goizaldeko ordu txikietan euskararen zenbatekoa polito igo daiteke, gaia arautu ezean- egiten den.
Oraingoz inbidia baltiko honekin jarraituko dugu, telebistan eta, batez ere, kalean. A, eta ongi etorri, Hamaika.

2006-09-21

Eta kitto Urruzuno...

Lo gutxi eginda amaitu ohi dira Urruzuno lehiaketako egunak, eta halaxe ekin diot nik ere, urruzunotarrak Frankfurtera bidean egon behar duten honetan. Vilniusen gelditu naiz bakarrik, aukera aprobetxatu eta inguruko herrialde ezezagun horretatik txangoa egiteko asmoz. Baina bakardadearen zama ere ez da erraza hamar egunez gauak eta egunak eta bisitak eta parrandak eta literatura ahalik ondoen elkarbanatzen ahalegindu ostean. Badirudi isiltasun handi batek hartu duela Vilniusko txoko hau, bisatua noiz amaituko zain nagoela. Bitartean, erraz irudikatzen ditut hegazkineko barre eta malkoak, oroitzapenen jiran. Urnieta, Lekeitio, Oiartzun, Vilnius, gaur gaua euskalkiz eta azentuz jantzi da, luze jo du, nekea aldean. Eta irribarrea egun eder horiengatik, geuk eman behar genuelakoan, neka-neka, zelan indarberritzen garen ikusiz, egite hutsean sormena zelan lehertzen den so. Ea zer dakarren mugaz bestaldeak.

2006-09-17

Inbidia

Berrian 2006-9-17an argitaratua

Jauregi inguruko zalaparta ikusita, hurbildu zaio turismo-gidaria sarrerako ertzainari, eta gazteleraz galdetu dio zer gertatzen den. Hark euskaraz erantzun dio, eta herritarrak, haserre, gazteleraz erantzuteko agindu dio. Poliziak, berriz, ezetz, «zuk euskaraz jakin beharko zenuke, eta ulertu ere egiten duzu» ihardetsita. Ez dirudi oso anekdota sinesgarria, baina halaxe entzun dugu hemen, Baltikoko errepubliketan. Hamabost urtean, euskararen legeen denboraren erdian. Pentsa, BERRIA bera kide den hizkuntza gutxietuetako hedabideen Midas elkarteko kide dela egun Letonian errusieraz argitaratzen den egunkaria.

Poesian berrogeita hamar liburu berri urtean eta helduentzako nobelak apurtxo bat gehiago, neurri apal horretan dago estonierazko literatura, euskarazkotik hurbil samar. Estonierak berak milioi bat hiztun pasatxo ditu, ofizialki euskarak dituenak baino apur bat gehiago. Halako batean estatistiketatik kalera irten eta Tallinn hiriburuan -zer esanik ez, herrietan- estoniera nagusitasun osoan dagoela ikusten duzu, gazteak estonieraz dabiltzala, denek ingelesa -noizko ehortziko dugu bikoizketa eta azpitituluak hartu?- eta askok errusiera onartu baino hobeto ezagututa ere, etxekoa jaun eta jabe. Eta sartzen zara euskarak sinbolikotik beherako presentzia izan ohi duen saltoki horietako batean, liburu dendarik komertzialenean, eta sinetsi ezinik begiratzen dituzu aldizkari koloretsuak, itzulitako liburuak, bertako egileenak, onak eta txarrak. Eta bejondeiela eta sekulako inbidia diegula baino ezin diegu esan.

2006-09-15

Lehen geltokitik abian

Etorri ginen eta bagoaz. Urruzunotarren lehen geltokia atzean uztear, hegoalderantz egiteko txanda heldu da, askok mapan ondo kokatuko ez lituzketen hiru herrialdeetatik bigarrenera. Lau egun bete izan dira Estonian, Tallinngo Alde Zaharra turista berriez eta mota guztietako ostatuz beteta. Eta estonieraz dena.

Hogei urte bete ditu Urruzuno lehiaketak, orduko irabazleen sasoian egungoak jaio barik zeuden. Bitartean ehunka gazte urruzunotar, gipuzkoarrak gehienak, bizkaitarrak gainontzeko ia guztiak, arabar, nafar eta lapurtar bakanak, beti gutxiegi. Inoiz baino urrunago heldu gara aurten, inoiz baino hurbilago dauzkagun herrialdeetara. Urruzunoko lehen bidaietan estaturik ez zeukaten herrialdeeak ziren, hizkuntza errusieraren betiko mehatxupean. Gaur independente dira, iparreko latitude honetan posible den berotasun handienean hartu gaituzte, eta halaxe erantzuten saiatu urruzunotarrak. Ez da falta parrandarik, ez da falta musikarik, ez da falta poesiarik.

Estonian Institute eta Estoniako Idazle Elkartekoekin egoteko aukera izan dugu, independente ere hizkuntza txikia dutela jakin dugu, literatura txikiak ere zelan defendatu daitezkeen zerbait gehiago ikasi dugu. Maite dugu txikitasuna, halaxe etorri gara Tartu unibertsitario honetara, eta halaxe eroan gaituzte gaurko bideek Värska-ra, setu etniako kideek munduan daukaten txokora. Altzairuzko Hesi berriak Setumaa erdibitu eta Errusiaren menpe utzi du setuen lurraldearen bi heren. Gutxi dira, antigoaleko ohitura eta hizkuntzari tiraka, naturaren harreman berezi horri eutsi diote eta halaxe heldu gara aintzira, lautada eta baso arteko mugaldera. Itzuleran, pinudiek babestutako hilobiak, mendetako historia; aldamenean, bide galduen ertzean taberna txikiak, denak wifi. Ahots txikiak, munduari geure talaiatxoetatik oihuka.

2006-09-10

Dodotik ziber-uhartera

Berrian argitaratua 2006-9-10ean

Mascarenhas artxipelagoa Indiara bidean geltoki garrantzitsuena izan zen mendetan. Esperantza Oneko Lurmuturra igarota, edateko urez hornitzeko uharteak ziren. Portugaldarrek biztanlerik ez, baina dodo (ergel) izena jarri zioten txoria aurkitu zuten. Gizakiengana jakin-minez hurbiltzen zen lapikora bidean zela sumatu ezinik, mendetan inolako harraparirik gabe, hegaz egiteko gaitasuna galdu eta arrautzak edonon jartzen ohitu zen. Nederlandarrek eta eurekin heldutako arratoiek egin zuten beste guztia, urte gutxian ez zen dodorik. Lewis Carrollek Alicerentzat berreskuratu zuen. Gaur Maurizio uharte turistikoa da, eta oroigarri salduena existitzen ez den animalia baten irudi, postal eta panpinak dira.

Frantsesekin esklaboak heldu ziren, eta britainiarrekin langile indiarrak. Ingelesa da egun hizkuntza ofiziala, baina ia egunkari guztiak dira frantsesez, eta kreolera da nagusi kalean. Independentziaz geroztik nortasunaren ikur nagusi bihurtu da kreolera, bitxia da indiarrak frantses ukituarekin entzutea. Eurak izan dira kreoleraren bultzatzaileak, nortasun nazionala sendotu guran. Deskolonizazio urteetan zuri apurrek eta gutxiengo kreoleak -uharteko aberats eta txiroenek- independentziaren aurka bat egin zuten, gurago britainiar kolonia indiarrak nagusi ziren estatu baino. Gaur Afrikako bigarren estatu aberatsena dira, lehen zibez-uhartea bihurtzear. Eta bada dodoaren hezurduretako ADNarekin txoria berpiztea eskatzen duenik ere. Batzuetan gogoa ematen du dena pikutara bidali eta hiru mende barru berpizteko.