2008-12-28

Pinter


BERRIAn argitaratua

Duela hamar urte idatzi zuen Mendiko hizkuntza Harold Pinterrek. Testuingurua sumatu arren berariaz izena ezabatu zuen kokalekuaren izena. «Abiapuntua kurduak ziren, baina lan hau ez da turkiarrei eta kurduei buruz. Alegia, historian zehar, hizkuntza asko galarazi dira: irlandarrek sufritu dute, galestarrek, urdua eta estoniarren hizkuntza debekatu dira, eta badakizu, euskaldunen hizkuntza sarritan debekatu izan dute».

Zorionez, kurdu gehienena baino askoz hobea da euskararen egoera. Baina mendiko hizkuntzaren absurdoa geurera ere iritsi da. Kurduak ez ziren ofizialki existitzen Turkian. Mendiko turkiarrak ziren. Eta kurduera, mendiko turkiera, hizkuntza biek inongo harremanik izan ez arren. Absurdo hori ziegetara darama Pinterrek. Hori bera gogorarazi zidan Auzitegi Konstituzionalak Euskal Herria izeneko subjektua existitzen zela ukatu zuenean, ukazioaren arrazoia ere argi utzita: haren existentziak burujabetza egikaritzea ekar lezake.

Antzeko absurdoek gurean ere ondorio lazgarriak izan dituzte. Espainia demokrazia izanik, salagarria ei da preso politikoak aipatzea. Salagarri ez eze, delitu izatea ere bultzatu du lobby ultrak: elkarrizketa baten «preso politiko» esatea terrorismoa bultzatzea ei da, zigorgarri ondorioz.

Mendiko hizkuntza lanaren abiapuntua 1985ean Pinterrek eta Arthur Millerrek Istanbulera egindako bidaia da, PEN Klubak eskatuta. Reaganen enbaxadore Strausz-Hupe-k gonbidatu zituen, eta afaritan eztabaida izan zuten zenbait turkiarrekin. Diplomatikoak Turkia demokrazia zela nabarmentzeko baliatu zuen sesioa, herri komunistetan ez bezala «iritzi asko egon daitezke edozeri buruz».

Pinterrek argi erantzun zion: «Ez kable elektrikoa badaukazu barrabiletara lotuta». Millerrengana hurbil zen laster Pinter: «Zuen enbaxadoreari irain egin diot eta alde egin dezadala eskatu didate». Demokratikoki, hori bai.

2008-12-21

Euskalduna baina ez euskal herritarra?

BERRIAn argitaratua

Aspaldi esan nuen futbolaren etorkizuna Afrikan dagoela. Maliko kaleetan milaka ume dabiltza olgetan, baloirik ezean plastikozko botilari ostikoka, Europan ingelesa ikastera, euskal dantzetara edo merkataritza eremura daramatzagun bitartean. Kalea ez da gure esparrua gehiago. Baina kexa gaitezen auzoetako futbito zelaiak ostu dizkiguten perutarrez. Eta zeinen politak txokolatezko bonboiak Athleticen ereserkia kantatzen, ezta?

Hobe Afrikan hain beharrezko dituzten medikuak, ingeniariak eta buru onenak inportatu beharrean futbolariak inportatzea. Barçaren antzera, futbola eta eskola. Ez genuen esaten bilbotarra edonon jaio daitekeela? Ez genuen aspaldi aldarrikatu euskalduna ez dela kontzeptu geografikoa, ezpada hizkuntzarena? Zergatik ez harrobia Afrikan?

Aspaldi entzun nion poloniarren bati bertakoek nahi ez bazuten izango zela kanpoan ikasiko zuenik, horrek lana ziurtatuz gero. Eta euskaraz dakiena euskalduna bada, nola ukatu euskaldunari euskal herritartasuna, edonon jaiota ere? Katalunian asteon osatu dute Immigrazioari buruzko Itun Nazionala. Hizkuntza betebeharra da naziotasuna lortzeko. Baina horri buelta ere eman behar dakioke, naziotasuna lortzeko beharrizanak beteta, zelan ukatu inori naziotasuna, bere baitan dituen boto, etxebizitza, lan eta hezkuntza eskubideekin batera?

Bai, bai, horretarako naziotasunaren aitorpena behar da. Eta selekzioaz zer diodan? Futbola ez dut gustuko artikuluan Eider Alkortak zioena: «Euskal Herriko Selekzioa izenez eratzeak ez du politikoki subirano izango den naziorik ahalbidetuko, alderantziz, bai, ordea. Euskal Herria subjektu politiko balitz, izena eta izana duen selekzioa izango genuke». Gales errugbiko Bost Nazioetan zegoen autonomiarik ez zuenean ere, baina nik gurago Montenegrok bezala jokatu, independente garelako.

2008-12-14

Hurbilketak

BERRIAn argitaratua

Nahikoa esanguratsua iruditu zait Barne Ministerioarekin harreman estua izan ohi duen kazetari batek asteon irratian adierazitako haserrea, hamar preso politikoren hurbilketa dela eta. Benetako haserrea zirudien, eta ez El Mundo-k albistea ohostu diolako soilik. Zenbait preso hurbiltzeko urratsaren berri beste batzuek ere bazutela esan du, baina mugimendu hark ondoriorik sortu arte isilik gordetzea erabaki dutela. Kazetariaren hitzok sinestera, «borroka antiterrorista» oposizioarekin batera egite aldera, Rubalcaba ministroak PPko Trillori jakinarazi zion mugimendua, eta honek berehala filtratu zion bere aldeko egunkariari. Ondorioa: espetxe politikan hastear omen zeukaten aldaketa bertan behera geratu zela oraingoz, albistea publiko egin delako.

Datu esanguratsuak daude mugimendu ustel horretan: lehendabizi, betikoa, ezer egin gabe ere, aitzakia gutxi behar ditu Espainiako gobernuak atzera egiteko. Egia da bakea lortzeak ematen dituenak baino boto gehiago kentzen dituela Espainian traidore deitzeak (asko dio horrek espainiarren izaeraz), baina borondate falta zuritzeko era ere ematen dio beti gobernuari.

Hori ezaguna da, horratik. Are esanguratsuagoa da balizko urratsean sumatzen dena: borroka armatuarekiko kritikoak hurbilketarekin saritu dituela ulertu dugu. Inor limurtzeko modu eskasa; lehendik goxoki hobeekin ere kale egin izan du Espainiak. Euskal preso politikoen artean eztabaida sustatu gura badu, ziur emaitza hobeak lortzen dituela legea eta giza eskubideak betetzeko prest dagoela erakutsita, senideei ezarritako zigorrak kenduta, kasu, eta Euskal Herrian elkartuta presoak. Borroka armatuaz, gatazkaz eta presoen izaeraz hausnarketa bideratzea oso erraza da, nahi izanez gero.

2008-12-07

Eta AHTz galdetuz gero?

BERRIAn argitaratua

Konstatazioa: jende gehiena Azpeitiko hilketaren aurka dago. Konstatazioa: jende asko (gehiena?) abiadura handiko trenaren aurka dago. Inpresio bat: espainiarren estrategia berria EAE-ANV udaletxeetatik kanporatzea izango ei da, azken atentatuak posible egin ei du orain arte «legez ezinezko» zirudiena (Espainiako Gobernuak dixit, alderdia legez kanpo uztea gauza bat zela eta beste bat hauteskundeetako emaitzak). Ez dakit zelan, baina esango nuke hori ere egingo dutela, eskubide murrizketaren espiralean beste gradu bat.

Bai, badakit asteon eskubide murrizketarik gertatu bada Azpeitiko hilketa izan da. AHTren aurka diren batek baino gehiagok esan du egunotan zilegi den aldarrikapenerako oztopo dela ETA eta eztabaida arrazionala eragozten duela. Tristeena da denok dakigula Lemoizen eta Itoitzen aldea, bietan oso herri mugimendu garrantzitsua antolatu bazen ere. Mila manifestaziok, desobedientzia ekimenek eta are sabotajek ez dituzte geldiarazten gure politikariak. Azpiegitura «estrategikoa» da, eta eztabaiden sasoia antzina amaitu ei zen (noiz, baina?).

Oso polita da Suitzara joatea han zer egiten duten ikustera, kalamua legeztatu ala ez eta bestelako kontuak zelan uzten duten herritarren esku. Hemen, ordea, Barne sailburuak esan du trena kosta ahala kosta egingo dutela. Militarismoari militarismoz erantzun, eta negozioa puztu segurtasun enpresen kontura. Baina asteongo kolpearen gisako beste bat, eta ea zein enpresariok jasaten duen etxekoen presioa.

Urriko galdeketaren bi helburuetarik bat ETAri mezu argia helaraztea ei zen. Martxoan dauka berriz ere egiteko aukera, zein lehendakari gura dugun galdetzeaz gain, AHTrik gura dugun itaunduta. AEBetan, Obama-McCain bozkatzeaz gain, 153 galdeketa egin zituzten azaroaren 4an. Militarismoaren aurka, demokrazia.

2008-11-30

Batasuna partizioa ere bada

BERRIAn argitaratua

Urduri behar du EAJk. Ez azken inkestagatik soilik (baina hori ere bai, ezker abertzalekoek beren zerrendari eman ezean etxean geratuko baitira, eta alderdi espainolek lehenengoz hirukoak baino gehiago lortuko lukete), Kutxak batzeko operazioak agerian utzi duen porrot handiagatik baino. Bere egunkariarekin gertatu bezala, bizkaitarrismo hutsera itzultzen ari da. Bizkaiko UPN, geroz eta eragin txikiagoa daukala Araban eta Gipuzkoan.

Aspaldiko leloa zen, «orain hau egin (Bizkai-Araba batu) eta gero gerokoak», bidea egin. Aitzakia horren itzalean Euskal Herriko mendebaldea inoiz baino urrunago dago ekialdetik, belaunaldi oso bat hazi da «Euskadi y Navarra» entzuten. Eta inor bada Euskadi lurraldearen %35 soilik dela uste duena partizio hori bultzatu dutenak dira. «Euskadiko ekonomiaz» ziharduela Amikuzeko laborariak zituen gogoan? Nork argitaratu zuen Endarlatsak «Euskadi eta Nafarroa» batuko zituela? Zein turismo webgune ofizialek esaten die atzerritarrei Basque Country-k 7.234 km2 dituela eta bi milioi biztanle pasa, eta «Espainiakoa hamazazpi erregioetako bat» dela? Irlandako 1921eko zatiketak ekarri zituen geroko gatazkak ere.

Aro baten amaieraren atarian gaude. Eta espainiarrak oso ondo prestatuta ikusten ditut, gazteluari erasotzeko prest. Gazteluko jauntxoak, berriz, urduri, burua zelan salbatu, ezin asma aurre egitea komeni den ala geroko negoziazioetarako garaia iritsi den, boterea galdu baina negozioei behintzat eusteko. Eta herri xehea? Ez dakit, hau luze doala eta ez dakit zer gehiago. Gaitz erdi Fredi ausartu zen herenegun argi esatera. Orain egin behar da, orain da unea. Irlandan bezala, arms dump. Gero ere egongo da berriz haserretzeko astia, beti bezala. Bankariak ez, besteok batzeko unea da.

2008-11-23

'Enaltecimiento', what is this?

BERRIAn argitaratua

Argala borrokalari antifrankista goraipatzeak (Euskal Herria eta bide batez Espainia Carreroren diktaduratik libratu zuena), Mussolini exekutatu zuten partisauak laudatzea edo Hitlerren aurkako atentatugileak ohoratzea bezala beharko zuen. Egunkaria itxi eta inkomunikazioan torturatzen dutelarik estatuburuari torturatzaileen buruzagi deitzea, torturaren larriaz arreta erakartzeko berbazko probokazio soil. Eta «aurrera bolie» esatea, «ni un paso atrás» bezain hutsala, juridikoki begiratuta. Baina urratsak egin dira, eta jendea ohitu. «Terrorismoa goratzea» zigorgarri zela erraz sinetsarazi zioten jendeari, eta berbak zigorra behar duela.

Hori bera egiten du Turkiak, baina sekulako presioa jasaten du 301. artikulua (turkiartasuna iraintzea) kode penaletik ken dezan. Espainian aurkako bidean doaz. Argala goraipatzea eta Espainiako erregea iraintzea izan dira euskal politikari garrantzitsuenetakoa espetxeratzeko motiboa. Orain beste pertsona baten estradizioa are justifikazio zailagoekin lortu nahi dute. Baina «apologia» eta antzeko delituak existitzen ez diren herrialde batekin egin dute topo. Erresuma Batuak kolonialismo basatia egin izan du, gerra zikina, baina XXI. mendean, apologia eta adierazpen askatasuna balantzan jarritakoan oso argi daukate bakoitzaren pisua. Tira, Espainiak ere argi dauka zein pisu duen apologiak, eta zein gutxi askatasunak.

Autoritarismo espainiarrak zipriztin dezakeela iradokitze hutsak amorru bizian jarri du EA, normala den legez. Baina poliziak alderdiak ikertzea eta milaka herritar legez kanpo uztea lehen ere bazen bidegabea. Bertolt Brechten poema gogoratzen duzue?

2008-11-16

Piztu ilusioa

BERRIAn argitaratua

Aspaldikoa da txantxa: «EAJrik gabe oso zaila da, baina EAJrekin ezinezkoa». Etsipen uneetako esaldi etsigarria sarri erabili dute ezker abertzalean. Eta une etsigarri horietan egin ohi dute alderdi espainolek apustu handiena, orain profil antiabertzalea kendu eta are euskaltzale mozorroa ere jantzi arren -abertzaleek Nafarroan ikurrinak ezkutatzen dituzten gisan hartzen du PSEk mendebaldean estetika zurigorriberdea-.

Batzuek EAren erabakian etsipena gainditu eta ilusio berria piztuko lukeen egitasmo independentistaren ernamuina aurreikusi dute. «Militarismoa kendu eta mugimendu zibil eta transbertsala sustatu» beharra azpimarratu zuen Fermin Muguruzak orriotan. Mesfidantza ugari gainditu behar dira: EAk konplexurik gabeko apustua duela -eta ez ilegalizazioaz aprobetxatze hutsa-, eta ezker abertzaleak sarri erabili duen hegemonismoa gainditu eta benetako elkarlanerako gaitasuna agertuz. Aralarrekin piztutako ikamika sarri pertsonaletatik haratago begiratuz, adibidez.

Eta goikoak txikikeria egiten dituen mesfidantza handiena: «Militarismoa kendu» zioen Muguruzak. Espainiaren gerra gosearen salaketaren ondoan, gutxik aipatu dute Friendship-eko parlamentarioek beste zerbait ere nabarmendu dutela: Irlanda eta Hego Afrikan adar militarrak «politikoarekiko zeukan diziplina» falta dela hemen.

Hori gaindituta, dena da posible: EAJn egon litezkeenetatik kanpo hamazazpi parlamentario independentista daude Gasteizen. Gehitu horri noraezean den egitasmo jeltzalea, gora doan PSEren autonomismo sasimoderatua, eta hogeina parlamentarioren lehia erakargarria daukagu.

Esne saltzailearenak utzita, etsipena gainditzeko lana da gakoa. Ilusioa piztean beti erantzun baitu herri honek.

2008-11-09

Guantanamera

BERRIAn argitaratua

Gehienek diote AEBetan aldaketak luze joko duela. Beste batzuek, berriz, lehen sei hiletan egiten ez dena, nekez egingo dela gerora. Beti dago hasierako xalotasuna eta lanerako gogoa urtzeko arriskua, eta ohikoa da borondate onena galtzea pragmatismoaren izenean. Kontuak kontu, gutxik barkatuko liokete agindutako gauza batzuk ez betetzea. Irak, kasu. Eta Guantanamo.

Ezin dut pentsatu datorren urtean Guantanamok bere horretan jarraituko duenik. Baina sinesten dut datorren urtean Espainiako legedi antiterrorista indarrean izango dela. Nazio Batuen txostenak dimisio mordoxka bat eragingo luke edozein herrialdetan, Errusian, Bushen AEBetan edo edozein koloretako Espainiako gobernuan izan ezik. Argi dio txostenak, beste herrialdeen antzera egon daitezkeen polizia gehiegikeriez haratago -etorkinen aurka batez ere dauden eraso eta tortura kasu isolatuak gutxietsi barik- euskal gatazkan kontrainsurgentzia taktika sistematikoa dela tortura. Etakideei informazioa eskuratzeko soilik balitz ere ez legoke justifikatuta, baina are okerrago da biztanle sektore oso baten aurkako terrore estrategia izatea.

Torturak beharrezko ditu babesleak. Hasieran isilik geratzen dira behinolako ezkertiarrak, ETAren aurka daudela argi gera dadin. Zintzotasunari behin traizio egin eta gero, lasai esaten dute tortura salaketak gezurrak direla. Asko jota, ikerketa eskatzen dute. Torturatzaileek torturak iker ditzatela. Eta Guantanamoz eta CIAren hegaldiez diharduten hedabideak, isilik, norbaitek hots egin balie bezala, edo zentsura frankistak orrialdea ezabatu. Baina Espainiako hedabideek ez dute ez zentsorerik ez telefono deirik behar, zer egin behar den ondo dakiten profesionalak dira.

2008-11-02

Anti-amerikanoak

BERRIAn argitaratua

Halloween bart, eta etzi hauteskundeak. Obamaren lilura lar sinetsi gura ez, baina era berean botoa eman ahal izatea desio, McCain munduko buru ez bada gauzak hobeto joango direlakoan. Umeak zoriontsu merkataritza eremuan urtebetetze eguna ospatzen, zer esanik ez eskoziar izeneko hanburgesa gringoak tartean badira. Geroz eta konplexu gutxiago, geroz eta estatubatuartuago (hau berba!); iraultzaren ametsean bizitakoen amesgaiztoak betetzen ari dira.

Halloween-ik gabekoen belaunaldikoa naiz, ospatzen zuten bakarrak oso pijoak edo oso freakyak ziren sasoikoak. Baina berezia izan zait beti domusantu bezpera. Edozein jai santuren aitzakian egiten jarraitzen dugun herrian, motiborik gabeko parranda lotsagabea izaten da, ez txosna ez txaranga ez pregoi, kalera irten eta ez jakin noiz itzuliko zaren.

Estatu Batuei zalantzarik gabe leporatu dakizkiekeen mila bekatuak ahaztu barik, Kubatik Irakera eta etxe barruko miserietaraino, ez dut Hegoaldeko anti-amerikanismoa gustuko. Ezin ahaztu beltzen esklabotzan eta indiarren genozidioan eraikitako nazioa dela, baina Kuba eta Latin Amerika osoan ez ote da berdin gertatu? Europan mendetako historiaren harrotasuna zama ere bazaigu askotan; Ameriketan, ipar zein hego ia denak itsasontziak ekarritakoak dira.

Hala ere, Europan, Bidasoaz iparraldera kasu, kritika neurtzen hobeto dakizuelakoan nago. Penintsulan, anti-inperialismoa ez da ezkerrekoa soilik, Aznar ez beste espainiar guztien jarrera naturala. 1973ko Txile eta 89ko Panama eta blokeoa eta beste mila motibo daude, baina kritika gorroto bihurtzen duena atzerago dago, inperio hispano haren oroitzapenean, eta zenbat galdu genuen 1898an.

2008-10-26

Zeinen erraza Venezuela

BERRIAn argitaratua

Bigarrenez mintzatu berri da Europako Parlamentua Venezuelako gobernuaren aurka, eskumako alderdiek soilik (EAJk barne, noski) bultzatutako adierazpenaren bidez. Iaz prentsa-askatasunaren aurka joatea aurpegiratu zioten, kolpismoa bultzatzen zuen telebista kateari lizentzia amaitu ostean, hura berritu ez ziotelako. Asteon hautagaien inhabilitazioak demokraziari egiten dion kaltea dela-eta egin dute salaketa.

Ez nator, horratik, Venezuelaren alde edo aurka egitera. Eztabaida horiek badute aski defendatzaile zein aurkari. Gaia aurkeztu dutenen lotsagabekeria da amorratzen nauena. Caracasek lizentziak agortu arte itxaron du behinik behin haiek ez berritzeko, epai bidez ebatzi dute ustelkeria kasuetan egondako hautagai batzuek ez dutela aurkezterik.

Milaka kilometrora dagoen estatu subirano baten aurka egiteko lotsarik ez duten artean, berbarik ez egunkariak ixten diren estatuaren aurka, Argala borrokalari antifrankista goraipatzea edo «aurrera bolie» esatea zigorgarri den baina Falangea legezko den erregimenaren kontra. Biktimaz mozorrotutako lobby ultrek estatuaren zutabeak bahitu eta gerraren interesen alde jartzea oso merke da Espainian.

Baina are higuingarriagoa da itsasoaz beste aldera demokrazia lezioak ematera joatea. Etxean bertan, hipokrisiaren Europan, aski ausardiarik izan ez dutelarik ahotsik altxatzeko inongo epaiketa edo sententziarik gabe, poliziaren datu soilez eta defendatzeko aukerarik gabe heriotza zibila ezarri diguten milaka herritarren alde.

A, atzokoak behar zuen euskal mendebaldarron egun handia, ezta? Barbaroen zain jarraitu beharko dugu.

2008-10-12

Ospatu?

BERRIAn argitaratua

Urtero ospatu dugu gaurko eguna gurean. Gogoan dut osaba etortzen zela familiako bazkarira, «Salveko kuartelekoak ere zure urteguna ospatzen ari dira, Urtzi» esanez. Txantxak aparte, aurten etxetik urrun bete ditut urteak lehen aldiz, tragedia haren ondorengoekin. Gaur danborren jaialdia daukate Kolonbiako Karibeko herri txiki baten, Palenquen. Esklabo hartu zizkieten arbasoak, Afrikako etniak nahas-mahas deliberatuan ezarri azalaren koloreak baizik berdintzen ez zituen herritarrak. Palenque-ak ihesi joan ziren esklaboen gotorlekuak ziren; gutxitan kontatu da koloniatik urrun kontinente berri baten matxino zirenen historia.

Gaur urrundik joaten dira Palenquera, Karibean bantu herria aurkitzera, espainieratik sorturiko kreole bitxiaren arrastoetan ikertzera, Afrika Ameriketan bilatzera. Gaur Venezuelan erresistentzia indigenaren eguna da, eta hara doan euskaldunak hizkuntza indigenak gurea baino askoz atzerago ikusi arren, berba politak baino ez dizkiezu entzungo gobernu iraultzaileaz. «Bostehun urteko umilazioak ez dira berehalakoan gainditzen» diotsue, eta ez duzu Bolivia gogoratu gura.

Espainiar askok, zinismo ukitu handi batekin erantzun diete latin amerikarrei «zuen eta zuen arbasoen erruz sufritzen du Amerikak oraindik» aurpegiratzen dietelarik: «Nire arbasoak Espainian daude, zure arbasoak izan ziren hona etorri zirenak lurrak ostera eta indigenak hiltzera». Touché.

Baina egiaren atzean ukazioa dago, gaur bizi diren estatuan inperioan oroimina eta Latin Amerikarekiko nagusitasuna dagoen gisan. Alemanek diote holokausto bakarra beraiena izan zela. Nik diot espainiarrak direla holokaustoa ospatzen duten bakarrak.

2008-10-05

Euskararen botoak

BERRIAn argitaratua

Beti HB, baina 2001ean --Mayor Orejaren beldurrez, badakizue-- jeltzale bozkatu zuen lagunak zioen ez zuela berriz egingo, borroka armatuaz haserre baina Ondarroaz, Zizurkilez eta beste lotsagabekeriez are sutuago. Gauzak apaldu eta «arriskua» ostera ere ikusita, ordea, ustezko pragmatismorantz lerratzen hasi zen berriz ere. Ikastolak, euskara... betiko beldurrak.

Azken aldian berriz ezetzean zegoen, EAJk Hezkuntza Sailaren proposamenari egindako joko zikinaren ostean. «Bozkatzeko motibo bakarra kendu zidatek. Beharbada beste aldean boto poltsa handiagoa daukatela pentsatuko ditek». Berriz ere Ibarretxe lehendakarigai doalarik, ez dakit haizeak nondik jotzen dion orain bertan lagunari.

Lopezen euskararekiko proposamena etorri zaigu halako baten, horratik. Donostiar adiskide asko haserretzen zaizkit, Bilbon -zein Jaurlaritzan- Ramon Etxezarretaren eskua gustura igarriko genukeela diotsedanean. Kanpora Bilboko zinegotzi jeltzale antieuskaldun eta akonplejatuak, eta ekarri Donostialdeko haize fresko pixka bat. Kontua da Barakaldoko sozialistak ere berdintsu direla antieuskaldun. Lugaritz da proposamena, ala Barakaldo antzokia?

Funtsean, dagoena baino okerrago ez dutela egingo esan digute, eta sinets liteke. Getxo edo Bilbo, Barakaldo edo Donostia, oso egitasmo ezberdinak dira, alderdi berak kudeatu arren. Bidenabar, inori hizkuntza ez behartzearena hitzetik hartu beharko diogu, euskaraz bizitzea ahalbidetu eta espainiera gehiago inposa ez diezagun. Posible luke bilbotar gurasoak, adibidez, gaztelania ikasgaiari uko egitea, umeak bestela ere kalean aski espainiera ikasi duela eta eskola orduak hobeto aprobetxatzeko?

Baina zer axola dio horrek guztiak sufragio unibertsalik gabeko herrialdean?

2008-09-28

Han eta hemen, elkarrizketa

BERRIAn argitaratua

Zaila da etxetik urrun zaudela hain hurbileko gauzez berba egitea. Berriz hilketa, berriz eskubide zibilen urraketa basatia, eta Frantzia labeko tenperatura igotzen. Urruneko begiradak txikitu egiten ditu gure gatazkaren zertzeladak, eta inor gutxiri ardura diote itsasoaz bestaldean gure bazterretako kontuek.

Kolonbian sindikalistekin bildu gara. Zer esango dio euskaldunak aurten 41 sindikalista hil dituzten herrialde bateko buruzagi sindikalari? Biharamunean bahituen senideekin egiten duten irrati programan izan naiz. Egoeraren beste ikuspegi bat da, han nekez entzuten da paramilitarismoaz berbarik. FARCen bahituen senideek gatibuak dauzkate gogoan, ez besterik. Gure programan bahitu ohi bat ere badago. Polizia izana, Euskal Herrian ere ezagutzen ditugun elkarteen antzekoa sortu dute bahituta egon diren militar eta polizia ohiek. Ondo kalkulatzen du gobernuaren aurkako berbarik ez ateratzeko, baina lerro artean zalantza gutxi dago. Pragmatismo hutsez, eztabaidaren aldeko da polizia ohia: «Nahiko nuke Ingrid Betancourten bahiketa bezala amaitzea denak, baina hori behin egin daiteke. Horregatik diot ez dela gehiago inoren bizitzarik arriskuan jarri behar, ez dugula baimendu behar bahiturik hiltzerik horrelako operazio baten edo alde bien arteko tiroketan. Lehena biziak salbatzea da, eta horretarako negoziatu egin behar da. Ni elkartruke humanitarioan askatu ninduten eta etorkizunean ere hori egin behar da. Hitz egin eta negoziatu».

Polizia ohia da; terrorismoaren biktima, izendapen ofizialen arabera. Baina badaki biziak salbatzea dela garrantzitsuena, diskurtso faltsuak ahaztu eta horretarako deabruarekin hitz egin behar bada ere.

2008-09-21

Stockholmeko sindromea

BERRIArako idatzia Bogotan, PEN Klubeko urteroko bileran

Bogotan bilduta gaude egunotan nazioarteko PEN taldeetako hainbat kide. Badu alde ludikoa biltzarrak, noski, helburua elkarren kulturak hurbiltzea baita, baina baita zailtasunak dituztenei laguntzea, itzulpenaz eta bestelako gaiez jardutea, eta politika asko egoten da sarritan.

Herri txikiek elkarrekin biltzeko joera normala da, kurduak, txetxeniarrak, esloveniarrak, katalanak. Gainontzeko parte-hartzaileek bezala, finlandiarrak ere badaki zerbait gure herriaz eta azken urteetan independentzia lortu dutenez. «Estoniarrei badakizu zer esan zieten aitorpen eske Luxenburgora joan zirelarik? Herri txikiegia zirela estatua izateko. Luxenburgon! Neurria ez da nahikoa, desatsegina izan behar da», diosku esloveniarra aldamenetik pasa ahala. «Hauek desatseginak izan ziren», egin du barre, eta besteak «eta argiak ere bai» erantzun. Gurean egurra ari duela diotsot. Ez gara argiegiak izango, baina munduko galtzaileen klubera ez gara gure borondatez etorri.

Gero esan digu, independentzia lortu eta ia mende bat pasa dela Finlandian, eta gaur egun finlandiar askori berdin litzaiokeela Suediarekin bat egitea. «Eskandinavian barna bestelako filosofia eta giro bat dago gaur egun, zergatik ez auzo sinpatiko horiekin bat egin? Hori bai, errusiarrekin pentsatu ere ez. Suediarrei izulaborria sortzen die ideiak, baina».

Eta horixe esan diogu, guk ere bat egingo genukeela Suediarekin. Baina lehendabizi Espainiaz libratu beharra daukagula, garenik ere ukatu eta ez garen hori legez kanpo uzteko gai den munstro hori. Gura badute, datozela Stockholmetik Ikea baino zerbait gehiago ekartzera. Gustura bihurtuko gara Suediako probintzia.

2008-09-14

Bakarra eta zatiezina

BERRIAn argitaratua

Petronorreko presidenteak iragarri bezala (beste edonork esan balu apologia leporatuko zioten), Konstituzionalak argi utzi du: Espainiako legediaren bidetik, tururu. Nik ez dakit epaiak ETAri arrazoi ematen dion (tira, badakit, baina zuek ere badakizue adierazpen askatasuna zeinen eskastxoa den parajeotan). Hemen ez dago Eskoziako eztabaida sosegaturik (independentziaz dihardute han, eufemismo barik), hain gutxi Belgikako solasik. Hau Turkia zaharra da, euskal herririk ez dago, mendiko turkiarrak gara denak eta mendiko turkieraz egiten dugu.

Lizarra bere bizitzako sasoi politena izan zela esan du asteon Arzalluzek. Eta egia da mende berrian behin ere ez dela orduko ilusioaren erdirik piztu. Azken su-etena askoz zuhurrago hartu genuen denok, ilusio lar hartuta zaputza handiagoa delako batetik, eta superstizio puntu batekin bestetik, ea prozesua askorik aipatu barik ondo irteten den. Orduan ere kale. Eta kalean ezertarako ilusiorik ez, ETAgatik batzuek, AHT eta bestelakoen EAJgatik besteek, erdibideko grisak jasan ezinik azkenak, orain gobernuaren altzo beroan ilegalak kritikatzen dihardutenak eta hauteskundeetan ezker abertzalez mozorrotuta keinuka dihardutenak.

Lizarra joan bazen ez da itzuliko, baina ilusio berriak piztea ez legoke txarto. Eskoziaren bidea jarraitzea mendeetako aukera historikoa litzateke. Baina bitartean gaita jotzen ibili barik, inork sinesten ez dituen biktimismo elektoralistak bazterrean utzi eta lan egitea ez legoke txarto. Asteon biluzik dabilela esan diote mozorro sinesgarria zuela uste zuen lehendakariari. Madrilgoa argi zegoen, baina Trebiñuk gogorarazi dio, benetan busti nahi badu, badaukala non murgildu ur handietan sartu barik ere.

2008-09-07

Geopolitikaz ez dakidala izango da

BERRIAn argitaratua

Georgiarrek eta abkhaziarrek argi dute ahaide gaituztela euskaldunak. Pena zeinen jaramon gutxi egin dieten Euskal Herrian, puntu asko irabaz litzakete han, gero etxean bitartekari jarduteko. Bilboko udalean akordatu dira behinola Tbilisirekin senidetu zirela -ordutik inolako ekimenik bultzatu ez arren- eta testu gatzbakoren bat onartu dute. Georgiako udalekin senidetutako beste euskal hiriek -badira batzuk-, hori ere ez.

Arduratzeraino bat egin dut neocon batzuen salaketekin egunotan, latinoamerikar askoren patetikotasunari bertako sasi ezkertiarrek zelan jarraitu dioten sinetsi ezinik. Oligarken Errusia, ezkertiarra ote? Gringoen atzeko patioarekin horrenbesteko elkartasuna dutenak (ai, hispaniartasuna), zergatik harritzen dira Lituaniak edo Georgiak mehatxu hurbilaren babesa urrun bilatzen dutela-eta? Vatikanoko, Loiolako zein Iruñeko santujaleen kritikook, noiztik da Iran aurrerakoia? Jermolov XIX. mendeko genozidak Ipar Kaukaso indigenaz hustu eta kosakoz bete zituen. Gero Stalinek kopiatu zuen eta Putin heroiak Txetxenian marka hobetu du.

Ez dut Georgiaren erasoa zurituko. Errusiak prestatutako probokazioa balitz ere, hildakoak Kremlineko propagandak esandakoak baino gutxiago izan arren, zalantza gutxi dago nork suntsitu zuen Tskhinval. Osetiarrek zein abkhaziarrek beste edozein herrik daukan autodeterminazio eskubidea dute, baiki, baina ez ahaztu Abkhaziako biztanleen % 60 Georgian erbesteratuta bizi direla, eta gauza bera egin dutela orain Osetiako georgiarrekin.

A, eta txetxeniar gehienak georgiarrekin badaude -baita duela hamabost urte Abkhaziaren alde borrokatu zirenak ere-, zergatik ote da?

2008-07-13

Besteak

BERRIAn argitaratua

Ez bat ez bi, hamabost etorkin (sic) hil direla irakurri dut, Europara bidean. Hurrena lau etorkin (sic) gehiago hil direla. Etorkinak. Europatik Afrikara. Afrikatik Afrikara (Kanaria uharteak mapan kokatzen ere ahaztu zaigu?)

Kareletik bota dituzte. Zeinen egoera gogorra, baina zorionez ez gara, eurak dira. Besteak. Afrikarrak. Beltzak. Etorkinak, omen. Ez diogu erreparatzen hitzen kargari, gezurrari, baina nabarmentzeko balio digute. Turistak gara, bidaiariak, atzerrira ikastera edo are lanera joango gara, baina Erasmusak izango dira gure ikasleak, profesionalak edo kooperanteak gure beharginak.

Afrika Beltzari 'subsaharian' adjektiboa jarri ziotenetik hala-hola itzuli dugu. Beti emigrante izan zen figurarekin nahastu ezin eta immigrante, etorkin izenak asmatu genuen.

Itsasoan hil eta etorkin? Oraindik etorri ez delarik nola ba etorkin? Haurrak etorri barik ekarri egiten dituztelarik, etorkin? Ez etorkin bakarrik, etorkin ilegal. Immigrazio ilegalari aurre egiteko gotortu dezagun kontinente zaharra. Zeinen putakumea Berlusconi, lotsarik gabe markatzen erromaniak. Barkatu, krisia dator eta, kotizatu duzunetik dagokizuna hartu eta alde egingo zenuke? Eraikuntzak kale egin du eta porlangintzan bertakoak jarriko ditugu hirurogei orduz beharrean. Borondatez, hori bai. Erresuminik gabe, bye bye.

Europar agintarien aburuz demagogia ei da Evo Moralesek orriotan gaur dioena. Potosi Europarekin zorretan den planetan bizi gara, baina besteak dira demagogoak. Beti besteak. Baina beste guztiak haserretzen direnean...

2008-07-06

Inpresioak

BERRIAn argitaratua

Inpresioa: inor gutxi fidatzen da EAJz. Lehendakaria askoz gardenagoa da, ados egon zein ez. Inpresioa: PSE-PSOEk gogor agertu behar du Espainian, baina euskal mendebaldean aurrerakoi, are euskaltzale itxura behar du, EAJk galdutako zentralitatearen lekukoa hartu balu legez. Inpresioa: ilusioa pizteko ahaleginean daude lehendakaria eta EA eta Aralarreko buruzagiak, euskaldunon hitza espainiar legeen gainetik egongo direla sinetsarazi guran. Inpresioa: ezker abertzalea baldekada ur hotz botatzen ari da ameskeriatik iratzartzeko. Deserosoa du diskurtsoa, etsipenezkoa, bestela ere ilusioa galduta daukan gizartearentzat. Askoz atseginagoa da nahi duguna izango garela dioen hori (hipotetikoan, noski. Adreiluaren trafikanteei asfaltozko negozioak agintzea ekonomia suspertzea da, hazkunde eredua ez da galdekizun. Ohi bezala, txikizioa mendebaldetik dator eta giputzekin gero ausartuko dira, Bizkaiko errauste plantak egin ostean Gipuzkoan egiten saiatu diren legez).

Ilusio naif-a eta errealismo gordina, familia abertzalearen aurpegi biak. Eta Imazen iragarpena: ETAk argumentu bat gehiago izango luke Espainiaren ukoarekin. Argumentu hori zaharra ez balu legez. Benetan bertigoa ematen diena arrazoi izatea da, agerian uztea Espainiak daukala azken hitza, eta demokraziaren bideak oso bide laburra daukala gurean. Gidoiak argi dakar: Espainiaren ukoa, ETAren jarduna, ezker abertzalearen ilegalizazioa, espetxeratzeak, eta beste abertzaleen protesta apalak eta debekuari men egitea. Badakigu lehen hiru agente politikoak noraino irits daitezkeen, orain galdeketa deitu duenak erakutsi beharko du. Etsipenaren gurpil zoroa hausteko ahalegin ederra izan liteke, benetan ausartuko balira.

Teresa falta da


BERRIAn argitaratua

Duela hamar urte hasi nintzen kazetari lanean, telebistan, bekadun. Ordurako artikulutxoren bat edo beste egin arren, karrerari ekin baino lehenagotik hasi nintzen hedabideekin lehen harreman aktiboa izaten. Gerora profesionalki gutxien jardun naizen eremuan, irratigintzan. Inaxio Usarraldek deitu zidan Egin Irratian astero bertsoa kantatzeko, eta Egineko orrialdeetan irakurtzen nuen bertsoa biharamunean. Zer zen hura, literatur lan gutxi batzuk argitaratuta zeuzkan institutuko gaztetxoarentzat!

Egin izan nuen lehen adierazpide. Bekadun xumea Iurretako erredakziotik prentsaurreko batera bidali zuten lehen egunean, bazekien Aldundiko inaugurazio hura ez zela eguneko lehen albiste izango. Kazetaritza protagonista denean, kalterako izan ohi da. Egunkariak lehen editoriala argitaratu zuen biharamunean. Euskadi Informacion irten zen, muturrekoari beste masailarekin emandako erantzuna.

Estatuak bahitu, ostu, eta, hala ere, pozten garen herrialdean bizi gara. Milaka euroko bermea eta aldian-aldian epailearengana joan behar duten pertsonak ahaztu egiten ditugu geografia honetako tragedien zerrendan. Hala ere, gustura kenduko dugu Xabier Salutregi espetxeratutako kazetarien zerrendatik (RSF-Mugarik Gabeko Kazetariek nahiko lan Txina, Kuba eta ETA salatzen, nonbait, Europako Batasunean kazetari gehien espetxeratzen dituen herrialdeaz gogoratzeko), eta berdin kendu gura ditugu Teresa Toda eta Egineko espetxeratu guztiak. Eta Egin zabalik gura dugu, eta Egunkaria, eta Ardi Beltza, eta Egin Irratia. Eta adierazpen askatasuna urratzen duten beste erakunde batzuen gisan, prentsa askatasunaren harrapatzaile izenda ditzala RSFk Garzon, Del Olmo eta soka bereko kriminalak.

2008-06-22

Arrotz

BERRIAn argitaratua

Bilboko hotelak euskara-ingelesa modako nahastea daroa izenean. Turista gustura joan da, eskerrak eman dizkie betiko irribarreagatik eta horren jator portatzeagatik. Etxean bezala sentitu da Zazpikaleko ostatuan. Gu etxean gaude, baina arrotz sentitzen gara. Edo agian diglosia etxekoegi dugu jadanik. Hotelean ingeles hobe edo txarragoz egiten dute, baina britainiarrak izango du beti erantzuna. Espainiarrak hortxe ditu dozenaka egunkari hispano taxia iritsi artean irakurtzeko. Euskara ez da existitzen Bilboko hoteletan.

Joan gara hoteletik, autobidean argazkiak egin ditu Gasteiza bidean. «Errepide seinaleak ele bitan dauzkazue». Iritsi gara parlamentura. Arraro begiratu dit kurduak. Lotsaz erantzun diot begiradari. Ez zen hau euskaldunen parlamentua? Ez ba, erdaldunena da. Hiru ertzain atarian, agiri eske barrura sartzeko. Ele bitan irakurri ditu kurduak agiriak, baina elebakarra da agurra. Euskara hizkuntza idatzia, fosila da.

Euskaltzalea elebiduna da, badaki euskaraz, badaki gaztelaniaz. Ez dute zubi-hizkuntzarik. Kurduak ez daki euskaldunak dakien hizkuntzarik, euskaldunari arrotz zaizkio kurduaren hizkuntzak. Keinuka saiatu dira, irribarre egin diote elkarri, elkartasuna eta konplizitatea dago. Baina berbak behar ditu pertsonak, mutua ez bada, eta berbetan saiatu da euskaldun euskaltzalea, borondatetsu, mintzaideak bere berbarik ulertuko ez duela jakinik. Berdin dio euskaraz zein gaztelaniaz zein ingelesez egin, ez dago zubi-hizkuntzarik, keinuen laguntzaile diren hotsak baino ez dira berbak. Baina euskaldun euskaltzaleak gaztelaniaz egiten dio gaztelaniaz deus ez dakien kurduari, arrotzekin beti egiten duen legez, mendetako diglosian bere aletxoa jarriz.

2008-06-15

Adnan eta Leyla

BERRIAn argitaratua

Ondo bidean, inoiz ezagutu dudan emakumerik ausartenetako bat iritsiko da gaur Loiuko aireportura. Leyla du izena, kurdua da, kazetaria. Haurdunaldiko bosgarren hilean Mohamed senarrarekin aldegin zuen Iranen menpeko Kurdistandik, eta mendi bideetatik Kurdistan askera iritsi zen. Yalda jaio eta gutxira bisitatu zuen Adnan osabak. Gero espetxeratzea etorri zen. Duela ia urtebete heriotza zigorra ezarri zieten Adnan Hassanpourri eta Hiva Boutimarri.

Beste herrialde batzuekiko izan ohi den elkartasuna falta da sarri Euskal Herrian, zapaltzailea Estatu Batuen etsai bada, batak bestearekin zerikusirik baleuka legez. Azken hamar egunak eman ditut Leyla, Mohamed eta Yaldarekin. Kurduen abegi erraldoiak kritikarik ere ez die atera Espainiak zortzi eguneko bisatu ziztrina eman dielarik Euskal PEN Klubak gonbidatutako ekitaldietara etor daitezen. Esker oneko daude, neba salbatzeko ekimen ororekin esker oneko.

Bera ere arrisku handian egon arren goiak eta beheak astindu ditu Leylak azken hileotan nebaren alde. Adnan eta Leylaren ama mugaz beste aldera etorri da, biloba ezagutzera, alabari agur esatera, urte bi elkar ikusi barik egon eta gero, eta Adnanen mezua ekartzera: Kurdistan librean ere ez dago seguru.

Egunotan barre egin dugu batak bestearen hizkuntza ulertu gabe ere, negar, nebaren kantu eta oroitzapen bakoitzean. Indarra bilduta eta gehiago biltzera dator.

Kurdistan urrunean urkatuta hil ditzaketen kazetari gazte bi daude. Bihar Bilboko Kafe Antzokian ekitaldi polita egingo dugu haien alde. Etzi eta etzidamu Gasteizen, Iruñean eta Berriozarren izango dira. Ez da egunero egoten horrelako kurdu adoretsuak bertatik bertara entzuteko parada.

2008-06-08

Gotorlekua kanpotik

BERRIAn argitaratua

Hego Kurdistan Ekialde Hurbileko espia zuloa da. Iran, Turkia, Estatu Batuak, Israel, denek dauzkate beren zerbitzuak kurduen eremu askatuan. Horiekin batera, herrialde horien errepresioak erbesteratzera behartu dituen kurdu eta ez kurdu asko ere badabil hemen. Irango iheslari pertsiarra da Kamal. Komunista zaharra, umoretsu egiten du berba; «bizardunak» ditu bereziki gogoan txantxak egiten dituenean.

Baso bat ardo hartu du nirekin, ekintza apurtzailea da hori hemen. Alemanian bizitako urteez, Italiako parrandez, gerrillako sasoiez, baita espetxeaz ere, solas atsegina dauka. «Behin baino gehiagotan egon naiz kartzelan, baina Khomeini izan zen gogorrena. Bost urtez egon nintzen espetxean heriotza zigorra noiz beteko zain». Oinetan eta orpoan tortura arrastoak geratu zaizkio betiko. Hego Kurdistanera iritsi eta gutxira jakinarazi zioten Iranera itzuliz gero atxilo hartuko zutela. Kurduen abegi amaigabean aterpe hartuta bizi da. Baina sendagileak esan dio torturek sabelean egindako kalteek beste ebakuntza bat behar dutela, zazpigarrena jadanik. Eta Kurdistanen ezin dela egin, mendebaldean behar duela.

Mendebaldeak baina, gure Europa gotortu eta berekoi horrek, medikuak eta zerbitzuak baditu, eta noizbait asilo eskubidea ere izan zuen, duela ez aspaldi milaka europarrek beste kontinente batzuetan bilatu bezala. Orain bisa ukatzen diote Kamali, ezinbestean erbesteratu beharrean diren beste askori legez. Barbaroen aurkako harresi berriak altxatzen dira Bruselan, noizbait gotorlekuan ustelduko dela jabetu barik.

2008-06-05

Bilbon ikasi eta praktikan Gurutzetan egindako kurdua ezagutu dut, zazpi urtez Euskal Herrian egona. Gaur Suleymaniyara nentorrela eta datorren astean geratuko gara.

Eta azkenean heldu naiz Leyla, Mohamed eta Yaldarenera. Pentsatu ere ez hotelera joatea, noski. Hizkuntza muga zaigu, baina bitxia da zer nolako konplizitatea sortu den era berean. Euskal Herrira joateko bisatua igandera arte atzeratu beharko dugu, ostiral-larunbatak jai egun dira. Ea dena ondo doan.

2008-06-04

Hewlertik berriz ere

Hirugarren eguna bete dut Hegoaldeko Kurdistanen, eta lehen lanak osatzen ari naiz. Bihar joango naiz Suleymaniyara, hona ekarri nauen motibo nagusia, Leyla Hassanpourren eta alabaren bisatu kontuetan laguntzea, konplikatzen ari baita. Burokraziari ezin aurre eginda gabiltza.

Taxilari jatorra egokitu zait Hewler ondoko Ainkawara eroateko. Ingeles hiztuna eta Ingalaterran bizitakoa, Europaz maiteminduta hemengo jende asko bezala. Telefonoa hartu diot badaezpada ere, behar izango banu. Yusuf duela izena esan dit eta saiatu dela beste lanbide batzuetan, “baina hemen gobernuan lagunik ez badaukazu edo alderdikoa izan barik, jai daukazu”.

Inguruko kristauei buruzko erreportajea egitera joan naiz, baina kosta zait mezetara sartzea, atariko gizon armatuak ez zidan sartzen utzi gura. Azkenean beste eliztarren bat agertu da, eta barrura. Abadeak esan bezala, oso indartsua da fedea hemen. Eliza beteta zegoen, adin guztietakoak, gizonak eta emakumeak bereizita. Errezelo handiz hartu dute kamera (nik ere esperientzia gutxi kameralari gisa, muturra sartzen ibiltzeko), baina ahal duguna egin dugu. Gero seminarista gaztetxo bat agertu da ingelesez egiteko gogoz, eta asko erraztu dit lana. Bagdadetik eta Irakeko beste leku batzuetatik kanporatutako kristauak batzuk, Kurdistangoak besteak. Lehenek arameeraz gutxitan egiten ei dute, Kurdistanen hizkuntza arrunta da. .

Hewlerren Abdulsatarrekin joan naiz afaltzera, atzo ezagutu nuen GKE bateko gizonarekin, Mesallako etxeko sortzaileetako horrekin egon eta gero (Bagdadeko komunista jatorra). Aurretik, txangoa egin dugu Minaret parketik, giro zoragarria, jende kaletik umeekin gauez (umeen eguna da gaur), argiak, aro ederra, epel… Iraken gaudela esatea ere!

Eta Felipe ere, NOVA erakundeko katalana, hemen dabil. Alde batetik harritzen nau elkarte horiek manejatzen duten dirua eta zein lan egiten duten, eta bestetik, etengabe Spanish legez agertze hori. Gainera, susmoa dut hemen konektatu ezinik dabilela, etengabe hanka sartzen baitu: atzo entzun nion eta gaur berriz ere, "xukran" eta "xukran" denei, Abdulstarrek esan dion arte, suabe baina jadanik gogaitua ziur aski, hemen “spas” da, ez "xukran". Eta etengabe palestinarren adibideak jartzen, azkenean neuk bota diot afarian kurduek ez dutela sinpatia handirik palestinarrekiko. Ez hainbeste israeldarrei buruzko konexio horien asmakeriengatik, baizik eta Saddam Husseinen oso lagunak izan baitira. "Arabiarren lur zentimetro bakoitzari heldu behar diogu” esan zuenean Arafatek, ez ziharduen Palestinaz bakarrik.

Hotelera helduta, kurduerazko ohiko txantxak, atarian AKrekin. Ez dakit nondik irten den yazidien kontua, kamerarekin olgetan ibili gara apur baten, portatila piztu eta tea atera didate eta hortxe egon gara solas eta txantxa, euskaraz eta kurdueraz, yaziditasunaz harro (eta ze harro Karlos Zurutuzaren erreportajeen PDFak erakutsi dizkiedanean, pena behinola bidali zidan argazkia ez dudala topatu!) eta musulmanez txantxa asko, dagoen gauza txarrena direla eta abar. Lehenak eurak, yazidiak, gero asiriarrak, kristauak, europarrak, kurdu musulmanak, tira, kurduak, "baina arabiarrak, dagoen okerrena, makurtu otoitzerako bai, laster sartuko dizute eskua patrikan!" Behin eta berriz egiten dute arabiar lapurren txantxa, eta ze harro yaziditasunaz. Ea Lalishera joateko astirik daukagun.

2008-06-03

Hewler-en

Erbilen inoizko bero sapa gogorrena, eta hemen dioten legez, "arabiarren lurra" datorkigu. Basamortuko haizeak hiriari tonu horixka ematen dio, arabiarren lurraldeetatik datorren lurrak eraginda.

Puntual iritsi ginen goizaldeko hiruretan Erbil edo Hewlergo aireportura, zenbait kurdu, eta atzerritar GKE, kazetari eta CIAkoak-edo behar zuten hainbat mendebaldarrekin batera hegazkinean. Gero, kurduen abegikortasunak lehertu beharrean jarri nau, bazkari eta afaritzarrak etengabe, iraina kanpotarrak gonbidatzea edo gutxienean berea ordaintzea. Euskal Herriko hainbat lagunek pasatako kontaktuengana jotzen luze joan dira lehen egunak, egoeraren berri izateko. Kurdistanen segurtasunaren seinale, etengabe dabilen jendetza, kale guztietan. Porlana ere negozio itzela da oraindik berreraikitzeko hainbeste daukan herrialdean, eta hiria, ezin esan ederra denik, ziutadelaren xarma dago, baina hor ere turismorako prestaketak. Turismoa Kurdistanen!

2008-06-01

Ammango aireportuan

Entzuna neukan Jordania modan zegoela bidaia-agentzietan, baina horrenbesterako ere! Hego Kurdistaneko bidaian lehen eskala da Ammango aireportua, eta eskertzekoa da Europan geroz eta aireportu gutxiagok daukaten doaneko wifi hau. Etxetik urrun ere kamera-mikrofono bidez denbora erraz doa, gero, aireportuan sei ordu egin behar baditugu ere. Gero komeriak, ea dena ondo irteten den, eta goizaldeko hiruretan Hewler-Erbilen lur hartzean arazorik gabe sartzen garen Iraken menpeko (menpeko-edo) Kurdistanen. Hilaren 17an Gasteizko Legebiltzarreko Giza Eskubideen Batzordean eta biharamunean Iruñekoan egotea gura dugun neska baten bila nator, nebari heriotza zigorra ezarri dio Iranek, eta gure alea jarri gura genuke lagun kurduen alde.

Euskal PENek Honorary Member edo Ohorezko Kide izendatu zituen iaz Adnan Hassanpour eta Hiwa Butimar kazetari gazteak, webgunean aurkituko duzue informazio guztia. Lana gogor eta polito egin dugun inpresioa daukat, bilerak, deialdiak, emailak, kontaktuak... baina azken arazoa konpondu barik daukagu: gu Irakeraino iristeko dauden tramite apurren aldean, ia ezinezko dute eskualde honetako bizilagunek gure Europa geroz eta gotortuagora sartzea. Espainiak bisatua ematea espero dugu.

Eta friboloago jarrita, Bilbo euritsu horretan goiz iritsi gara aireportura, baina Iberia betiko eran arduratu da nerbioak proban jartzen. Hegaldia berandu, konexioa ziurtatu barik, korrikaldi majoa egin dut hiru ordu lehenago bertaratzeko eskatzen duen Royal Jordanian-en mostradorera. 12.15etan ixten zuten, eta 12.11n iritsi naiz, nire atzetik Bilbotik etorritako beste hiru lagun. Izerdia kenduta, profil kuriosoa hegaldian: jordaniar gutxi batzuk eta turista mordoa datoz Ammanera, batzuek bidaia hemen hasteko, eta Siriara bidean beste batzuk. Atentzioa eman dit bidaiari gehienak, 50 urtetik gorako bikoteak eta emakume taldeak izatea. 7-10 eguneko zirkuituak egiten ei dituzte Amman-Itsaso Hila-Wadi Rum-Petra eta beste parajeren batzuk bisitatzen, baina esandakoa, zenbat zinkuentoi! Jatorrenak egokitu zaizkit aldamenean: madrildar PPro prototipo pijoa, emakume moderno taldea, Jordaniako hotelez, Madrilgo jatetxeez, Jordaniako printzesa zeinen faltsua den on itura horren atzean eta kuadrilatik faltan dituzten gainontzekoez txutxumutxuka, Borja eta beste seme-alaben balentriak kolegio pribatuetan, eta zelan ez, amorrua, hegazkineko oharrak arabieraz eta ingelesez zirela eta. "¡Si hay algo que me indigna es esto, volamos de Madrid y sólo hablan en inglés y en moro!"

Lau orduko hegaldia, isildu ere egin barik. A ze begirakunea bota didan GARA irakurtzen ikusi nauenean... baina gero nigana itzuli behar izan dira azafatarekin itzultzaile egiteko. Ez dut uste hemendik aurrera turista askorik ikusiko dudanik.

Eta orain...

Esanguratsuak izan dira hainbat hedabidek eta politikari jeltzale ez gutxiagok zelan sartu duten hanka galdeketaren gainean (zelan adierazi euskaraz «kolunpiatu»?). Ibarretxe ezker abertzaleak onartzerik ez duen galdera prestatzen ari zela irakurri genuen Moncloatik hurbilen den prentsan, estrategiaren maltzurra agerian uzteko asmoz. Egun berean galdera adostua izango zela irakurri genion buruzagi jeltzale bati, eta beste bati ETA berariaz gaitzetsiko zuela.

Zalantza ere sortzen du haizea nondik ari den inork ez jakite horrek. Ez litzateke lehen aldia buruzagi kualifikatuen artean nork bere rola jokatzea anbiguitate kalkulatuan. Baina erabat baztertzekoa ote da mendebaldeko lehendakariak bere tesiak ezarri izana, Ibarretxe «amortizatutzat» jotzen zutenen gainean? Izan ere, «abenturen» bideak baditu arriskuak, baina botereari eustea helburu bakar duen bide autonomista are arriskutsuagoa izan daiteke, PSE orpoz orpo datorkiolarik.

Lehen puntua irabazi du Ibarretxek: berriz ere protagonista bihurtu da. Lehengo astean sozialistak bere saltsan gustura zebiltzala esan banuen, galdeketak berehala jaitsarazi die hauteskundeen osteko txapeldunen tripi-bidaiatik. Atentatuak kalkuluen barruan zeuzkaten, mitxelin jeltzaleen mugimendu urduriak ere bai, baina galdetze hutsak mozorroa kentzera eta barruko jakobinoa ateratzera behartzen ditu.

Ezker abertzaleari deserosotasun puntu bat ere badakarkio. Mesfidantza handia ere bai, noski, baina norabide bikoa da hori. Ekimena eramatera eta egurra jasotzera ohituta, egoera arraroa zaio. Behar diren kritika eta mesfidantzekin, ezin du atea itxi.

Gatazkaren amaiera ez da ekaineko plenoan edo urrian hasiko, baina immobilismoa hausteko balio badu, bada zerbait.

2008-05-25

Gangartuta daude

Poza ezkutatu ezinik dabiltza. Gogorra egin zaie lehen agintaldia, baina zeinen gustura orain. PPk bete zuen polizia gaiztoaren rola urratsik ez egiteko aitzakia izan zezan Espainiako gobernuak. Estatu-arazoen mutur biak neutralizatuta, krisia datorrenean --herritar xumeei erasaten dien benetako ekaitza-- oposizioaren izeberga bere kasa ari da urtzen.

Iparreko gerrari ere aspaldi hartu zioten neurria. Ardanzaren sasoiak aipatu zituen Patxi Lopezek. Iraganeko formulek gutxitan daukate arrakastarik ilusioa piztu gura denean, mitxelinei keinua egin arren. Kontua da ia inork ez dakarrela ideia berririk.

Ibarretxe ari da hitza betetzen, alderdiko traidoreen gainetik. Baina badaki «Euskadi ez da Espainiaren menpeko zati» dioenean ez dela egia. EAE Espainiaren menpe dago, eta bera Espainiako erkidego bateko presidente autonomikoa baino ez da. Asko gara, bere alde bozkatu gabe, Euskal Herriko lehendakari nahiko genukeenak. Eskoziak bezala argi eta garbi independentziaz bozkatzen duen herrialde bateko buru. Euskal Herria Espainiaren menpeko zati ez izatea benetan gura badu, laguntza handia izango du alderditik kanpoko milaka lagunen aldetik.

Osterantzean, badakite zer dagoen. Gozatu ederra PSOEk, beste guztien urduritasuna ikusita. Bai han, bai hemen. Mitxelindunei eta abenturazaleei eutsi guran, denak Sabin Etxetik ihesi. Lopezengana batzuk, etsipenaren abstentziora besteak. Disidentzia preso. Eta gerra, atentatu-gaitzespen-polemikatxo-atxiloketa-tortura-atentatu koordenadan, PSOEk inork baino hobeto dantzatzen duen erritmoan.

«Negoziatu? Ezta bertan errenditzea ere! Zer egingo genuke barbarorik gabe?»

GALik ere ez dute behar. Kontuak atera.

2008-05-18

Moncloara (eta Martutenera)

Esaten zuten legez kanpo utziz gero Euskal Herria surtan lehertuko zela, eta hara, zer gertatu da? Ezer ez». Garrantzitsua da erabakiek zein protesta eragiten duten, baina kasu, horren ifrentzua ere bai baitago. ETAren azken hilketaren aurka protestatuz kalera irten diren apurretik antzeko zerbait ondorioztatuko dugu? Egur gehiago iragartzen duten topiko negatiboak bazter utzi behar dira. Batzuk eroso mugitzen diren tortura-atentatu-kondena espiralean murgildu gara bete-betean. Gidoi beltzaren hurrengo kapitulua argi dago: badakigu zer datorkion berdeen eskuetan jausten den hurrengo euskaldunari. Eta haren aurka egiten duten bakarrak, giltzapean.

Mezu positiboen artean, EAEko lehendakariaren planteamendua tatxarik gabea da itxuraz: ETArekin berba egindakoa, zelan ez egin herritarrek hautatuarekin? Baina argi erantzun diote: zuekin gauza batzuei buruz egiten dugu berba, eta besteekin beste batzuez.

Mundua berriz ere biolento-demokraten artean banatu gura dutenek Madrildik etxe bereko gela desberdinetan ikusten dituzte abertzaleak, izan biolento zein demokrata. Badakizue, arbolak eta intxaurrak, bost axola trikornioak omentzen badituzue. Onartzen dute EAJk eraiki, ETAk suntsitu leloaren gezurra: tamalez, armarik gabe gaur ez legoke ez estatuturik ez ezer. Espainiak noiz eta zer eman du musu-truk?

«Ibarretxeri emanez gero, ETArentzat ezer ez da geratzen». Hori bera dio lehendakariak, nolabait, «guri emanez gero, ETAk ez luke aitzakiarik». ETAk ere bat egingo lukeelakoan nago, bost axola nori onartu gutxieneko demokratikoa, onartzea da gakoa. Sinetsi gura dut Ibarretxe horren bila ari dela, baina borondatea baino gehiago beharko du Rubalcaba Martutenera joan dadin.

«Zenbat gehiago» da gidoian datorren galdera.

2008-05-11

Galdu da livoniera

Baibak idatzi dit asteon. Bera izan zen Letoniak independentzia eskuratu eta gutxira pasaportean «livoniar» naziotasuna agertzea lortu zuen lehena. Ordutik beste berrehun lagunek daukate detaile hori pasaportean. Europa ekialdean oso ondo desberdintzen baitira estatuko herritar izatea eta bakoitzaren naziotasuna, izan zaitezke Letoniako herritar eta errusiar edo livoniar naziotasuna eduki. Madrilen gutxik ulertzen dutena ez da kontraesana, Espainiako herritar izatea baina beste naziotasun bat edukitzea.

Naziotasuna aitortu arren, banekien azkenetan zela livoniarren hizkuntza. Baibak ere berba batzuk baino ez dakizki. Bere ama zen livoniarren lurraldean geratzen zen azken hiztuna. Eta ezagutu gura nuen galdetu zidan duela urte eta erdi hara joan nintzenean. Kolka herrixkako kosta-lerro amaigabe hartan Valda Suvcane elkarrizketatzea lanbide eder honetako esperientziarik zirraragarrienetakoa izan zen. Berriz ikusi dut grabazioa egunotan. Agur egin digu euskaldunoi livonieraz, eta gerra aurreko livonieraren indarraz eta geroko gainbeheraz mintzatu da.

Baibak ama hil dela esan dit. Ama itzali zaio alabari. Europak beste hizkuntza bat galdu du, XXI. mendean desagertzen den lehena. Valdarekin livoniarren ondarea desagertu da Livod Randatik, Livoniarren Herritik.

«Ez da geratzen livoniera hiztunik Kolkan edo Livoniar Kostan. Gaixo dagoen gizon zahar bat dago Liepajan, agian hain ondo ez dakiten beste bi Ventspilsen eta kito. Rigan badira ikasi duten gutxi batzuk, jatorrizko hiztunik ez. Baina livoniera erabat hilda dago».

2008-05-09

Erabileraren gezurra

Jaramonik ez, Katalunian bezala lau katu dira, eta geuk geurea», pentsatu nuen euskararen aurkako guraso taldea analfabetismoa bultzatzeko kanpainan hasi zenean. Tamalez, babes sozialik gabeko lobby-ak milaka euskaltzale isilen borondateak baino indar mediatiko handiagoa dauka. Eta tarteka euskararen aholkulari omen direnen bultzada paregabea jasotzen dute. Txantxetan ari zirela otu zitzaidan, nahiago hala balitz. Baina ez. Euskararen Aholku Batzorde ei diren Euskara 21 taldeko oinarrizko egitasmoan irakurtzen dugunez, hizkuntza eskubideak ez betetzea arazoa izan arren (bai, baina...), euskararen erabilera txikiak erakusten ei du orain arteko bidearen okerra. Ondorioa, betikoa, malgutasuna.

Diagnostikoan zehatz ibili arren (aspaldi ari gara egoeraren diagnostiko horrekin), Euskararen Aholku Batzordea errebisionista antieuskaldunen aldera lerratzen da errezeta ematerakoan. Ez dut sinesten batzorde horretan dauden guztiek testuarekin bat egiten dutenik, eta bai lehendik ere Euskal Herriko egunkari espainoletan antzekoak idatzi du(t)en(ar)en eskua dagoela atzean. Hara zenbait paragrafo esanguratsu:

«Erabilera da giltzarria, eta herritarrak dira, gara, protagonistak. Herritarron bizikidetza orekatua, aberatsa eta sendoa eraikitzea da edozein gizarte aurreratu eta demokratikoren helburu nagusia. Bizikidetza horretarako behar dugu euskara, eta bizikidetza horren protagonista bakarrak direnak dira euskarari ororen gainetik behar duen erabileraren hauspoari eragin diezaioketenak: herritarrak, hain zuzen ere. Horregatik da beharrezkoa euskararen aurrerakada euskal herritarren gogo, ahalmen, borondate eta aukeren ikuspegitik ere aztertzea».

Tranpaz jositako paragrafoa da. Administrazioak lan handia egin du, eta herritarrok ez gara neurrian ibili, antza denez. Euskara babestu dute, baina askorik erabiltzen ez denez, irakurketa bakarra dauka horrek: herritarrak motelago ibiltzeko ari dira eskatzen.

Euskararen erabilera baloratu daiteke Azpeitian edo Lekeition, biztanle gehienek biak dakizkiten eremuetan zein darabilten ikusteko. Ehuneko 10 edo 15ek baino ez dakitenean, ordea, horietako askok borondatetsu ikasita baina ama-hizkuntza duten gaztelera baino okerrago jakinik, harritzekoa ote erabilera ehuneko 1en bueltan ibiltzea?

«Ikasketak euskaraz egiten dituzten ikasleetariko askok ikasgelatik jolastokira pasatzen direnean, euskara osorik edo partez albora utzi eta gaztelaniaz egiten dute jolas. Duela 25 urte gutxi ziren, oso gutxi, ikasketak euskaraz egiten zituztenak; orduan, ordea, euskal hiztun izanik ikasketak gaztelaniaz egiten zituzten askok ikasgelatik jolastokira pasatzen zirenean gaztelania utzi eta euskaraz egiten zuten jolas».

Ondorioz, argi dago: berariaz dihardute euskararen aurka umeek erdaraz, euskarazko inposizioaren aurkako erreakzioa da. Ez ba. Erabileraren apala ez da porrotaren seinale, eskatzen duten elebiduntze progresibo horren errealitatea baino. Orain hiru hamarkada erdaldun izatera kondenaturik egongo zen belaunaldiaren zati bat euskararen jabe da gaur egun, guraso erdaldunek euskara hautatu dute seme-alabentzat. Errazkeriaz, erdaraz egiten dute askok, baiki. Hizkuntza komunikazioa izanik, errazenera jotzen dute askok, eta hori erdara dute. Baina belaunaldi baten familia erdaldunetatik seme-alaba euskaldunak irten dira, eskolarako bakarrik erabili arren. Erdaltzearen tendentziaren etena bera ere asko izan da. Ama-hizkuntza erdara duten euskaldun horiek hurrengo belaunaldiari zer transmitituko dioten da erronka. Eskolan bakarrik euskaldunduek, kalean errazkerian erdaraz dihardutenek, seme-alabei euskaraz egingo ote diete? Bi belaunalditan jauzi handia litzateke, gero. Kontua da erdaraz bizi diren horiek seme-alaben lehen urteetan euskaraz egitea gerta litekeela, baina guraso bien arteko hizkuntza gehienetan (lehen umearekin eta hasieran agian ez baina gero...) erdara izatea. Eta hala ez balitz, eta kontzientzia berreskuratuta etxean euskara hutsez ibilita ere, ez da aski etxeko eta eskolako hizkuntza bakarrik izatea. Herri txiki euskaldunetan, eskola eta etxea erdaraz zituzten etorkinen seme-alabak natural samar euskaldundu ziren, euskara hutsezko inguru sozial egokia izan zutelako. Gaur aurkakoa gertatzen da leku askotan. Egin kontu, esna ematen ditugun eguneko hamasei orduetatik hiru baino gehiago telebista ikusten ematen ditugu (% 20), eta hogeitaka kateetatik bakarra da euskaraz. Erdara etxe guztietan dago. Adibide bat baino ez da, gutxiago barik gehiago egin behar dela argi uzten duena.

Erabileraz arduratzea, orain oraingoz, luxua da Euskal Herriko eremu gehienetan. Areago, probokaziotzat hartu baina, zer ardura du euskara erabiltzen den? Euskalduntzea barik elebitasuna helburu delarik, behargin elebidun horien eskubide ere bada gura duten hizkuntzan aritzea. Gurago nuke, noski, euskaraz balebiltza, baina arazoaren zati txikia da erabilera. Bestea da okerrena: hemen euskaraz ez dakienak ez digu uzten euskaraz egiten. Benetako elebitasunean ez legoke arazorik bakoitzak gura duen horretan aritzeko, eta hori da legeak agintzen duena eremu publikoan. Erabileraz ez dio ezer, baina administrazioaren erabiltzaileoi -biztanle guztiei alegia-, mende laurden eta gero malguago jokatu behar dugula esatea aurpegian barre (edo okerrago, irain) egitea da. Egoista izango da, baina nik neurea ahalbidetzea gura dut. Utzidazue euskaraz bizitzen eta bost axola zu euskaraz, espainolez edo swahiliz zabiltzan. Kontua da euskaraz ez badakizu ez didazula niri uzten. Eta hori da oraindik gertatzen dena.

Orain artekoak malgutu behar ei dira. Inposizioak gura denaren aurkakoa ekar dezakeela diote. Horra gezur handia. Hizkuntzetan, inposizioak emaitzak eman ditu beti. Besterik da hori zilegi edo etikoa den. Garbiketa etnikoek horien egileek gura duten emaitzak dituzte, baina ez dira zilegi, bistan da. Hemen noizbait euskal herritartasuna onartuko balitz ere (citoyen(ne)/ciudano/a zentzuan) ez dirudi herritartasun hori lortzeko hizkuntza eskaria ezinbesteko egingo genukeenik, herrialde baltikoetan (eta Espainian, eta Australian, eta Frantzian eta...) egiten duten legez. Baina debekuek, betebeharrek eta zigorrek ondorioak dauzkate, zelan ez dute izango bada? Areago, zertarako arautu ezer, zertarako aitortu euskaldunoi hizkuntza-eskubideak, horiek ukatzea doan bada, araua bete zein ez berdin-berdin bada?

Euskal Herria jendea limurtze hutsez, euskara zeinen cool eta guai-a den esatearekin ez da euskaldunduko. Bide «gogorrak» 25 urtean edo «leunak» 75ean euskalduntzea ekarriko balu, onargarria litzateke bigarrena, trauma handirik ez sortzeko. Baina hizkuntza aldaketak nolabaiteko trauma eragin behar du ezinbestean, aspaldi abiarazitako prozesu historikoari buelta emateko, historikoki milaka euskaldunek jasan duten gutxiespen, bazterketa eta errepresioaren aldean oso txikia izango bada ere. Osterantzean, hil kanpaiak atzeratzea baino ez da. Eta hala balitz, arrazoi dute antieuskaldunek, dirutza ari gara alferrik xahutzen. Helburua euskara erabat normaltzea ez bada, bere txikian eslovenieraren, letonieraren edo malteraren pare egon dadin, ez du merezi ahaleginak.

2008-04-27

Etxeko eta kanpoko terroristak

Turkiari gerra egiten dioten gerrillari kurduak terroristak dira, baina ez Irani egiten diotenak. Ezta Kosovoko gobernuan diren UÇK-koak ere. Mandela bai, noski. Baita Nepalgo gobernua lortu duten maoistak ere.

FARC terroristen zerrendan dago, baina Espainiak elkarrizketa bultzatzen du. Berdin Israeli erasotzen dioten «terrorista» palestinarrekin. Gerrilla da, milizia bigarrena. Hau da, benetan gogor jotzen dutenean uzten diote terrorista izateari. Eta horrek pentsarazten du estatuek ez dutenean negoziatzen, ez dela borroka armatua dagoelako, horretara behartuko dituen borroka armatu aski ez dagoelako baizik (baina indar aski ez badago, gerrillek ere konturatu beharko lukete, zilegitasunak zilegitasun, indar metatzea egurra ematea baino garrantzitsuago dela).

Elkarrizketa da bidea itsasontzia bahitzean, bankuetako lapurretetan, Iraken eta Afganistanen bahituen biziak jokoan daudenean. Hemen, berriz, elkarrizketa errenditzea da. Axolagabekeriaren gradu gorena da. Elkarrizketa ezak edozein unetan biktima gehiago ekar ditzakeela jakinik, lehen ardura hori eragoztea izan beharko litzateke. Mozioen eta biktimen joko mediatiko antzuaz aspertuegi gaude. Orain torturatzaileak omentzen eta torturatuei kaleak kentzen dizkiete (tu quoque, EA?). Milaka torturatuk izan duten babes bakarra, berriz, espetxera bidean.

Kandido Saseta euskal erresistentzia armatuaren sinbolo da, noski. Terrorista petoa, gaurko terminologian. Baita duela 71 urte Gernika defenditzen zen Saseta batailoi osoa ere. Zer gura duzue esatea, Joxe Arregi terrorista eta Meliton Manzanas biktima diren lekuan, nik zalantza gutxi.

2008-04-20

Aime Cesaire

Puerto Ricon bada irudi bat beste ezerk baino beldur handiagoa ematen diena: Estatu Batuetako banderaren jaitsiera, eta uhartearen independentzia. Washingtonen kolonialismoaren amaiera bultzatzen dutenek ez dituzte botoen ehuneko bost lortzen. Baina, Estatu Batuentzat Gerra Hotzean izan zuen funtzioa galduta, orain zelan libratu ez dakiten eta diru laguntzetatik bizi den uhartea da.

Aime Cesaire handiak ere ez zuen sekula Martinikaren independentzia eskatu. Metropoliaren eta zurien asimilazioaren aurka oihu egin zuen, negritudea aldarrikatu eta bultzatu zuen Afrikako sustraietara itzultzea (izpirituala, ez Marcus Garveyk bezala, zeinak ontzi-konpainia ere eratu zuen), baina estatu independentea behin ere ez zuen eskatu. «Inola ere ez», erantzun zion kazetari bati, «hori kolonialistei jokoa egitea litzateke. Gutaz libratzeko aukera emango genieke».

Independentistek kritikatu zuten Cesaire. Baina ondoko uharte anglofono independenteetako herritarrak Martinikara doaz lan bila, ez alderantziz. Afrikako deskolonizazioak ikusi dugu zer ekarri dien. Dena kendu eta ezer gutxi eman ostean lotura garaiz eten zuen Europak, ongizatearen estatuak ezin zituen onartu horrenbeste pobre. Hobe independente eta atzerritar, metropoliko herritar bihurtzea baino. Gaur Martinikak azukrea ere inportatzen du Europatik. Imajinatzen duzue kolonia ohi guztiek atzera egitea eta metropoli ohietako herritar bihurturik herritarron eskubide eta zerbitzuak aldarrikatzea?

Independentziaren aurkakoek autodeterminazio eskubidea kolonialismoaren ondorio diren herrietan gauzatu behar dela diote. Ez ba. Aurkakoa da, hain justu ere.

2008-04-13

Zentsura mozioak

Carrero Blancoren eta Aznarren aurkako atentatuak ez dira terrorismo. Nazio Batuen Erakundeak terrorismoaz ematen duen definizioarekin geratuko naiz, zeinak dioen terrorismoa biztanleria zibilaren aurkako indarkeriazko ekintza indiskriminatua dela», Roberto Montero espainiar idazleak dio. Horren arabera, oso gutxi izan dira euskal gatazkan egondako eraso terroristak, esku beltzek Artxandan, Muskizen eta besteren batzuk kenduta.

Jendez gainezka doan trenean bonba leherrarazteak bete-betean bat egingo luke terrorismoaren definizioarekin. Baina euskal gatazkako atentatuek berezitasunik badute, noren kontra jo oso argi izan dutela da. Besterik da horrek borroka armatuari zilegitasunik ematen dion, helburua zehaztuta ere oso desberdina baitira erregea eta peoia, erregea eta jauregiko garbitzailea.

Ez da zuzena halaber zentsura mozioak legez kanporatzeekin parekatzerik. Oposizioak gobernua baino boto gehiago badu, beti dagoen aukera da. Besterik da horretarako zioak hipokrisia dosi handia izatea. Hilketa bat eta tortura kasu bi ditugu aurten, Arrasate protagonista dela. Egia da lehenak ez daukala atzera bueltarik, eta beti izan daiteke kritikagarri udaleko alderdiaren jarrera. Baina ANVk ez du atentatua egin, ez agindu ez txalotu. Tortura berriz, bada PSOE buru duen gobernuak egin, bultzatu eta agindutako erasoa. Terroristek ez, demokraziaren alde borroka antiterroristan omen diharduen estatuak egiten du. Eta alderdi horri emango diote alkatetza.

Badakit zinegotziak zerikusi gutxi daukala goi esferetako mugimenduetan. Erabat desproportzionatua da estatuari erasotzeko udal agintariei jotzea. Eta igualtsu desproportzionatua ETAren aurka jotzeko zentsura mozioak aurkeztea.

2008-04-06

Lotsa


Joan dira urte batzuk. Sakanako herri bateko jaietan, aurreko urteetan Guardia Zibila agertu zela kontatzen zidaten, udaletxean Espainiako bandera jartzeko. Pentsa dezakezue zenbat iraun zuen piper-potoak balkoian, eta zelan amaitu zuen. Hurrengo urtean ere agertu, eta udaletxean zegoen bandera bakarra iazkoa zela esan zieten. Kito problemak.

Nire herriko alkateak dio berak ez zukeela banderarik jarriko. Nire herriko alkatea oso postmodernoa baita trapu baten alde edo aurka ezer egiteko, baditu ardura handiagoak. Gizon jantzia da, Bizkaiko familia euskaldunean jaio eta Espainian eta Frantzian ikasia. Beti aurrera begira, arbasoen hizkuntza ahazteko gai ere izan da, hain da postmoderno nire herriko alkatea.

Nire herriko alkatea izan zen iaz bere alderdiko emaitzak hobetzea lortu zuen bakarretakoa, ederto baitaki populismoaren bidetik boto eskuindar eta hispanoenak erakartzen, Alderdi Popularrak ere zoriondu zion gisan. Bandera zor zien botoemaile horiei. Besteak, betiko jeltzaleak, lotsaren lotsaz dabiltza.

«Zer egingo zenukeen zuk, baina?». Egin beharrekoa ezin duzunean egin, duinagoa da alde egitea, baina zeinen goxoa den boterea. Borondatearen aurka, baina badaezpada ere ondo goian jarriko duela entzun genion. Inork ez diezaion eraso. Horretarako ere beti bezain antieuskalduna da gure hiriko alkatea. Bere koldarrean beheraxeago utzi balu, umiliazioa benetako abertzaleren batek konpon dezan... baina hori ere ez. Bejondeiola. Beste urrats bat lotsaren alkateen zerrendan, frankisten aldamenean. Duela 71 urte Artxandara igo ziren gudariak, ikurrina eskuan. Gaur alkate koldarrak tu egiten die.

2008-04-04

Europan ere kazetariak preso

Prentsa Askatasunaren Nazioarteko Eguna genuen atzo. Europako Batasunean egoera ezin hobea dela irakurri genion Olinpiar Jokoetako uztaietan eskuburdinen sinboloak jarri dituen Mugarik Gabeko Berriemaileak (RSF) erakundeari. Egia da Euskaldunon Egunkaria zabaltzea eskatu ziola Espainiari RSFk... bost urte eta gero. Bere garaian itxieraren azalpenak baino ez zizkion eskatu. «Europako Batasunean benetako askatasuna dago. Ez dago estatuak aginduta hildako kazetaririk, ez espetxeraturik, eta zentsura ofiziala desagertu da». Halaxe irakur daiteke RSFren txostenean, eta gero ETA, Italiako mafia eta Danimarkako musulman integristak aipatzen ditu erasotzaile gisa.

Euskal gatazkan hedabideen jardunaz oso kritikoa naiz (bake prozesuak bultzatu beharrean ahal elkarrizketaren aurkako diskurtsoan erantzukizun handia daukate batzuek), oso larria da kazetariek bizkartzainak izan beharra. Baina erakunde ilegal baten jardunaren ondorio da. Zer ote da kazetariak espetxeratzen dituen estatua? Teresa Toda, Jabier Salutregi eta Egin-eko beste kondenatuak zein zerrendatan dauzka RSFk? Berariaz «ahaztu» ditu, sarri gogorarazi baitiote Espainiak adierazpen askatasunaren aurka hartutako neurriak.

Ez kazetariekin bakarrik. Arnaldo Otegirekin hasi eta Ino Galparsoroganaino, ahoa zabaltzea da euren balizko delitua. Aski da ETArekin bat eginez mintzatu zarela esatea atxilo hartzeko. Eta edozein zentsura bezain gogorra da mehatxu ofizial hori. Espetxean sartzea bizirik hiltzea baita Espainian, erabat desagertzea mundutik. Ipar Koreatik informatzea baino zailagoa da euskal preso bati aurrez aurreko elkarrizketa egitea.

2008-04-02

Rubalcabak gerra nahi du

Luze doala entzun diogu. Zirkulazio heriotzekin batera esan du, antzeko istripuak balira bezala. Zer egingo diogu, tragedia gutxitzen saiatu eta aurrera. Tristea da inork ez esatea zerbait egin beharko duela hori eragozteko, bere beharra dela hau ez dadila luze joan.
Gerraren errezeta agintzen du Barne ministroak. «Aurrekoek bezala kale egingo du» leloa entzuten dugu beste aldean. Kale egingo du, baina bitartean, polito ari dira egurra ematen. Zapalkuntzaren aurrean zilegi dela defentsa? 80ko hamarkadan borroka armatua justifikatzen zutenek, dozenaka alkate eta parlamentario izanik, arrazoi gehiagorekin bultzatu beharko zuten demokraziaren itxura gordetzen ere saiatzen ez diren sasoiotan. Baina ez da hori kontua.
Eskuin abertzalea patxada autonomikoaren pistan lurreratzeko prestatzen ari da, inoiz ez dela aireratu jakin arren. Ez gaude 86an, nora joango zaizkio burujabetzaren aldeko jeltzaleak? EAra, Aralarrera? Adiskidea, hor hotz handiagoa egiten du. Etxera joango dira lasai asko, orain bertan independentismoaren zati handiena dagoen lekura, leihotik begira zain, enbatari erantzuteko ezgauza, miraria Estrasburgotik-edo etorriko ote den. Beste zati bat klandestinitatean dago, armekin edo gabe. Beste bat, hotz egiten duen alderdi txikietan. Eta espetxean azken zatia. Lau hamarkadatan inoiz baino jende gehiago dabil asteburu honetan errepideetan euskal preso politikoak bisitatzen. Eta apirilean beste 27 euskaldunen aurkako mehatxua. Etxean edo sasian, independentismoaren gaurko aukerak. Legal eta ilegalak: gurpil zoroa apurtu edo bertan ito, zuen esku.
Gerrarik ez. EH-Bai.

2008-03-23

Saint Patrick, Newroz eta gu

Hiru aberri egun ikusi ditu asteak. Saint Patrick irlandarrek, uharteko mugak demografiak ezabatuko dituelakoan. Baina non egongo ote da gaelikoa ordurako? Sinn Fein agintean duen gobernua ez da gai irlanderazko egunkari bakarrari eusteko. Badakit ahaleginak egin dituztela horretarako eta hizkuntza legea lortzeko, baina emaitzak begibistakoak dira iparrean zein hegoaldean.
Kurduek Newroz ospatu dute munduko bazterrik nahasienean. Turkia, Iran eta Siria bezalako herrialdeak ezer gutxik batu ditzake, baina horratx kurduak Ankarak, Teheranek eta Damaskok txikikeriak ahazteko eta zapalkuntzan elkarrekin jotzeko.
Euskal Herrian tradizio bien loturatik daukagu, irlandarren katolikotasunetik eta Newrozek islatzen duen berpizkundetik, biak batean Aberri Egunean. Berpizkundetik baino beste edozertatik sumatzen da hurbilago herri hau, horratik, Lapurdi eta Nafarroa Behereko lan txukunaz gain.
Batzuk, iragarritako urratsa emateko bertigoarekin, inoiz iragarri izanaz ere damu eta Madrilera merkealdian, botoak doan ere emateko prest zelan irten ez dakiten bidean konponbide duin eta umiliaziorik gabekoren bat eskaintzen badiete, lehendakaria sakrifikatuta ere. Besteek iragarri gabe baina noizbait eman beharreko urratsa emateko biderik ikusi ezin, jakin arren orain bertan eragozpen direla Lizarrarako (Garazi gutxienez ari da lanean).
Eta Espainia? Eroso, oso eroso. EAJ beldurtua, ezker abertzalea preso eta klandestino, eta besteak bere horretan garaipenera bidean.
Goazen bai, goazen Zapaterorengana, zabal hartuko gaitu. Loiola? Ajuria-Enea!

2008-03-16

Enbataren ondoren

Enbatak jo du aspaldiko gogorren eta itsasora begiratu dugu Bermeon, Donostian, Donibane Lohizunen. Artean ez genekien Telesfororen agindua zela. Candido Saseta komandantea etxera bidean zela. «Harro hadi, Kantauri itsasoa ta heien betiko loa betiko kanta zak. Geroari esaiok olatuetan herri-izarrak ez direla itzaltzen». Telesfororen beraren izarra bahitu nahi izan zuten duela 27 urte Espainiako tankeek. Argalaren izarra bahitzeko aitzakian Arnaldo Otegi espetxeratu duten legez. Saseta, Espainiaren etsaia. Argala, terrorista. Gerrako heroiak, terrorismoaren biktimak.
Enbatak jo du aspaldiko gogorrenen, eta Matxitxako parean bou Nabarra aurkitu ei dute. Cecil Day-Lewis-ek idatzi zuen, ez Lauaxetak: «Guduan sartu ziren galduko zutela aurreikusirik/ eta galdu egin zuten. Bizkaiko tirainak anitzen hezur / tematsuen gainean ari dira orain goitibeheiti./ Gainontzekoek euren untzien patu herdoildu bera / dute zain espetxeetan».
Saseta hil zen. Nabarra hondora joan zen. Durangoko bonbardaketa etorri zen segidan. Erbestea. Fusilamenduak. Espetxea. Atzo berriz bildu ginen Durangon. Txillardegi omendu genuen atzo. Eskerrik asko, Jose Luis. Ezin izan zuen etorri. Joseba ere, semea, ez zen etorri Durangora. Beste Joseba ere ez. Matxitxako, Durango, Gernika, Bilbo, Turtziozko manifestua eta hogei urteko isilunea. Hogei urte altxatzeko, Nabarratik Leturiara. Geroztik, mende erdi ibiltzen, otsoak eskutik hartu gabe. Txabi, Txikia, Argala, Telesforo, Santi, Txomin, Jon. Atseden hartzeko ordua da, lagun zaharrak biltzeko. EH-Bai. Saseta etxean da. Etxean behar zaituztegu zuek ere.

2008-03-09

Galderak (akritikotasun barik)

BERRIAko Larrepetiterako idatzia

Atentatuaren desproportzioa izugarria da. Berdin salatuko lukete Rubalcabari heldu baliote, baina gerra estrategian mundu guztiak ulertuko zuen. Dorrea ezin jan, eta jadanik peoi ere ez denari jotzea ankerregia da. Bidenabar, ez diet onartuko akritikotasun salaketarik, torturen inguruan ikerketak eskatzera mugatzen direnen aldetik. Zer eskatu ikasi ez duenari, sistema demokratikoetan gobernuentzat hedabideak ukiezinak direla?
Kolpea izugarria izan da. Ez gaitu harritu, horratik. Aspaldi idatzitako gidoi makabroaren urratsa izan da; Rubalcabak aurreratu zigun hurrengo kapitulua, aurrekoak iragarri legez. Eta gehiago egon daitekeela dio. Bazekien torturen, legez kanporatzeen eta espetxeratzeen espiralak zein erantzun izango zuen. Zapaterok berak esana da edozein agintariren ardura dela heriotzak saihesten ahalegintzea. Bazekiten poliziarekin bakarrik ezingo zela, baina segi espiralarekin, hala ere. Ez naiz ezer zuritzen ari, espiralaren amaiera eskatzen bakarrik.
Irakurketa politikoak ukatzea ere itsukeria da. Zer eta noiz egin duten, erabateko gehiengoa eskura jarri diote PSOEri. Eskuak libre eta PP argi garaituta, Zapaterok ausardia handiagoa erakuts lezakeelakoan? Bidenabar, EAJri giltza izateko ametsa zapuzteko? Ostiralekoak edozein urrats atzeratzen du, baina lau urte daude aurretik.
Azken kontu bat. Larria da hilketa bat. Larriagoa eragoztea erraz samarra zelarik. Baina bat larria bada, zer dira Espainiako kanpainan hildako sei emakumeak? Zergatik horiek ez dute kanpaina eten? Ez al da hipokrisia mingarria martxoaren 8ko manifestazioak debekatzea eta ETAren aurkakoak bultzatzea? Konpon ezazue behingoan gatazka, eta heldu benetako arazoei.

2008-03-02

Gora elurra!

BERRIAko Larrepetit-erako idatzia

Turkia hego Kurdistandik erretiratzen hasi da, asteazkenean «elurragatik etenaldia» egin eta ostiralean «helburuak bete» dituztela iragarri ostean. Hamasek Gazan irabazi ez zuen legez, eta Hezbollak Tsahal uxatu ez zuen legez, ez dira kurduak izan eskualdeko bigarren armada garrantzitsua kanporatu dutena. Bego, baina gora elurra!
Kurduek bai, PKKk bakarrik ez baitu egin. Nazioarteko erakundeetan diharduten albaniarrei Kosovoren independentzia ospakizunetan ez parte hartzeko agindu zieten legez (eta albaniarrek bete, noski!), Irakeko presidente Jalal Talabaniren alderdiak ere Turkiaren aurkako protestetan ez parte hartzeko eskatu die jarraitzaileei. Eta kurduek esana bete, noski! Gora elurra!
Kirkukeraino iristeko asmoa zeukaten turkiarrek, eta hamar kilometrora atzera egin dute. Baina badakite hiriburu historikoa berreskuratu nahi badute historiak -hau da, AEBek- hartu duen korrontearen kontra igeri egin beharko dutela berriz ere. Jadanik Washingtonek ez ditu beharrezko. Baina alde guztietako kurduek elkar behar dutela ikasi badute, badakite guk baino gehiago. Gora elurra!
(Lagun batek diost ea ez dudan Espainiako hauteskundeez ezer idatzi behar. Baina interes apurrik al dauka hegoaldeko estatu ultra horretan nork agintzen duen? Faxistei egin dakiekeen onena jaramonik eza dela dioten arduragabeen eta legearen izenean faxistok babesten dituztenen gainetik Gernikan, Donostian, Iruñean, Bilbon behar bezala aurre egiten diezuen antifaxista ausart horiei: eskerrik asko eta biba zuek!)
Gora elurra!

2008-02-29

Baztertuen artean baztertuenak

Mitrovica hiria zatiketaren sinbolo da Kosovon: hegoaldeko albaniarrek gogotik ospatu dute independentzia; iparraldeko serbiarrek, berriz, manifestazioak egiten dituzte egunero horren aurka. Inor gutxik erreparatu dio, baina, hiriko beste komunitateari, baztertuetan beti baztertuenak direnei. Batek ospatu eta besteak protestatu, ia beti irteten dira galtzaile ijitoak. Independentziarako prozesuan bertan ere ez dituzte kontuan hartu, nahiz eta 40.000 ijito bizi bertan.
Roma Mahalak 8.500 lagun zituen 1999ko gerra aurretik. NATOko bonbardaketen ostean, auzoko bizilagun gehienek alde egin zuten, Kosovoko ia berrehun mila ijitoen antzera, eta albaniarrak menditik edo erbestetik itzulitakoan mahala -romaniz herri edo komunitate esan nahi du- erraustu zuten. Egun UNMIK Nazio Batuen Kosovoko Misioaren harrotasuna dira berreraikitako etxe dotoreak, baina hormigoitik haratago doazen lanak behar dira egin.
Xhevrinje Osmani emakume gaztea da. Senarra eta bederatzi seme-alaba ditu, denak langabezian. Duela zazpi hilabete itzuli zen Roma Mahalara. «Leposavicen zazpi urtez egon gara kanpamenduetan-Kosovo iparraldeko iheslari kanpalekuan-, oso egoera txarrean. 1999an albaniarrak zetozela eta denek alde egin genuen, etxeak arpilatu eta erre zizkiguten, nahiz eta guk ezertan parte hartu ez. Biktima baino ez ginen izan».
MUTURREKO BIZIMODUA.
Roma Mahala txukun dago eraikita, baina ez dago lanik. Badira kexu diren elkarteak. Bashkim Ibishi elkarte horietako bateko arduraduna da. «Lehen ijitoak etxadi handietan bizi ziren, eta 50 metroko pisuetan sartu dituzte, gure ohiturekin zerikusirik ez duten bizimoduan». Xhevrinje, hala ere, pozik dago: «Gustuko dut pisu baten bizitzea. Arazoa da egoera jasangaitza dela, sartzean hiru hilerako laguntza eman ziguten, baina dena amaitu da. Ez dugu lanik eta lau egun daramatzagu irinik gabe».
Egunotako hotzari aurre egin behar diote eta sua egiteko gauzak zaborretan bilatzen dute. «Ume batzuk zaborretan dabiltza ez dugulako egurrik eta ezta diru sarrerarik, hirurogeita hamar euroko diru laguntza soilik. Semeak hamabost urte ditu, hanka txarto, eta bronkitisa du zabor artean janari bila ibiltzeagatik. Vushtriko medikuak dio zaborretako gasek gaixotu dutela. Zaborretan aurkitutako metala edo dena delakoa saltzen bakarrik ateratzen dugu zerbait noizbehinka».
Zakip, hamar urteko mutikoa, serbiar eskolara joaten da, han hasi baitzituen ikasketak, baina etxean albanieraz eta romaniz dihardute. «Minibusa dago eta nik bizitza normala egiten dut kalean, ahal diren erosketak, ez daukat arazorik inorekin. Arazoa da umeek ez dutela arroparik ez oinetakorik». Independentziaz ere galdetu diogu. «Independentziaz? Ba, ez dakit zer esan, onerako bada, ongi etorria, baina guretzat ere onuragarria izan dadila».
Mila lagun baino gutxiago bizi dira Roma Mahalan. «Zati txiki bat itzuli da, gutxiengoa, aukera balego gehiago etorriko lirateke, baina ez dago». Horixe uste du Xhevrinjek. Besteak Serbia eta Montenegrora eta, batez ere, Europako mendebaldera joan dira. Elkarteek salatzen dutenez Roma Mahala «egitasmo politikoa» da. Lehengo 8.500 lagunetatik %15 Kosovon edo Jugoslavia Ohian bizi da, baina gehienak Alemanian, Frantzian eta Belgikan daude. «Horregatik dirutza gastatu dute egitasmoan, erromaniak beren herrialdeetatik kanporatu nahi dituztelako».


«Ez dugu inoren limosnarik nahi, lanerako aukerak baizik»
Bashkim Ibishik Nazioarteko Integraziorako Zentroan dihardu, ijitoen eta ashkalien 32 erakunde biltzen dituen taldean. 1999ko gerran Montenegrora joan zen ihesi. Gauzak aldatu direla dio, baina bazterketa ez da amaitu.

Zenbat ijito zaudete Kosovon?
1980ko hamarkadako 200.000 lagunetik 35.000 eta 40.000 artean geratu gara. Gure herrian etxeak erre eta zortzi lagun hil zituzten, serbiarrak eta ijitoak, egun argiz, senideen aurrean. Geroago erratu egin zirela esan zidaten. NATOko KFOR tropak iritsitakoan ez zuten ezer egin, eta guk geure burua defendatzeko armak hartu genituen.
Martti Ahtisaariren planak hainbat eskubide aitortzen dizkie gutxiengoei, serbiarrei bereziki.
Serbiarrek albaniarrek baino eskubide gehiago dituzte batzuetan planaren arabera. Hainbat udalerri eratuko dizkiete, gutxieneko kopuruetara beti iritsi ez arren. Eta ijito komunitate askok behar den guztia beteta ere, ez dugu udalerririk izango. Paperean Europako konstituzio onena izango da gutxiengoentzat, Legebiltzarrean ere lekua gordetzen digute, baina hori betetzea falta da. Serbiarrek erakundeetan parte hartu nahiko balute ateak irekiko lizkiekete gutxiago izanda ere. Baina besteontzat ez du balio horrek. Estandar bikoitzen jokoa da.

Desplazatu eta iheslariek zein asmo dute?
Jendeak itzuli nahi du. Baina serbiarren itzuleraren argazkia bakarrik nahi dute. Ondorioz, Kosovon badira berreraikitako serbiar herriak, dena oso txukun baina hutsik, eta badaukazu itzuli egin den jendea, ijitoak adibidez, baina inolako laguntzarik ez dutenak.

Egoera zaila da denentzat. Bereziki baztertuta zaudetela sentitzen duzue?
Hara nazioarteko presentzia. UNMIKek milaka langile ditu, eta bi ijito baino ez gaude, jende prestaturik falta ez den arren. Presio egiten saiatzen gara, lan kualifikatua zein ez, emakumeen lana ere bai, garbitzaile gisa bada ere, kontratatu ditzatela, baina ez dute nahi. Ez dugu inoren limosnarik nahi, lanerako aukerak baizik.

Oraindik ez dago romanizko eskolarik?
Legez bai, denok omen dugu hezkuntza ama-hizkuntzan jasotzeko eskubidea, eta gerra aurrean bagenituen irakasleak, eskola liburuak, curriculuma, baina ez dago borondaterik Gobernutik. Gure erakundeak egiten ditu eskolak orain.

Eta lehen bazegoen?
Slobodan Milosevicen garaian ez. Jugoslavian astean bi ordu genituen romani hizkuntza, historia eta kultura ikasteko. Bagenituen lana eta aukerak, komunitate guztiak bat zetozen. Orain denek kritikatu arren, askok zuten gustuko Tito.

Eskolarik gabe etxean eusten diozue hizkuntzari?
Aurreko mendeetan bezala. Amak ditugu irakasle.

Eta mundu modernoan galtzeko arriskurik badago?
Bai. Baina eusteko era bakarra itxia ez izatea da. Nire semeak bi hizkuntza dakizki, albaniera eta romania, eta gehiago ikasiko ditu. Ez duzu Europan honelako beste komunitaterik aurkituko, hamabost milioi lagun, hara zer nolako baldintzatan, eta hala ere bakezaleak eta erresistentzian. Beste inork ez zukeen jasango.

Egon da kriminalik zuen artean?
Ez albaniarrek ez serbiarrek ez dute inolako salaketarik egin romani bakar baten aurka. Hagako Epaitegiak neuk baino hobeto daki hori.

Baina kolaborazionista gisa ikusten zaituztete.
Ez da egia denak Jugoslaviako presidente ohi Milosevicen alde geundenik, serbiarrek ni lau aldiz jipoitu ninduten. Alde bien jarrera beti da «nire alde edo nire aurka», eta bide batez, asozialaren aurka jotzen da, komunitateak ez daukalako defendatzeko tresnarik, balioak eta ohiturak familian eta auzunean gordetzen dira, ez goaz urrunago. Politikoki gutxi antolatutako komunitatea gara eta nazioartetik babestu behar gaituztenean ere ez dute egiten.

2008-02-24

Aurrekari edo salbuespen

BERRIAko Larrepetiten argitaratua

Kosovo aurrekari edo salbuespen den eztabaidan, gogoratu beharko dugu batak ez duela bestea kentzen. Orain bertan salbuespena da, estatua eratu nahi, metropolia aurka egon eta mendebaldeak onartu dion bakarra baita. Zisjordania/Palestina, Faroe uharteak, Puerto Rico edo Quebec izan litezke hurrengoak, baina metropoliak onartuta izango lirateke. Saharak eta Tibetek (baita Kanakiak zein Taiwanek) jai dute Rabat, Pekin eta Paris hartara limurtu ezean. Salbuespena ez da independentzia gogoa, hura ahalbidetzea baizik, nazioarteko komunitatea deitu zaion horren joko bikoitza alegia.
Kosovo jadanik independente zela diote, eta ez zegoela modurik estatu berria Serbiaren azpira itzul zedin. Lagun onak bilatu ditu Kosovok, asmatu du horretan. Gero egonarria, zuhurtzia eta pragmatismoa ezarri ditu. UÇK Albaniarekin bat egiteko hasi zen borrokatzen, eta Ahtisaari plana onartu dute, serbiarrei autonomia zabala emateaz gain Tiranarekin batasuna debekatzen duena. Ederto jokatu dituzte kartak, bejondeiela.
Kurdu askok ere antzeko ametsa izan zuten, Ekialde Hurbileko proxy gringoa izatearen babesa zeukatelakoan. Ez nuke esango Washingtonekiko leialtasuna albaniarrek baino okerrago agertu dutenik, baina emaitzak askoz kaskarragoak dira: ia burujabe zenbait lurraldetan, baina Konstituzioak erreferenduma agindu arren, Kirkuk hiriburu historikoa geroz eta urrunago daukate. PKKren aitzakian argi ari da erakusten Turkiako armadak ez duela inoiz utziko Kirkukeko petrolio-putzuak kurduen eskuetan egon daitezen. Imajinatzen duzue Serbiak horren erdirik egin eta Kosovoko marra zeharkatu balu?
Irabazle izan arren kartak jokatzen jakin behar da. Okerrena da aspaldion kartarik ere ez digutela ematen.

2008-02-20

«Serbiarentzat ere ona da gertatu dena, sekulako zama kendu dute»

Avni Spahiu - Radio Kosovako zuzendaria

Avni Spahiu kazetari eta idazlea Kosovoko irrati publikoko zuzendaria da. Pristina osotik ikusten den eraikin erraldoian hartu gaitu. Langileek, irribarretsu, urime (zorionak) esaten diote oraindik elkarri. Spahiu ere oso baikor dago Kosovoko errepublikaren erronken aurrean.

Independentzia aldarrikatuta, zeintzuk dira hurrengo urratsak?
Datozen asteetan konstituzio berria onartuko dugu, [NBEren ordezkari berezi Martti] Ahtisaariren planaren arabera, gobernuak onartu berri duen bezala, nazioarteko komunitatearekin elkarlanean. Eta ereserkia ere onartzeko dago.

Eta ekonomikoki?
Status faltak sakondu ditu arazoak. Hori konpondu denez, enpresen errezeloak desagertuz joango dira. Kosovon inbertsioak behar ditugu, eta ziur gaude independentziak ekarriko dizkigula. Diaspora handi eta aberatsa daukagu Europan eta Ameriketan, eta Europako Batasunak ere erronka garrantzitsua onartu du, herrialde bakar batean izan duen handiena.

Kosovoko serbiarrek ez dute onartu independentzia.
Kosovoko Legebiltzarrean dauden gutxiengo guztiek izenpetu dute independentzia serbiarrek izan ezik. Belgraden presio latza sufritzen ari dira. Argi erakutsi behar diegu herrialde hau ez dagoela serbiarren aurka, gure banderako izarretako bat haiena da, eta beldurrek ez dute zentzurik. Ordezkaritza handiegia izatea ere onartu dugu, biztanleen ehuneko bostek Legebiltzarraren ehuneko hamabost izango dute. Irratian baditugu serbiarrak, inolako arazo barik, ziur naiz denbora pasa ahala murriztuko dela presioa. Galdetu Kosovoko jendeari, eta serbiarrak ongi etorriak direla esango dizute, kriminalak izan ezik.

Errusia dauka Serbiak atzean, eta NBE Nazio Batuen Erakundean tokia izatea eragotziko dizue Moskuren betoak.
Badakigu Errusiatik gauza on gutxi etorriko direla. Baina bi bide daude Nazio Batuen Erakundean ordezkaritza izateko, NBEko Segurtasun Kontseilua da bata, ezinezkoa oraingoz; eta bestea NBEko Batzar Nagusiaren bi heren alde izatea. Espero dugu laster herrialde askoren babesa izatea. Serbiarentzat ere ona da gertatu dena, sekulako zama kendu dute lepotik. Konturatuko da Europako Batasunera begiratu behar duela. Mugarik gabe ez da arazorik izango hona etortzeko eta monumentuak bisitatzeko. Orain zaila da haientzat, ulertzen dugu haserrea, baina urteetako errepresioa sufritu dugu, gure etxetik bota gintuzten, garbiketa etnikoa egin nahi izan zuten. Ezin dugu elkarrekin bizi.

Eta Albaniarekin?
Albania eratu zutenean albaniarren erdiak baino gehiago kanpoan geratu ziren. Europako leku bakarra zen alde guztietan bere herrikideez inguraturik zegoena. Ahtisaariren planak dio ezin dugula Albaniarekin bat egin. Hori da baldintza eta onartu dugu. Nortasun, hizkuntza eta kultura bera ditugu, baina luzaro egon gara bereizita. Ados gaude, bi estatu albaniar egongo dira. Europako Batasunean, agian, onerako izango da: boto bakarraren ordez, bi izango ditugu.

2008-02-19

"Errusia, lagun gaitzazu"

BERRIArako berriemale

Mitroviça

Mitroviçako iparraldean bizi diren serbiarrak manifestazio jendetsua egin dute
Kosovo Serbia dela aldarrikatzeko. Mitroviça Mitroviça hirian daukate kezka handiena Kosovon lanean ari diren nazioarteko erakundeek. Hiria bitan zatituta dago. Albaniarrak hegoaldean bizi dira eta independentzia aldarrikapena ospatu dute egunotan, baina iparraldeko serbiarrek ez dute onartzen adierazpena. Atzo manifestazio jendetsua egin zuten Kosovo Serbia dela aldarrikatzeko, bai Mitroviçan bai Kosovoko beste zenbait herri serbiarretan. Goizeko hamabietan milaka lagun bildu ziren Mitroviça iparraldeko plaza batean, banderak astintzen, Serbia oihukatuz, eta Kosovori buruzko kantak behin eta berriz abestuz. Serbiatik eta Montenegrotik etorritako hainbat politikari ere izan ziren manifestazioan, eta AEB Ameriketako Estatu Batuen eta NBE Nazio Batuen Erakundearen aurkako pankartak eta Errusiaren aldekoak erakutsi zituzten. Gerra Hotz berria balitz bezala, albaniarren eremuan Estatu Batuetako dozenaka bandera daude, Bill Clintonen argazkiak ere hainbat dira, serbiarrak berriz, Moskura begira daude eta Vladimir Putinen erretratua dago Mitroviça iparraldeko bazter guztietan. Errusia, lagun gaitzazu zioen manifestarietako batek zeraman afixak.
MITROVIÇAKO ZUBIRAINO.
Kosovo osoko tentsiorik handiena egon ohi den Mitroviçako zubiraino jaitsi ziren manifestariak. Hiru polizia-lerro zituzten zain. Zubia zaintzen duten frantses soldaduak atzean, poloniarrak eta beste herrialde batzuetako poliziak tartean, eta herriko etxeko arduradunak eta paramilitar ohi batzuk aurrean. Noizean behin bultzadaren bat edo beste egon arren, ez zuten albaniarren aldera joateko ahaleginik egin, eta protesta lasai amaitu zuten. Independentzia aldarrikatu zenetik nazioarteko erakundeko misioaren aurkako eraso batzuk izan dira Kosovo iparraldean, baina txikiak oro har, eta ez da zauriturik egon. Hala ere, oso desberdina da giroa etengabeko ospakizunean dauden albaniarren herrietan eta irribarrea oso garesti dagoen serbiarrenetan. Kontratatutako itzultzaile albaniarrak zubiaren beste aldean utzita joan ziren kazetari gehienak iparraldera, eta laguntzea erabaki zuen batek edo bestek atzera joan behar izan zuen. «Zuek gera zaitezte, baina albaniar hori ez dugu hemen ikusi nahi, doala bere aldera» esan zion ozen BERRIA eta ETBko kazetari talde bati manifestazioaren antolatzaileetako batek. Euskal Herriko zein Kataluniako kazetari gehienek espainiarrak direla esan ohi dute Mitroviça iparraldean. Dragojek eliza ortodoxoko ikurrak zeramatzan aldean, eta ez zuen kazetarien aurrean etsipena ezkutatzen. «Nola nahi duzue onartzea gure lurraldea lapur diezaguten? Edo Kosovo zatitzea, gure monumentuak eta hainbat senide hegoaldean daudelarik?». Hashim Thaçi Kosovoko lehen ministroa «terrorista» bat baino ez dela uste du Dragojek: «Hainbat serbiar hil ditu, nola fidatu gara bere hitzaz? Euskaldunak askatzea onartuko al zenukete zuek?»

Oliver Ivanovic: «Ez da lurraldetasun kontu hutsa, Serbiaren bihotza da Kosovo»

Mitroviça

Oliver Ivanovic Kosovoko serbiarren buruzagi errespetatuenetakoa da. Kosovoko Legebiltzarreko diputatua ere izan zen, azken hauteskundeetan gehienek eskatutako boikotarekin bat egin arren. Kosovoko Zerrenda Serbiarra alderdiko buruzagia da. EB Europako Batasunaren misioa ezin duela momentuz babestu dio, Nazio Batuen Erakundearen ebazpenaren aurka doalako, baina hala ere elkarlana behar dela uste du. «Horrek ez du esan nahi estatua aitortzen dugunik, baina hemengo nazioarteko indarrak behar dira luzaroan, eta paradoxa izan arren, Europa Nazio Batuak baino hobea izango da».

Kosovok independentzia aldarrikatu du. Zer jarrera duzue horren aurrean?
Guk ez dugu aitortzen independentzia, eta ez dut uste etorkizun hurbilean egingo dugunik. Eta Belgradek ere jarrera gogortuko duela uste dut. Ez da lurraldetasun kontu hutsa, Serbiaren bihotza da Kosovo. Espainiak Euskal Herria galtzea baino gogorragoa da guretzat. Kosovoko serbiarrak depresioan daude orain, gero haserretu egingo dira eta biktima sentitze hori oso arriskutsua da Balkanetan.

Parlamentu propioa eratuko al duzue Kosovon?
Gerta liteke, baina ez dut uste ideia ona denik. Zilegitasuna kenduko digu, baditugu egitura batzuk, eta Kosovoko Legebiltzarreko diputatu serbiarrek alde egin dute, ez dute estatu independenteko diputatu izan nahi. Nazio Batuen Erakundeko 1244 ebazpenaren aurka doala diogu, baina guk ere ebazpena urratzen duen zerbait eginez gero (lurraldea zatitzea eta parlamentua eratzea), aitzakia ederra jarriko diegu. Bereizketa badago orain bertan eta hori legeztatzen ahaleginduz gero, daukagun apurra galduko dugu. Kosovoko Polizian serbiar batzuk ere ari dira lanean. Bere komunitateko presio handia dute, ezta? Bai, hori dut orain ardura handiena. Ezegonkortasun handia egon daiteke, poliziek lana utziz gero, baina herritar xumeek aurpegiratu egiten diete independentzia aldarrikatu duen estatua zerbitzatzen ari direla. Hala ere, Kosovo beharrean beren komunitateentzat lan egiten dutela jakin beharko lukete. Haiek kenduz gero, KFOReko indar gehiago etorri beharko dira, eta arazo gehiago izango ditugu.

Hemen iparraldean bai, baina hegoaldeko herrietan bizi diren serbiarrek bertan jarraitzeko asmoa al dute?
Badakit azken egunotan askok seme-alabak bidali dituztela Serbiara, egoera zelan doan ikusi arte. Segurtasuna da ardura handiena, eta ulertu behar da jendearen kezka eta beldurra. Iparraldean are handiagoa da beldur hori ziur aski, herrietan beti dago harremanen bat hedabideetan agertu ez arren. Baina serbiarrak ez dira fidatzen, nahiz eta ez dudan uste ezer gertatuko denik. Albaniarrek ondo dakite 2004. urteko martxoko gertakariek zer nolako kaltea egin zieten eta orain inoiz baino segurtasun handiagoa dagoela deritzot.

«Ongi etorri Kosovoko errepublikara»

BERRIArako berriemale
Pristina-n BERRIArako berriemale

Ospakizunak ez du etenik Pristinan; Ameriketako Estatu Batuen onarpenak hiriburuko kaleetara atera ditu berriz ere milaka albaniar.

Pristinako kaleetan ospakizun betean daude asteburutik. Banderak etengabe astindu eta zarata artean ari dira ospatzen independentzia. Igandean aldarrikatutako alde bateko independentziak munduko potentzia nagusien sostengua zuela jakin ahala ekin zieten ospakizunei atzo. Estatu Batuen, Frantzia, Erresuma Batua eta Alemaniako ikurrak musukatu ere egin zituzten albaniarrek. Jaia, baina, igandean hasi zen.
Grand Hoteleko prentsa-aretoa jendez gainezka zegoen. Hashim Thaçi lehen ministroa 15:39etan iritsi zen: «Kosovo bere herritar guztiena da». Historia egiten ari zela jakitun denek espero zutena esan zuen: «Guk, herriak demokratikoki hautatuko buruzagiek, honen bidez aldarrikatzen dugu Kosovo estatu burujabe eta independentea dela». Bezperan lehertutako emozioak gainez egin zuen. Kosovoko eta Europa osotik etorritako albaniarrak estu besarkatu ziren, oihu egin zuten, barre, eta negar. «Ametsa bete da, azkenean independente gara. Ongi etorri Kosovoko errepublikara», zioen Arbenek beste lankide baten besarkadatik askatu berri, begiak gorri.
Kaleetan bezala, askok etxean ospatu zuten independentzia. Aurreko egunetan kaleak txukundu zituzten legez, igande goizean hainbat albaniar hilerrietatik pasa ziren, egun historikoa gozatzerik ez zutenen omenez.
OSPAKIZUNA, NEURRIZ.
«Ezin duzu imajinatu zeinen zoriontsu naizen. Serbiatik libre gara azkenean». Agime ari da hizketan. UÇK Kosovo Askatzeko Armadako gerrillarien bandera astintzen ari da. Hashim Thaçiren gobernuak egindako eskariek, hala ere, arrakasta izan zuten, eta independentzia jaia inor ez mintzeko gisan ospatu zuten. Umorea zen nagusi arrastian agertu kamisetetan: Independentzia vodka baino hobea da zioen batek, Independentzia sexua baino hobea da ondokoak. Pastel erraldoia ere egin zuten eta garagardo enpresak ehun mila botila banatu zituen dohainik.
Kosovoko manifestazioetan ohikoak ziren UÇKren aldeko eta serbiarren aurkako oihuak desagertu ziren igandean. Pavaresine (Independentzia) oihukatu zen nagusiki. Thaçiren izena ere bai. Ibrahim Rugova gogoan izan zuten askok, eta 2006. urtean hildako presidente ohiaren irudia eta mila esker zioten pankartak jarri zituzten kalean. Teuta, 29 urteko langabeak, malko artean, miresmenez hitz egin zuen: «Bera izan zen gure gidaria, bidea erakutsi zigun, nola eutsi zutik lehendabizi eta gero nola jokatu elkar hartuta».
Milaka arma dauden herrialdean independentzia tiroka ospatzea eragoztea ez zen erraza, baina telebistan bederen ez zen metraileten irudirik ikusi. Herrietan bestela izan arren, hiriburuan petardoak izan ziren ia leherketa bakarrak. Gaua helduta atera zuen batek edo bestek pistola airera tiro egiteko, eta lau zauritu izan ziren.
Kosovoko orkestrak Alaitasunaren ereserkia jo zuen, herrialdeak oraindik ez baitu berea onartu. Independentzia aldarrikatu eta berehala, errepublikako bandera berria ezarri zuten polizia-etxe eta zenbait eraikin ofizialetan.
ESTATUKO IKURRAK.
Kosovoko mapa eta herrialdeko sei etniak ordezkatzen dituzten beste hainbat izar dituena hautatu dute. Errezeloak uxatu dituzte askok, etxean inork erabiliko ez duela jakin arren. «Bost axola orain bertan, albaniarrek gurearekin jarraituko dugu, baina hau ere nirea izango da, nire estatuko bandera da, ez du axola gustuko dudan ala ez», esan zuen lehen aldiz banderaren azpitik pasa zen Blerim gazteak. Albania iparraldeko Kukes hiritik etorritako Rifatek lagun asko ditu Kosovon eta etxean izan zituen 1999ko iheslariak. «Zer ardura du bandera polita den ala ez? Nik uste Albaniak ere aldatu beharko zuela bandera, bi burudun arranoa albaniar guztientzat utzi, eta estaturako beste bat hartu, denok bat izan arte». Tiranak oraintsu baztertu zuen parlamentuan egindako proposamen hori.