2011-12-31

'Ondo sorue mundu hau bixi gariena'

Erreferendum batekin hasi genuen urtea, erreferendumaren aldarria nagusitu urte erdian eta erreferendum deialdi batekin amaitu dugu. Bien bitartean, eskubide pertsonalak murriztutako erregimen autoritarioen aurkako euriak busti du 2011 osoa. Munduko herritarrek beren etorkizunaren jabe izan nahi dute. Eta aldarrikapen horretan pausua aldatuta harrapatu dute mendebaldea. Establishment-a lehendabizi, baina baita ustezko antinperialismoan ainguratuta herriez eta herritarrez ahaztu den ezkerra ere.

Mohamed Buaziziren martirioa geratuko da ziur aski Arabiar Iraultzaren pizgailu gisa. Ezin ahaztu Marokoren errepresioa, ordea, hilabete lehenago, Aaiun ondoko Gdeim Izik-en kanpatuta zeuden sahararren aurka. Abiapuntua bata zein beste izan, Tunisiako olatuak Ben Ali erauzi zuen urtarrilean. Artean arreta txikia izan zuen gure hedabideetan ia azkenera arte. Hego Sudanen erreferendumari garrantzitsuago generitzon, gatazka armatu larrienak ere bakebidez, erreferendumean eta estatu berriak sortzen konpon daitezkeela ikusteko. Khartumgo aginte arabiarraren urtetako zapalkuntzari aurre eginda, hegoalde beltzak bereiztearen alde egin zuen. Uztailean aldarrikatu zuten estatua, mugaldeko Abiei eskualdean gatazkak okerrera egin badu ere. Berriz ere, gerra eta gosea hizpide ekarri dugu eskualde hori, Afrikako Adarreko gosete berriz ahaztuan, Boli Kostako botere gatazkan —Frantziaren esku luzea ostera ere, Laurent Gbagbo Hagara bidaltzeko— eta Kongoko borrokaldietan. Pertsonak zakurrari haginka egitea zela albiste ikasi genuen, baina Angolak Portugali laguntza eman izana ez da albiste izan.

Eta aspaldikoa badirudi ere, agintean urtea betetzear da Dilma Rousseff, Lularen oroitzapena aspaldiko bihurtuz. Brasil Latinoamerikatik aterata Txina eta Indiaren ondora eroan du hilabete gutxian. Iparrean, Obamak legealdiko gola hilketa estrajudizial batekin lortu du. Bost axola Bin Laden desagertzeak ezer gutxi aldatu izana Afganistanen zein Pakistanen. Kanpoan bluff handi bihurtu da Obama. Etxean ezinezko zirudien bigarren agintaldia lor dezake, errepublikanoen zatiketaren laguntzarekin.

Hosni Mubarak otsailean erori zen, martxoan Fukushimak jo zuen hondoa eta zentral nuklearrak Japonian ere arriskutsuak direla ikasi genuen. Tunisiako krisiak zipriztinduta, Michelle Aliot Mariek dimisioa eman behar izan zuen, Ben Ali diktadorearen negozio ilunetan ibiltzeagatik. Bolbora piztuta, arabiar herrialdeetan zapalduta zeudenek protesta egin zuten: xiitek Bahrainen, kurduek Sirian (urtarrilean bertan, Daraa eta Homseko arabiar suniten protestak gero iritsi ziren), askatasun egarri, etorkizunik ikusten ez zuten gazteak gizartearen erdia baino gehiago ziren Jordanian, Libian, Marokon, Aljerian, Yemenen, Saudi Arabian. Hastapeneko zalantzak luze iraun dio mendebaldeari. Ezikusi egin zion Bahraingo inbasio eta zapalkuntzari. Saudi Arabia zuen hark buru, Irani hortzak erakutsi beharrean. Estatubatuarren Irakeko erretiradak morroi bikaina utzi dio Teherani Bagdaden, eta ez zegoen prest bigarrenik proxi xiita bat onartzeko. Hipokrisia eta joko bikoitzaren erakustaldi bikainena izan da. Baina itsuskeria bera —alderantzikatua— agertu du ezkerraren zati batek, Latinoamerikako antinperialismotik tiraka. AEBen lagunen aurka matxinatzea zilegi da, baina tiranoa AEBen etsai bada, akabo matxinatzeko eskubidea. Ezkerraren eztabaida Libiak markatu du, nabarmen.

Ez da korporatibismo soila, baina harro egoteko modukoa da gurea bezalako herri txikiak nola jaso duen Libiako gerra. Lau euskal kazetari ere egon dira herrialde horretan, nork bere iritzi eta keinuekin, baina denak zorrotz eta profesional. Gaddafiren tortura eta sarraskiak dokumentatzen, Sirte eta Bani Walideko triskantzak bertatik bertara jasotzen, amazighen borroken berri ematen. Ez da aski estimatu Karlos Zurutuzak BERRIA-n eta beste lankideek beste hedabide batzuetan egindako lana. Gurera etorri berri direnen artean, komunitate handienetakoa dira arriftarrak. Eta munduak «arabiar» deitu duen udaberrian euskaldunok jakin dugu, garia lastotik bereizita, zapalduetan zapalduen, bereber edo amazighen matxinadei erreparatzen, Atlas eta Arrifetik Libia eta Egiptoraino. Moroak behelainotik ere atera dira.

Mediterraneoaren beste aldera iritsi da oldarra, Espainiara lehendabizi eta AEBetaraino gero. Denborak erakutsiko du aparra noraino jaitsi den, baina arabiar erauntsiaren zaparrada soil dirudite egun begiratuta, Grezia, Italia eta Espainiako agintera nortzuk iritsi diren ikusita bereziki. Mediterraneoak baino interes handiagoa piztu beharko luke Euskal Herrian Eskoziako gobernu berriak. Alex Salmondek garaipen historikoa lortu zuen maiatzean. Eta erreferenduma egin beharra dauka, agindu duenez. Are gehiago, independentziaren aurkakoek egiten diote presio handiena ahalik eta bizkorren dei dezan galdeketa. Angela Merkelek David Cameron barik ibiltzea erabaki duenetik, ingelesen bakardadea are nabarmenagoa da. Eta iparrerantz jarraituta, Faroe uharteetaraino iritsiko ginateke. Han ere, metropoliak esan dio atea zabalik dagoela independente izan nahi dutenean. Udan jazo zen, Faroetako konstituzioak Danimarkakoa urratzen zuela eta. Atzera egin zuten faroetarrek, baina denbora kontua da estatu eskandinaviar berria noiz sortu.

Azken erreferenduma, asteon ezagutu dugu. Kosovoko serbiarrek deitu dute, Pristinako albaniarren agintea onartzen duten jakiteko. Onartzen ez dutela berresteko, alegia. Hegoaldean ohiko erreakzioa sortu du: ez dela legezkoa, mugak ezin direla aldatu eta abar. Demokraziarik gabeko lekuetan inoren etxea antolatzen ez uzteko betiko jokaera.

Jokaera bera Mediterraneo osoan, otomandar ukituarekin edo hori gabe. Turkia zuten ispilu matxino sunitek, Tunisiatik Siriara. Erabateko gehiengoz nagusitu zen berriz ere Recep Tayyip Erdogan ekainean, baina bizkarra eman zioten kurduek, eta inoizko ordezkaritza abertzale handiena bidali dute Ankarara, Parlamentura. Erantzuna asterik aste ikusi dugu, eta egunotan inoizko argien. Botere militarrari aurre egin nahi zioten demokrata islamistek tradizio militarista beldurgarriena abiarazi dute. Sarraskiak, atxiloketak, egunkari eta erakundeen itxierak, Wango lurrikarako biktimekiko ezaxola.

Urte hasiera beldurgarria izan zen ekialdeko kurduentzat ere. Irango teokraziak egunero urkatu zituen presoak, militante kurduak eta bestelako gatibu politikoak asko. Orduan inork gutxik egin zien jaramon. Euskal PEN Klubak ekarrita ezagutu genuen kurdu haien aldarrikapena udaberrian. Baina Siria sobera nahastu denean, Palestinak estatua aldarrikatu eta Unescon onartu dutenean, Israelek barne-arazoak kanpora begira konpontzea ebatzi duenean jarri diogu berriz arreta Irani. Eta gerra-danborrak etengabe Persiako Golkoan, erregimen basatian hiltzen direnekiko ezaxola. Hormuzko itsasartea ixteak petrolioari lekarzkiokeen arazoak eta energia nuklearra dira beldur bakarrak.

Ixen be ondo sorue da mundu au bixi gariena, zioen kiromantziak. Brasil, Txina, India hazi ahala, nor dela erakutsi gura izan du Vladimir Putinen Errusiak. Eta Moskuko hotzean dardara sortu da. Osetiar aliatuen Kaukasorik otzanenean piztu zen haserrea azaroan, Kremlinaren hautagaiari bizkar eman zion herriak. Martxoan hamabi urtez luzatu asmo duen aginte makila nahi du KGBko espioi zaharrak. Gaur ez dauka itzal egingo dion hautagai indartsurik. Baina martxoan iristen da udaberria.
BERRIAn argitaratua

2011-12-18

Bildu bandera

San Juango hiri zaharreko sarreran ari ginen bazkaltzen; analista politikoak puertorricarren obsesioa berretsi zidan, egunen batean estatubatuarrek bandera jaistea eta Puerto Rico independente bihurtzea, halabeharrez. «Gerta liteke, inperio handiek ez dute arazorik izaten ordura arte oso garrantzitsutzat jo dituzten lurraldeak uzteko. Britainiarrek egun batean marra bat egin lurrean eta hara, hau Pakistan da, hau India».

Ez berdin, baina antzeratsu, egoki iritzi diotenean, Bagdaden eraitsi dute barra eta izarren bandera. Bildu dute oihala, urteotan 4.500 soldaduren gorpuak legez, denak etxerako. Bertan gorpu direnak, batzuek ehun mila diote, 150 besteek, gerraren aurreko bahimenduak hildako milaka umeak zerrendatik kanpo daude. Saddam Hussein ere hil zuten, bere sarraskietan txikienetakoagatik zigortuta. Anfal kanpainako 180.000 hilek, Halabjako bonbardaketa kimikoak, ez dute epaiketarik arean izan. Horiek denak atzean utzita bildu dute estatubatuarrek oihala, etxean «bagoaz» dirudien doinuan, eta Irakeko gobernuari «ez zaudete bakarrik» itxura eman nahi dion ekitaldi txikian.

Inbasioaren aurka zegoen Barack Obama, baina orduan ez zen presidente. Eta etxeko zikinak etxean garbitu behar direnez, munduari begira «Saddamekin baino hobeto» dagoela gaurko Irak, eta segi aurrera. Argudio erraza baino arriskutsua da, edozer justifikatzeko baliatu baitaiteke.

Eta badago aztertzea egungo Iraki buruz, beharrezko da ziur aski mundu musulmaneko azterketaren baitan kokatzea. Kurduen rola, gehiengo xiitak Iranekin duen harremana, Siria arazoen eragina... horiek guztiak aintzat hartu behar dira. Baina horrek ez du gutxitzen gezurrean oinarritutako legez kanpoko gerrari ekin ziotela George W. Bushek eta bere aliatuek.

Arabiar mundua astindu duen testuinguruak ekarriko du hamarkada berriko Irak ere. Irakik egotekotan, noski. (Hego) Kurdistanek urteak daramatza bere bidea egiten, mendebaldearen aliatu fina izan daitekeela agerian uzten. Eraso sektarioen biktimen babesgune ere bihurtu da, kristau asiriarrentzat esaterako. Baina hara non Abdelkarim al-Luyabi petrolio ministroak berba tabua aipatu berri duen egunotan: «Kurdistanek hautatu beharko du Iraken geratu nahi duen ala estatu independentea eratu».

Orain arte bigarren mailako konpainiekin egin izan dituzte kurduek akordioak petrolioa ustiatzeko. Baina Exxon boteretsuarekin izenpetu dute azkena. Eta Bagdad amorrarazi du erabakiak. Lortu dutenari eusteko unea dute kurduek, haizea alde dabilelakoan, baina Ekialde Hurbilean laster aldatzen dela jakitun.
BERRIAn argitaratua

2011-12-11

Errusiako beroa

Duela hogei urte eraitsi zuten igitai eta mailudun bandera Moskun, eta Errusiako urdin-gorri-zuria jaso. Amaiera zirudiena abiapuntua ere bazen: gutxi batzuentzat ia legerik gabeko urte libre eta zoroen hastapena zen, herri askok aspaldi ezagutu gabeko askatasunari heldu zioten. Bestelako irudi orokorra geratu da, horratik: presidente mozkor bat, planifikatutako ekonomia batetik ahal dena egin eta gabezia handiko urteetara, hotza eta pobrezia, eta nazionalismo sutuek piztutako gerrak.

Hamarkada joan, eta mende berriak presidente berria, gerra berriak eta harrokeriaz betetako politika berria ekarri zituen. Bere horretan zirauten ustelkeriak eta polizien gehiegikeriek, Txetxenia genozidio bidez baketu zen, eta alderdi bakarreko erregimenera bideratu zen Errusia. Baina salaketak NATOzaleen propaganda zirela esan eta Errusiako herriaren ideia berezi bat hedatu zen, hau da, segurtasuna ematen zien buruzagi indartsu haren magalean harro bizi zen herri otzanarena, eslaviar/esklabo berbaren erroak gogora ekarrita bidenabar. Funtsean, Mendebalde harroan sarri dagoen pentsamoldea barneratu genuen: demokrazian eta askatasunean luzaro bizi izan ez denak ez daukala hura erabiltzeko heldutasunik, Errusiarekiko gure ezin ulertua azaltzeko era. Funtsean, halaber, beste modu batera sinplifikatu ohi dut: nazionalismo guztiek izan dezakete alderdi arriskutsua, baina inperio izan direnen harrokeria nazionala inperialismo zapaltzaile bihurtzen da, oso erraz itsutzen eta limurtzen dira herritarrak egitasmo handi horretako kide izateko, eta inperialismoak izan dezake ezkerreko mozorroa, are antikolonialista ere. Inperioa ez da ingelesez soilik mintzo, eta Londres eta New Yorketik zuzentzen. Ryszard Kapuscinkik Moskun kokatu zuen inperioa, eta berdin mintza litzateke espainolez, frantsesez, txineraz zein arabieraz. Georgia eta Hego Osetiako 2008ko gerran, Txetxeniako memoria galduta, Putinekin itsutu zen inperio bakarra ikusten duen sasiezkerra. Kaukason beti elkarrekin bizitako bi herri borrokan ari zirela eta, okerrena gertatu, zubi guztiak lehertu eta inperioek parte hartu. Eta badakizue afrikar atsotitza: bi elefantek borroka egiten dutenean, belarrak sufritzen du.

Hilabete eta erdi doi-doi da errusiera ofizial izateari baietz esan ziotela hegoaldeko osetiarrek erreferendumean. Eta handik aste gutxira, inoizko manifestazio handiena Tskhinvali hiriburuko kaleetan. Egin kontu hiru urte baino ez direla joan gerra izan zenetik, baina ez dute Errusiarekiko morrontza itsua onartu osetiarrek: Moskuk inposatutako hautagaiari bizkarra eman eta berenari, Alla Dzhioevari bozkatu diote. Eduard Kokoiti presidentea —Putinen Tskhinvaliko txakur otzana, BERRIAN pare bat aldiz argitaratu ditugu berari egindako elkarrizketak— dimisioa ematera behartu dute azken orduotan.

Mundua Caracas-New York parametroan soilik ulertzen duenak ez dakit zelan azalduko dituen kontu horiek. Vladimir Putinen aldekoek bizkor leporatu diote Hillary Clintoni protesten atzean egotea. Arabiar udaberria Moskuko neguan piztuko ote da, bada? Errazago jarriko dugu: Siriari emandako babesa ordainarazi nahi dio Mendebalde maltzurrak. Baina, hara non, Alderdi Komunista izan den Putinez gogaituta zeuden herritarretako askok egindako hautua.

Heldu den martxoko bozetan erraz nagusitzeko asmoa zuten Vladimir Putinek eta haren morroi Dmitri Medvedevek. Hamabi urteko agintearen perspektiba astunegia zaie errusiarrei ere, horratik. Eta petrolioaren berorik gabe oso gogorrak dira Errusiako neguak. Hamarkada berria oso interesgarri dator. Kaukason argi izpia piztu da, Moskuraino hedatu, eta oraindik ez da lehertu. Txetxeniako datu ofizialek diote % 99k bozkatu dutela Putinen alde. Gezurra da, noski, baina datu hori saltzen duenak jabetu beharko luke zer-nolako terrorez legokeen horrela bozkatzen duen herri batek. 2014ko Neguko Olinpiar Jokoak Kaukasora ekarri zituen KGBko espioi ohiak, Sotxira. Ekologistek, zirkasiar abertzaleek —1864ko konkista eta Sotxiko bertako biztanleen genozidioa salatzen— eta ia beste inork ez zion aurre egin. Baina geroz eta gehiagok diote ez dela Putinik izango Sotxiko irekieran. Eta, deskuiduan, ezta martxoko hauteskundeetan ere.
BERRIAn argitaratua

2011-12-04

Kosovo eta Serbia elkar lotuta

Espainia zaleek sarri egiten duten mehatxuetarik ohikoenetakoa da, balizko Euskal Herri independentea Europako Batasunetik kanpo egongo litzatekeela. Eskozian sakonago aztertu dute gaia: independente bihurtuta, EBtik kanpo ote legoke automatikoki? Horrelakorik ez da inoiz gertatu, ezin erantzun zehatzik eman beraz. Orain arteko kasuek diotenez, Alemaniako Errepublika Demokratikoa desagertu eta mendebaldekoak irentsi zuelarik, berehala EBko kide bihurtu ziren hango lurraldeak eta herritarrak. Aurkakoa ere badugu: Danimarka EBn sartzean, kanpoan geratzea hautatu zuten Feroe uharteek; Groenlandia sartu egin zen orduan, eta gero irten. Ziprek, paradoxa dauka: 27 estatuek aitortzen dute estatua uharte osoan hedatzen dela, nahiz eta praktikan greziarrak bizi diren hegoaldean baino ez dagoen Zipreko errepublika. Iparraldeko estatu turkiarra inork ez du onartzen, baina egon badago; ondorioz, Europako Batasuneko lur eremu bat, kanpoko herrialde batek —kide izateko hautagai batek— okupatzen du. Asko dira horrelako paradoxak eta kontraesanak, eta bidea ibili ahala urratu izan da. Egungo datuekin, ezin zehatz esan Eskozia independentea EBn egongo dela, ezta egongo ez dela ere. Adituen artean ere ez datoz bat. Eta hirugarren lerro bat ere badago: Eskoziak Erresuma Batua uzteak ez lukeela estatu berri bat soilik sortuko, bi baizik, ordura arteko Erresuma Batua ere ez bailitzateke lehengo estatu bera izango. Hau da, agian biak gera litezke EBtik kanpo. Espainiaren kasuan are nabarmenagoa da: asteon langabeziaren datuak jakin ditugu, Espainia hegoaldeko zortzi erkidego dira Europan langabezia handiena daukatenak; Euskal Herriko datu orokorrak, handia izanda ere, apaldu egiten du Espainiakoa. Euskal Herria EBtik kanpo geratuko dela diotenei erraz erantzun dakieke Espainia bera gera litekeela kanpoan. Hiru Trukuk kantatzen zuen: «Amak umea agindu arren, aitak egin lei emon ez; biak kontentu izanez gero, bitartekorik behar ez».

Heldu den ostiralean, hilaren 9an, ospakizun handia nahi zuten Serbian. Europako Batasunak kide izateko argi berdea emateko eguna izango zela uste zuten. Aurkakoa ere, aski posible zen. Azken batean, sarri gertatzen da, aurrekoekin egindako akatsak ez errepikatzeagatik, hurrengoei kalte egitea. Egun handira itxaron baino lehen hoztu die gogoa Europako nagusiak. Angela Merkelek ostiralean ez zuen zalantzarako tarterik utzi: «hautagai estatusa lortzeko baldintzarik ez dute betetzen oraindik». Eta ez betetzea nondik zetorren ere ez zuen ezkutatu: Serbiaren EBrako bidea Kosovorekiko harremanak normaltzetik soilik joango da (bihartik aurrera ikusiko dugu bide horren amaieran EBrik edo eurorik bizi ote den oraindik). Azken orduan mugari buruzko akordioa egin dute Pristinak eta Belgradok, ostiralera bidean Frau Merkelen ukoa gainditzeko balioko duelakoan.

Udatik nabarmen gaiztotu da egoera serbiarrak nagusi diren Kosovo iparraldean. Ez dute onartu nahi «berezko» Serbiara joateko mugak ezartzerik. Marka da mugarik gabeko Europa eraikitzen ari ei den honetan, Serbiari ezetz esatea, zergatik eta, muga berri bat nahi ez duelako. Kosovoren zatiketa ere tabua dute estatu independenteko agintariek. Kosovoko % 92 izanik albaniarrek bereizteko eskubidea bazuten, zergatik ukatu hori bera iparreko eremu txikia osatzen duten hiru udalerrietan, erabateko gehiengo izanik serbiarrak, eta Pristinako agintea onartzen ez dutela. Horrek eskualdeko lurrikara ekar lezake, baiki: Presevo harana Serbian dago, baina Kosovorekin bat egin nahi duten albaniarrak ditu biztanle. Baina herritarren borondatea hain argi dagoenean, zergatik behartu beste estatu bateko zati izatera?
BERRIAn argitaratua