Krabelinak deskolonizazioan

Berrogei urte euskaldun gehienok bizi garen penintsulan diktadura bat amaitu zutela. Bestean, diktadorea bera hil zen, eta urte eta erdiko aldea baino ez bada ere, oso desberdinak izan ziren prozesuen abiapuntu dira.

«Entre Espanha e o mar», Espainiaren eta itsasoaren arteko dileman hazitako nazioak beti jakin du lurreko mugatik laguntza gutxi zuela. Jose Saramagok (ez ahoskatu gehiago espainolez «Jose» legez, otoi) Bilboko Bidebarrieta liburutegian Jon Alonsorekin Lisboako Setioaren Historia aurkeztu zuenean esan zuen anekdota, oker ez banago: mugaldeko herriren baten (Elvasen ote?) Portugalgo errege guztien estatuak altxatu omen zituzten, eta historiari leial izatekotan, han behar zuen 1580an herrialdea inbaditu eta 1640 arte independentzia kendu zion Espainiako Filipe I.ak ere. Beraz, egin omen zuten Filiperen estatua… baina besteak baino txikiagoa. Portugesen mendeku txikia izan zen. Ordutik-edo, independentzia-egarri handi batekin batera, Espainiarekiko errezeloa hor dago; horrekin batera, espainiarren mespretxu sekularra, maparen mendebaldean sumatzen duten anormaltasun historikoa dela-eta. Patuak edo Jainkoak Espainiako kontzeptu geografikoa erabat politiko bihurtu zuten gaztelar monarkiei penintsula osoa agindu balie bezala. «Ez duzue sinetsiko, baina ez ginen hain itsas-gizon onak. Baina atzean geneukana ikusita, itsasoratzea beste biderik ez geneukala ulertu genuen» diosku lisboarrak.

Mendebaldea ez zuen sekula berreskuratu Espainiak, eta ekialdeko nazioa dabil bere bidea topa guran orain. Lisboan zein Bartzelonan erraz ulertzen dute espainola, Madrilen auzo-herrien hizkuntzak oso gutxitan. Beste detaile bat: hizkuntza gutxiturik gabeko estatu bakarra zirudien Portugalek luzaroan Europar Batasunean, homogeneoena... eta hara non Lisboak 1998an, bere kabuz, mirandesa ofizial izendatu zuen. Asturleoneraren aldaera da, eta Espainian (Asturies eta Leon) ez daukan babesa dauka Miranda do Douro udalerrian. Adibide berak balio du Aran ibarreko gaskoi-okzitanoarentzat (aranerantzat), Katalunian beste inon ez daukan aitortza dauka. Nahi lukete Frantziako okzitanoek eta zein Espainiako beste ibarretako aragoiera-hiztunek horrelako onarpenik.

Itsasoak aliantza historikoa ekarri dio Portugali Erresuma Batuarekin ere. Gaur ere, zuzenean jasotzen dituzte telebista-kate anglosaxoniarrak, azpidatzita. Bestelako lotura ilunagoak izan zituzten Salazarren eta Caetanoren diktadurek Londresekin eta Washingtonekin. Afrikako koloniak matxinada betean zirela ere —Ginea Bissau ia erabat matxinoen menpe, eta Angola odolusten—, Cabo Verde apartheidak aberastu zuen: kontinente osoko boikotaren aurrean, artxipelagoan zuten geltoki nagusia Hego Afrikako ontziek iparraldera bidean.

Mundua aldatu zuen Krabelinen iraultzak. Kissinger surtan zegoen, Espainiako armadaren inbasioa ere mahai gainean egon ei zen. Azkenean, lortu zuten Felipe Gonzalezen eta Mario Soaresen alderdi sozialistak otzantzea eta komunistei gailentzea —Espainian ia beharrik ere ez zen izan, PCEk bandera hori-gorria onartuta. Penintsulatik kanpoko, Afrikako deskolonizazioaren amaiera ekarri zuten independentziek, eta Pretoriako erregimena bakartzea. Angola, Ginea Bissau eta Mozambikeren aldamenean, berezia da Cabo Verdeko kasua. Mario Soaresek onartu zuen duela ez asko, artxipelagoaren independentziaren aurka egon zela. «Asko irabaziko zukeen Cabo Verdek lurralde nazionaleko zati gelditu balitz». Berandu da, baina caboverdetar batek baino gehiagok antzera pentsatzen ei du. Azoreak, Madeira, Kanariak edo, Atlantikoaz beste aldera, Martinika legez Europar Batasuneko lurralde ultraperiferikoa litzateke gaur.

Beti esan dugu inork ez duela atzera egin independentzia kasuetan, baina bada salbuespenik: Komoreen independentzian Mayotte uhartea Frantziari lotuta geratu zen, eta Parisen abarora itzultzeko eskatu zuen 1997an Anjouanek ere. Errepublikak ezetz erantzun zuen. Puerto Ricon independentismoa baino askoz handiagoa da «dependentismoa», AEBetan erabat integratzea, alegia. Baina Washingtonek interes handiagoa dauka Karibeko uharte behartsuaz libratzeko, hura hartzeko baino.

Berriki Iñigo Aranbarrik euskaratu digun Aime Cesairek, negritude mugimendutik, gogor egin zuen Frantziaren aurka 30eko hamarkadatik. Unea iritsitakoan, ordea, uko egin zion Martinika independenteari. Ondo usaindu zuen deskolonizazioaren logika koloniala: metropoliek ezin zituzten milioika afrikar haiek beren estatuetako herritar bihurtu. Ustiatu zituzten hainbat mendez, eta haiez libratzeko unea zen. Orain Espainiaren Ipar Afrikako koloniak txarrantxaz hesitzen dira, kolonia ohietako biztanleak sar ez daitezen.

Sezesionismoa deskolonizaziotik bereiztea komeni da. XXI. mendean, estatua lortzea hobeto bizitzeko bidea da. Eta gaur-gaurkoz, ekonomikoki indartsu direnek baino ezin dute bide hori hartu.

BERRIAn argitaratua

Tahiti-Baiona

Frantziako zentralismoak mugimendu independentisten radarretik atera ohi du errepublika Erresuma Batuaren edo Espainiaren aldean. Baina Frantzia da urtetan independentzia-erreferendum bat adostuta izan duen Europako estatu bakarra. Noumeako akordioen arabera, Kaledonia Berriak 2014 eta 2020 bitartean gauzatuko du Frantziaren menpe jarraitu ala bereizi erabakitzeko galdeketa. Horri esker, Ozeaniako artxipelagoa Nazio Batuetako autogobernurik gabeko lurraldeen zerrendatik kendu zuten.

Joan den astean, berriz, Pazifikoko estatu txikiek bultzatuta eta estatu indartsuenak —Frantzia bera, AEB, Erresuma Batua— aurka egon arren, Polinesia Frantsesa lurralde ez-burujabeen, hau da, deskolonizatu beharreko lurraldeen zerrendan sartu zuen Nazio Batuetako Biltzar Orokorrak. Erreakzio sutsua berehalakoa izan da, bai Parisen bai Tahitin, independentistei boterea kendu berri dieten autonomisten artean. Izan da gogora ekarri duenik denbora luzeago duela Polinesiak Frantziako zati, Hexagonoko zenbait lurraldek baino: Savoia eta Niza 1860an sartu ziren Errepublikan. Giusseppe Garibaldi Nizako seme zen. Historiak baino, ikerleek saltwater test edo itsaso-froga deritzena dago, azkenean: horren arabera, kolonia-izaera, eta horrek dakarren autodeterminazio-eskubidea, metropoliak itsasoaz haraindi dituen lurraldeei legokieke.

Paradoxa bat: 2004tik bost aldiz izan da lehendakari Oscar Temaru independentista, baina ezin izan du erreferendumera deitu, autodeterminazioa kolonia-egoeran daudentzat erreserbatuta dagoelakoan. Maiatzaren 15ean Gaston Flosse autonomistari eman zion aginte-makila, hil hasierako bozak irabazi baitzituen. Baina handik egun bira NBEren erabaki garrantzitsu hori gertatu da, eta hara zelan itzuli den Temaru New Yorketik Tahitira heroi gisa. Berehalako ondorioa izan du: «Deskolonizatu beharreko herrialdea, Jainkoarren! Ahalik bizkorren amaitu behar da horrekin», esan du Flossek. Eta zer hoberik NBEk agindutako autodeterminazio-eskubidearen aldeko ebazpena egitea baino, «gogorarazteko polinesiar herriak daukan eskubide ukaezina Frantziako Errepublikaren baitan bizitzeko». Independentziari ezetz esateko nahi du Flossek, hain zuzen ere, galdeketa.

Ipar Irlandan ere unionista batek baino gehiagok begi onez ikusi zuen Sinn Feinen proposamena, 2016an Irlanda batzeari buruzko erreferenduma egiteko. Hori irabazteak auzia belaunaldi baterako atzeraraziko duela sinetsita daude. Konparazioa aski erraza da: Nafarroaren borondatea argi dagoela esan ohi dutenak behin ere ez dira saiatu nafarrei horren argi zegoena galdetzen. Galdeketa hori irabazteak euskal abertzaletasunaren estrategia guztia hondora bidaliko luke, behin betiko garaipena litzateke espainolismoarentzat, baina ez dira behin ere ausartu.

Aurkako helburuekin izan arren, konponbidea herritarrei galdetzea dela argi dute Polinesiako autonomistek zein independentistek. Auzia hortxe dator, ordea: nortzuk dira herritarrak, zein da subjektua? Egoera kolonialetan ohi denez, independentistek ez dute uste metropolitik denboraldi bat egitera datozenek bozka dezaketenik. Oscar Temaruk argi esan du: «1966tik, saio nuklearren ondoren heldu diren guztiek ez dute bozketan parte hartzeko eskubiderik. Sakoneko aldaketa hori gurean saio nuklearrak egiteak ekarri baitu. Europako Justizia Batzordeak onartu du Kaledonia Berrian hamabost urtez bizi izana (bozkatu ahal izateko). Ni urrunago joango nintzateke; orain, eztabaidan jarri behar da». Gaston Flossek ezetz erantzun du, hori bazterketa litzatekeela.

Hara non, maiatzaren hamazazpian Frantziako oinarrietarik bi astindu ziren. Parisen ia espanturik sortu gabe, bidenabar. Korsikeraren ofizialtasunaren alde bozkatu zuten Aiacciun. New Yorken Polinesia Frantsesa kolonia bat zela aldarrikatu zuten. Heldu den astean autodeterminazio-erreferendumaz mintzatuko dira Tahitin. Aiacciu zein Tahitiko erabakiak, bistan da, Parisa doaz segidan. Lehenak zail du, bigarrenak erraz.

Parisek deskolonizazioa, Errepublikako beste hizkuntzak eta herritarrei hitza emateari buruzko ebazpenak mahai gainean izanen dituelarik, on litzateke Euskal Herritik ere mezurik igortzea. Eta argiena, heldu den larunbatean Baionako karriketan jendetza biltzea Lurralde Elkargoaren alde. Sekula une aproposagorik.

BERRIAn argitaratua

Kolonialismo berria

Unai Aranzadi kazetariak bete-betean asmatu du: atzoko Libiako «askatasunaren aldeko borrokalaria» Maliko «terrorista» bihurtu da gaur. Areago, armak ematen zizkion Frantziak gerra egiten dio orain.

Frantziak herri bati erasotzen diolarik, inbasioa, inperialismoa eta kolonialismoa ageri dira ezinbestean. Zer gertatzen da, baina, herri horretako estatuak eskatu duelarik Frantziaren parte hartzea? Are gehiago, bertako matxinoek ere txalo egiten diotelarik erasoari? Asteartean tuareg independentistek ongietorria eman zioten Frantziari, eta gogorarazi inork baino hobeto ezagutzen dutela Saharako basamortua, eta askatasunerako duten grina inork baino handiagoa?

Badira kolonialismo berri honen analisia konplikatzen duten bestelako azalpenak: Islamiar Magrebeko Al-Qaedak Aljerian egin du Maliko gerraren aurkako errepresalia erasoa. Mendebaldearen aurkako bahiketa, baina Aljeria bera ere badute helburu, bahitzaileek aitortu dutenez. Behin baino gehiagotan Frantziaren esku hartze inperialista salatu duen Aljeriak, izan ere, aire eremua ireki die orain Parisen hegazkinei. Artikulua idazteko orduan, heriotza eta nahasmena dira nagusi Saharan.

Urte bi dira libiarrak borrokan hasi zirela. Urte eta erdi NATOren babesean, Gaddafiren aurkako matxino talde nahasiak —islamistak, amazighak, e.a.—Tripoli hartu zutela. Urtebete Libiako armek Maliko tuaregen matxinada ahalbidetu zutela, eta segidan estatua bera hondoratu, militarren estatu-kolpea eta tuareg independentista laikoen, tuareg islamisten eta arabiar salafisten nahastea Azawaden gailendu zela. Aliantzak hil pare batez iraun zuen doi-doi. Independentistek gogora ekarri zuten orduan, Bamakoko gobernu ustelaz bezainbat nahi zutela libratu Saharako Al-Qaedako sukurtsalez. Baina inork ez zien jaramonik egin. Estatu Batuen agendan egon omen da tuareg karta jokatzeko aukera, baina ez dirudi oso urrun iritsi denik aukera hori. Aitzitik, Aljeriaren ageriko konplizitatea behin eta berriz salatu dute, mugako lanak batzuei errazten eta besteei eragozten. Horrela iritsi gara 2013ko gerrara, atzoko aliatuak gaurko etsai, atzoko borrokalariak gaurko terroristak.

Horrela pizten dira etengabeko kontraesanak. Frantziaren inperialismoa gobernu sozialista baten eskutik dator Afrikara. Duela aste gutxi Aljerian Frantziaren kolonialismoa bidegabea eta izugarria izan zela aitortu zuen François Hollande berak ekarri du Malira gerra. Eta zer esan, zelan ulertu Aljeriak emandako babesa, Maliko Gobernuaren eskari eta ongi etorria, eta soldadu frantsesez betetako tankeei kalean biba eta txaloka agur egiten dieten milaka maliarren irudiak?

Mundua asko konplikatu da. Jarrera antiinperialistak ezin dira eutsi Gerra Hotzaren garaian legez, kolonialismo berriak bestelako formak eta jarrerak dituenez gero. Tuaregen herrian Frantziako erreaktoreek behar duten uranioa dago, Nigerren Malin baino gehiago, baina horrek bakarrik ezin azaldu, behinola legez, gerrari ekitea. Goizeko borrokalaria arrastiko terrorista da. Goragalea eragiten dute ilehori armadunek, Afrika Beltzean bere tankeetan, Afganistanen legez.Baina inork ez du egon nahi liburu baten interpretazio ankerren arabera agintzen duten bizardun psikopaten menpe. Psikopata horiek berak, Sirian eta Libian askatzaile erakusten ditugu. Eta zinez babes eta elkartasuna merezi dutenak, tuareg abertzale laikoak, errebelde kurdu ezkertiarrak (Turkia-Iran-Siriari bezainbat etxeko patriarkatuaren aurka borrokan), islam itsu horren, panarabismo ukatzailearen eta potentzien interesen gatibu geratzen dira.

Antiinperialismoa eta, batez ere, antikolonialismoa, sendo uztartuta dauzkagun sentimenduak dira Euskal Herrian. Baina nazio zapalduetako ordezkariei ez diezaiegun aurpegiratu babesa kanpoan bilatzea; elkarren etsai diren Gobernu-oposizioak berdin-antzean pentsatu ohi dute baina nazio gutxituak zapaltzeko orduan.

BERRIAn argitaratua

Kurdu-ehizan Europan

Françoise Hollandek Afrikan gerra berri bati argi berdea ematen zion unean, Azawadeko tragediari konponbide koloniala emateko, etxeko sukaldean hiru militante kurdu tiroz hil zituzten. Parisko bihotzean jo dute hiltzaileek. Frantziako Gobernuak harridura eta haserrea agertu ditu; kolonia zaharretara gerra egitera joatea gauza bat da, baina inork ez du maite bere hiriburu dotorera etor daitezen bazterrak nahastera. Eta, hala ere, kurduek lehen unetik salatu dute: «Turkia hiltzaile, Hollande laguntzaile». Mugimendu kurduak zelatatuen daukan etxera inork ikusi gabe sartzeko eta horrelako sarraskia egiteko baliabide asko behar dira.

Ez da kurduen buruzagi bat Europan hiltzen duten lehen aldia. Parisen bertan dago ehortzita ekialdeko (Irango) kurduen buruzagirik kuttunenetakoa. 1946an sobietarren babesean Mahabadeko errepublika aldarrikatu zutenean nerabe zen Abdulrahman Ghassemlou. Laster hartu zuten hiria irandarrek, kurduera debekatu eta Qazi Muhammad lehendakaria urkatu. Egun Iraken menpeko Kurdistan autonomoko lehendakari Masud Barzani errepublika hark iraun zuen garaian jaio zen, Mahabaden.

Abdulrahman Ghassemlou hondamendi haren lekuko izan zen hamasei urterekin. 1979ko iraultzaren ondoren Irango Kurdistango eremu zabala kontrolatu zuten, Iran eta Iraken arteko gerra piztu arte. Hura amaituta, Teheranek kurduekin negoziatu nahi zuela sinetsita zegoen Ghassemlou. Paristik Vienara joan zen negoziazioetara. 1989ko udan beste bi laguntzailerekin batera hil zuten, bilduta zeuden etxean. Haren lekukoa hartu zuen Sadegh Sharafkandi 1992an hil zuten Berlingo Mikonos jatetxean, berriz ere laguntzaile birekin. Parisen ehortzi zituzten haiek ere. Austriarrek hiltzaileetako bi atzeman zituzten, baina libre utzi zieten etxera itzultzen. Alemaniak irandar agente bi atxilotu zituen, eta espetxera zigortu, baina hortxe amaitu zen dena. 2007an askatu eta Iranera bueltatu ziren. Manuel Martorell nafar kazetari eta Kurdistani buruzko adituak gogora ekarri duenez, «Frantziari dagokio orain eraginkortasuna erakustea».

Egia da Iran eta Turkia oso estatu desberdinak direla, kurduen aurkako inperialismoak soilik batzen dituena. Ankara Teheran baino askoz europarzaleagoa izan da eta ez du era horretako hilketarik egin izan (New York Times-ek dioenez, Estatu Batuetako Ankarako enbaxadoreak aitortu du gerrillako buruzagiak mendian hiltzeko proposamena egin zuela Washingtonek, Osama Bin Ladenen antzera, eta Turkiak ezetz esan zuela). Beharrik ere ez, NATOko kide da eta bezero ezin hobe Alemania, Frantzia zein Espainiako arma industriarako. Aski du norbait atxilotzeko agindua ematea, berriki Espainiak egin bezala. Kanarietara iritsi berritan Firat Demirkiran erbesteratua atxilotu zuen, Alemaniak errefuxiatu politikoaren estatutua eman arren. Ez zen Espainiak berdintsu egiten zuen lehen aldia. Remzi Kartal eta Eyyup Doru buruzagi kurduekin berdintsu egin zuten hiru urte. Atxilotu, estradizioa aztertzeko hainbat hilabetez espetxeratu eta gero, halabeharrez —«Europako asiloa dut»— libre utzi.

Turkiak eskuak garbitzen ditu, eta mihia zorroztu. Barne-hilketaren iraina berretsi zuen ostiralean Recep Tayyip Erdogan lehen ministroak, ordurako mugimendu kurdu osoa batuta egon arren hilketak salatzeko. Egia da aipatu zituela bestelako indarrak ere, turkiar faxismoa indartsu dabil-eta Estatuko aparatuetan. Dozenaka jeneral espetxeratu ditu Erdoganen gobernuak, baina zainak luze oraindik turkiar nazionalismoak. Ostegunean Twitterreko trending topic zen Turkian «Gaur Paris ederrago dago» esaldia.

Nor baino gehiago, zertarako galderak eman dezake erantzunik. Abdullah Ocalan buruzagiaren eta Estatuko ordezkarien arteko balizko hitzarmena filtratu dute egunotan, bakezko konponbidea lortzeko. CHP oposizioko alderdi errepublikano turkiarzalea ere ez da negoziazioen kontra agertu. Eta kurduek dute inork baino interes handiagoa konponbidean. Ezin ahaztu mila lagun baino gehiago hil direla azken urte eta erdian. Roboskiko sarraskiko 35 biktimak gogorarazi berri dituzte. Kurdistango eremu baztertueneko zein Paris erdiko hilei egin diezaieketen omenaldi onena da kurduak errespetatuko dituen bakea lortzea. 90 urteko zapalkuntzaren ondoren, zer gutxiago.

BERRIAn argitaratua.

Begirada urteari

Hego Sudango independentzia erreferendumarekin hasi genuen 2011, eta 2012an bietarik izan dugu, independentzia aldarrikapena eta autodeterminazio erreferenduma. Lehena, Azawaden tuaregek gauzatu dute, nahiz eta jihadismoak eta Frantziaren eta Aljeriaren interes ezkutuek hondora eroan duten. AEBak zalantzati daude horratik, basamortuan gerra baino gehiago, ez ote zaien komeni basamortuko biztanleak salafisten aurkako aliatu izatea. Puerto Ricon, berriz, laugarrenez bozkatu dute estatusari buruz. AEBetan erabat integratzea hautatu dute, baina independentzia baino zailagoa dute. Azken batean, etxetik joatea erabaki pertsonala da, baina inorenera bizitzera etortzeko, bertako bizilagunen oniritzia behar da.

Anglosaxoniar tradizio berean, Falkland/Malvinetako biztanleek estatusaz bozkatuko dute bi hilabete barru. Puztuta dabil David Cameron. Hain harro britainiartasunaz eze, autodeterminazioaren bultzatzaile nagusi bihurtu den. Konplexurik gabe, Falklandetako biztanleen gisan eskoziarrek ere Erresuma Batua hobetsiko dutela sinetsita. Britainiar nazionalismoaren urtea izan da, Olinpiar Jokoek eta monarkia eraberrituak bultzatuta: Erreginaren jubileua, William printzearen ezkontza, aitatasuna... galtza bete lan Alex Salmondek eskoziarrak limurtzen, ingelesen bozkario unean. Aipatu genuen paradoxa: Eskozia europazalea Europatik kanpo geratuko da independentzia hautatuz gero. Baina euroeszeptiko ingelesek ere bide bera har lezakete. Cameronek behinola hauspotu eta orain estu hartuta daukate, EBn jarraitzeari buruzko erreferendumera deitu dezan.

Espainiak, berriz, Ingalaterraren karikatura dirudi, bai monarkian, bai estatu-egituran. Katalunian Biltzar Nazionalaren gidoia betetzen ari da: udan itun fiskala aldarrikatu zuen Parlamentuak, eta Madrilek, ohiko itsutasunarekin, atea itxi. Ordurako milioi eta erdi katalanek aldarrikatu zuten itun hori ere ez zutela aski. Orain kartak gorantz daude: berehalakoan, Kataluniako herriaren erabakitzeko eskubidea aldarrikatu, gero Espainiarekin negoziazio itxura egin (alferrik dela jakitun), erreferendum legea segidan, eta amaitu 2013. urtea, galdeketarako dena prest.

Madrilen ohiko zabarkeriak Eskoziari egin dio kalte batez ere. Ez zuten asko uste Edinburgon; Espainiak behartuta, Jose Manuel Durao Barrosok argitu du: estatuen kluba da Europar Batasuna, eta bereizten denak klubeko kide guztiak konbentzitu beharko ditu, Espainia barne. Izango du lanik, bai, Francesc Homsek, Artur Masek ezkutari fin jarritako kontseilariak. Espainia noraino iritsiko den ezin inoiz jakin, baina beti txarrena pentsatzea komeni da.

Brusela oztopo independentismoarentzat, baina Brusela bera independentismoak inguratuta. Flandriak bide isilagoa baina aski irmoa darama. NVA Flandriar Aliantza Berriko buru Bart de Weverrek Anberesko alkatetza lortu zuen, eta 2014ko hauteskundeetarako pauso sendoa eman. Hegoaldeko haize latino zakarrenen gisan sartu da Albert II.a erregea auzian asteon, noiz eta Eguberrietako mezuan, 30eko hamarkadako krisia eta populismoa inplizituki NVArekin lotzen («ikusi genuen zer-nolako kaltea egin zien gure demokraziei»). De Weverri erraz jarri dio, bistan da, lana ondo bete ez eta herritarrak bildu beharrean zatitzen dituela leporatu ondoren, historia gogorarazi dio: Leopold III.a, egungo Albert erregearen aita, Adolf Hitlerrekin kafea hartzera joan zen. Detaile bat: auzi nazionala bigarren mailan darabil EAJk aspaldion (EH Bilduk ere ez du profil independentistena atera), baina Sabino Arana Fundazioak De Wever bera ekarriko du, urtarril amaieran, nazioarteko saritu bakar gisa. Isileko lan independentista saritzera, azken batean.

Italian ere hasi da mugimendurik. Mario Montik eta Silvio Berlusconik betetako orrialdeen atzean gorde dira, baina Sardiniako parlamentuak 26-25, boto bakar batengatik esan dio ezetz independentziari buruzko erreferenduma egiteari (presidenteak berak autodeterminazioa aldarrikatu baina abstenitu egin zen, «Italiako konstituzioari zor diodan begiruneagatik»). Lurralde pobreek horrela badihardute, zer esan aberatsez: Venetok kontsulta juridikoa eskatu du galdeketari buruz, eta Hego Tirolgo independentistak 2013ko urriko hauteskundeen zain daude. «Gerra-harrapakina da Hego Tirol», zioen Zeit alemanak duela hilabete, Italiak 1919an konkistatu zuela gogoan.

Eskoziatik Mediterraneoraino Belgikan barna, eta erdian, Hexagono erraldoia. Otsailean behar du Marylise Lebranchuk aurkeztu deszentralizazio legea. Apirilean iragarri dute erreferenduma Alsazian kolektibitatea sortzeko. Hurrena Normandia batzea izan liteke, edo metropoli handien estatus berezia. Haserreago daude bretainiarrak, Petainek 1941ean Bretainiatik ateratako Loire-Atlantique deszentralizazio asmoetatik kanpo gera daitekeela ikusita. Lebranchu eta Jean-Marc Ayrault lehen ministroa bera bretainiarrak izateak ez dakar berehalakoan onurarik. Frantziako errepublikak egin du galdeketarik aspaldion, Korsikan aurrena, Martinikan eta Guyanan 2010ean. Denak ere, Alsazia legez, Errepublikaren baitako egiturez galdetzeko. Baina Kaledonia Berriaren data ere hurbiltzen ari da. Noumeako akordioen arabera, deskolonizazio prozesuak hainbat urrats egin ditu, eta 2014tik 2018ra Frantziatik erabat bereizi eta estatu independentea sortu nahi duten erabakiko dute.
BERRIAn argitaratua