Giza Eskubideak, baina espainolez

Lehen ere hitz egin dugu Euskal Herriko zinemaldietan, erakunde publikoek antolatu edo babestuak ia beti, euskarak daukan bazterketa. Bilbo ingurukoez mintzatu izan naiz, Euskal Herriko hiri handienean milaka euskaldun egon arren elebakartasun hispanikoaren bazterketa kronikoa baita. Izan eskuindar zein ezkerreko, erdaldun elebakarrarentzat euskarak zuzentasun politikoarekin edo keinu-politikarekin du zerikusia, ez hizkuntza-eskubideak errespetatzearekin. Donostiako kaleetan euskara gehiago entzuten da, erakundeetan eta kultur-ekitaldietan ere gure hizkuntzak askoz leku duinagoa dauka orokorrean. Baina horrek ezin du autokonplazentziarako aitzakia izan, eredu beharko lukeen lekuan 2014an etsigarriak suertatzen diren errealitateak ikusterakoan.

Giza Eskubideen Zinemaldia hasiko da Donostian datozen egunetan. Hedabide garrantzitsuenek eman dute horren berri, baita euskaltzaleek ere. Apirilaren 4tik 11ra izango da, eta Victoria Eugenia antzokia izango du gune nagusi. Programa zabaldu eta berehala dator zartakoa:

Victoria Eugenia Antzokiko gaztelaniaz ez diren film guztiak jatorrizko bertsioan emango dira, gaztelaniaz azpidatziak, O. je mets ma pudeur, GABRIELLE eta OMAR salbu, euskarazko azpitituluekin proiektatuko direnak.

Bai, kultur-etxeetako zikloan euskarak leku duina izango du, bederatzi filmetatik bat euskara hutsez da, beste hirutan espainola eta ingelesarekin batera euskaraz ere entzuten da, eta gainontzeko sei film atzerritarrek euskarazko azpidatziak dauzkate. Filmazpit programa ere hor dago. Txalotzeko ekimena da. Baina ezin dugu gure burua engainatu. Zinemaldiaren funtsa, lehiaketa eta gune garrantzitsuan katakunbetan egongo da euskara. Hortik apartean ziklo bat egitea ondo dago, euskaraz bada hobeto, baina horrekin ezin da zuritu Giza Eskubideen Zinemaldia izan eta euskara guztiz baztertuta dagoela. Datu gutxi batzuk:

Apirilaren 4tik 11ra 36 film proiektatuko dira, lehiaketan zein lehiaketaz kanpo, luzeak edo laburrak. Horietako bi euskara hutsezkoak dira eta beste bat espainolez eta euskaraz elebitan; hirurak ere espainolezko azpidatziekin proiektatuko dira. Beste zortzi film espainol hutsez dira, erdiak azpidatzirik gabe eta beste laurek ingelesezkoak dauzkate. Beraz, ez euskaraz ez espainolez ez diren 25 lan geratzen dira. Horietako hiru euskarazko azpidatziekin proiektatuko dira, gainontzeko 22ak espainolezkoekin. Tira, 22 horietako bostek bi azpidatzi izango dituzte, espainolez... eta ingelesez.

Laburbilduta:

3 film euskaraz (horietako bat elebitan), espainolezko azpidatziekin.

8 film espainolez, 4k azpidatzirik ez, 4k ingelesezkoak.

25 film beste erdaretan, 3 euskarazko azpidatziekin, 22 espainolezkoekin (horietako 5 ingelesez ere bai).

Ondorioa: zinemaldi honetaz gozatzeko espainolez jakin behar da. Espainol elebakarrak euskaraz azpidatzko hiru film ez beste guztiez gozatu ahalko du. Ingelesez baino ez dakienak, bere hizkuntzan ez diren bederatzi lan izango ditu azpidatzita. Euskaldunari berriz, mezu argia: utzi euskara etxean, ez du ezertarako balio zinema gustuko baduzu, edo mundu zabalean Giza Eskubideez kezkatuta bazaude.

Borondate ona egon liteke aldameneko programetan, baina egin behar ez denaren paradigma dirudi: zure kultur-ekitaldia diseinatu, era neutroan (neutroa, espainolez egitea da), eta gero euskaldun astun horiei zer emango pentsatu, lar kexa ez daitezen: zinemaldian zati txiki bat eskaini, baina gero aparteko zikloa eta programak han eta hemen. Dagoena euskaratu ordez, euskaldunak pozik egoteko gauza berriak asmatu. Euskarazko zinemaldi bat euskararen aldeko ekimena bada, espainolezko zinemaldia espainolaren aldeko ekimen gisa ulertu beharko dugu. Eta galdetu, zertan ari diren gure udalak inolako babesik behar ez duen hizkuntza indartsu hori sustatzen.

Keinu sinbolikoak, urrats euskaltzaleak ondo daude, baina independentismoak agintzen duen erakundeek ere ez badute barneratzen gauza ez dela euskarazko kultura edo euskarazko ekitaldiak egitea, baizik eta egon dauden kultur ekitaldi guztietan euskaldunen hizkuntza-eskubideak bete beharra, jai dugu. Eta hemen hori da gakoa, hizkuntza-eskubideak zokoratuta daudela. Eta ez dagoela egitasmo sendo bat zapalkuntza hori gainditzeko.

Euskal estatuko hizkuntza

Ukrainan gertatutako istorio guztian badago Euskal Herriarekin lotura kezkagarri bat: eskualde errusieradunak eta ukraineradunak aurrez aurre jartzean, Euskal Herriko hizkuntza-maparen antzeko bat ikusten dut, gurean ere independentismoaren indarra parekoa izan baita. Azalekoa da antzekotasuna, badakit: Errusiak zapaldutako herrietan eskuindarra izan ohi da nazionalismoa, eta mendebaldean ezkertiarra. Badago beste ezberdintasun garrantzitsuago bat: herritartasuna eta naziotasuna argi bereizten dituzte ekialdean, eta hori onerako izan badaiteke ere, bereizketa etnikoa betikotzen du: borondatearen gainetik determinismoa dago, eta demografiak baino ez du aldatzen estatuaren banaketa etnikoa. Jakin dugu Krimeako ehuneko 58 errusiarrak direla eta herena ukrainar eta ehuneko 12 tatariar, elkarrengandik bereizitako konpartimenduak balira legez. Gurean ez gara gutxiengo etnikoez mintzatzen, eta ondorioz —zorionez—, ez dugu bereizten Euskal Herrian zenbat diren espainiarrak eta zenbat... euskaldunak? euskotarrak? Hitzik ere ez daukagu «euskal etnikoa» izendatzeko. «Euskal herritar» asmatu genuen euskaldun eta erdaldunez osatutako herri honetako biztanleentzat, baina ez daukagu bereizketa etniko hori egiteko berbarik. Ezta beharrik ere. Oso garrantzitsua da modu inklusiboan ulertzea gure herria. EH11Kolorek eztabaida beharrezko hori planteatu berri du. Baina gaitik pixka bat urruntzen ari naiz.

Irakurleei galdetuz gero, euskal estatuko hizkuntza ofiziala euskara izango dela esango lukete ziur aski. Ez al dugu urtetan eskatu, bada, euskara Euskal Herri osoan ofiziala izan behar dela? Euskal konstituzioan hitz ederrekin aldarrikatuko da «berezko hizkuntza», «euskal nazioaren zutabea» edo horrelako zerbait. Badakigu horrelako izendapenak eremu sinbolikoan geratzeko arrisku handia dagoela, Irlanda adibide. Sobietar Batasun ohiko estatu gehienetan ere, errusiera da oraindik hizkuntza nagusia, estatuko hizkuntza ofiziala bertakoa izanda ere. Hizkuntzok gaelikoa baino indartsuago daude, baina diglosiari ezin bueltarik eman, independentziatik bi hamarkadara. Hortik nire kezka: espainierak izango du aitortzarik euskal estatuan?

Viktor Janukovitx errusieraren aldeko hizkuntza-legea egitear zela 2012an, hala ziostan Refat Txubarov tatariar buruzagiak Krimean: «Errusierari babesa emateak ukrainera mehatxatzen du. Denok dakigu errusieraz azken batean, eta absurdua da Hizkuntza Gutxituen Europako Gutuna aipatzea, hizkuntza mehatxatuei baitagokie. Errusierak ez dauka inolako mehatxurik».

Katalunian ere bada eztabaida hori. Oriol Junqueras ERCko buruak aspaldi esan zuen espainiera ko-ofiziala izango dela Kataluniako Errepublikan. Berehala egin zioten aurre, horren arriskuaz gaztigatzeko: espainiera legez babestea katalanaren normalizazioaren oztopo izango da, hartarako eskubide legala aldarrikatuko baitute aurkariek. Badago planteamendu interesgarriagorik: Espainia kopiatu barik, Kataluniak ez dezala hizkuntza-ofizialik izan. Aldiz, estatu-hizkuntza katalana izango da, Parlamentutik epaileetara eta Poliziara. Administrazioak hizkuntza horretan lan egingo du. Herritarren hizkuntza-eskubideak aintzat hartuko dira halaber, beste hizkuntza batzuk (espainola zein beste edozein) mintzatzen diren lekuetan. Bi mezu, bakarrean: espainierak ez du babesik behar, baina espainiera-hiztun, zaude lasai; herri hau denona da eta beste herritarren pareko eskubideak dituzu. Sezesiorako ezin dituzu herritarrak uxatu. Ez eta engainatu ere.

Euskal Herrirako abiapuntu izan daiteke. Dagoenetik abiatuta, jakinik hainbat udalerritan hamarkadatako bidea dagoela euskalduntzeko, bai; alde batetik administrazioa euskaraz ari dela, eta bestetik herritarrei nahi duten hizkuntzan aritzeko askatasuna emanda.

Kataluniako estatua jaiotzean, automatikoki, bertako biztanle guztiak Kataluniako herritar bihurtuko dira. Hala izango da Euskal estatuan ere, automatikoa eta unibertsala, euskaldun zein erdaldun izan. Hortik aurrera, baina, zehaztu beharko da zelan lortu herritartasuna, gainontzeko estatuek egiten duten legez: katalan nazioa Estatutik harago doanez, edozein valentziar edo mallorcarrek Estatu katalaneko herritartasuna hartu ahal izatea proposatu dute, moldaviar askok errumaniarra daukan legez. Euskal estaturik sortzekotan, Espainiako estatutik bereizita sortuko da, baina bermatu beharko lioke herritartasuna hala nahi lukeen lapurtarrari. Diasporarako ere mekanismoak bideratu beharko dira.

Baina hizkuntzak ekarri nau hona. Euskaraz jakitea eskatuko al zaie euskal herritartasuna nahi duten biztanle berriei? Hala egiten dute estatu askok, Espainiak zein Frantziak esaterako. Baina ez dut uste hizkuntza-azterketarik behar denik. Ez dugu esan administrazioa euskaraz ariko dela? Bada herritar berriei «proba» euskaraz egingo die. Horrek hurrengo puntura garamatza. Antton Lukuk dioenez, «euskalduna zira?» galdetzean ez gara jatorriaz ari, bost axola Gernikan zein Dakarren jaio zaren. Euskal estatuak ezingo lioke herritartasuna ukatu ezein euskalduni. Hau da, euskara jakitea ez da baldintza, bermea da herritartasunerako. Bestela esanda, ez litzateke azterketarik behar euskal herritar izateko; kafe bat, bost minutuko solasaldia euskaraz, aski da euskal errepublikako herritartasuna lortzeko.

Europako herritar bihurtzeko ate nagusia euskara ikastea izanen litzateke, hala. Eta gure leku erdaldunduetan espainolaren hegemonia hautsiko da hura ez dakiten baina beste dozenaka hizkuntza, ohitura eta sineskera darabiltzaten herritar berriekin. Denak ere euskararen zubiak lotuta.

BERRIAn argitaratua

Kataluniako Bide-orria 2015eko Sant Jordi egunera

Aipatu dizuet behin edo behin: ez naiz behin ere egon Katalunian Diada Nazionalean, baina katalan adiskideekin ospatu dut azken urteotan. Belgraden 2011n, esaterako. 2012an, Korean. Iaz, Islandian animatu gintuzten lagunek gure giza-katetxoa egitera.

Euskal eta katalan PENeko lagunak batu ginen Belgradeko hartan. Josep Maria Terricabras irakasle eta ERCren Europako hautagaiak azken hilabeteetako mugimenduak aipatu zizkigun, zenbat hitzaldi egin zituen Girona aldean eta Kataluniako beste hainbat lekutan, eta esan zigun hurrengo urtean aurkeztuko zutela egitasmo osatua. BERRIAn munduko begirada hauekin hasi berria nintzen, baina laster usaindu nuen Terri-k iragarritakoa 2012ko martxo hartan, ANC Kataluniako Biltzar Nazionala aurkeztu zuenean. Distantziak eragotzi egiten zigun kontatzen zigun haren dimentsioa baloratzea: eremu intelektualean egindako urratsak ote ziren, mugimendu independentistak indarrak biltzeko ekimena ala zer. Eta «ala zer» erraldoia zen, inondik ere. Hasierako sekretu haietatik gaur artekoa ezaguna da: milaka hitzaldi, agerraldi eta kolore guztietako ekimen, manifestazio erraldoia eta giza-kate sinestezina, eta Katalunia independentziara zuzen eta abiada bizian jartzea. Urte biko balantzea da hori. Badakigu hori guztia ez datorrela hutsetik, Auzitegi Konstituzionalaren sententzian hasi eta udalerrietako galdeketetara, egungo egoera azaltzeko baldintzatzaile asko daudela.

Aitortu behar dut plangintza haren seriotasunak eta epe zorrotzek —sei hileko tarteetan eginda, 2012ko martxoaren 11n abiarazi, urte erdira Diada eta hortik aurrera— eskemak apurtzen zituztela, helburua argi markatuta zeukalako: Kataluniako estatuaren aldarrikapena 2014 honetako Diada egunerako. Ez da zehazki horrela izango, baina ezin uka 24 hilotan oso zehatz joan direla gainditzen markatu zituzten mugarriak. Beraz, plangintza doituz joan dira, baina era berean protagonismoa irabazten, eta katalan politikako akuilu transbertsal indartsuena bihurtu da ANC.

Hala, data egokitu dute: 2015eko apirilaren 23a. Nekez data ederragorik. Esan dut Diadan ez naizela egon Katalunian, baina Sant Jordi egunez bai, bizpahiru aldiz, eta berez ederra bada, zer esan literaturazaleontzat, inbidia magiko bat pizten du liburu-egunak Bartzelonan. Ordurako joana izango da 2014 hau, jakingo dugu zer erabaki duten eskoziarrek, eta atzean geldituko da azaroaren 9a, Espainiako debekuarekin eta horri aurre egiteko erabilitako hautuarekin, izan hauteskundeak zein beste edozein. Egiaren ordua iristen den horretan beraz, «unplug» unean, zilbor-hestea mozteko orena iristean, eskuak zikintzea dator, norbaitek atera behar du entxufea.

ANCk ez du bazter utzi gaia; politagoa da, noski, indarrak biltzea, musika-emanaldiak, manifestazioak zein giza-kate erraldoiak antolatu eta kudeatzea, baina helburuaren perspektiba galdu barik: estatua sortzeak sezesioa gauzatzea dakar halabeharrez. Asko dira independentzia-aldarrikapena egin dutenak, Palestinan hasi eta han-hemengo protesta talde zein indigena-erakundeetara. Baina begi bistakoa da inork ez duela zinez gauzatu. Besteak beste, egiaz independente izateko, hori egiaztatu egin behar delako, hau da, lurralde hori ez dela gehiago lehengo Estatuaren «dependente». «Full de ruta» edo Bide-orriak hamasei orrialdetan jaso ditu independentziarako lau bideak: galdeketa adostua, adostu gabea, hauteskunde plebiszitarioak edo, autonomia ere kenduz gero, udal-ordezkarien biltzarra. Unea iritsita, lurraldearen kontrola herritarrek hartzea aurreikusten du, segurtasunetik hasi eta muga eta portuetara, eta datozen asteetan hasiko den lanaren bidez, argi erakustea munduari lurralde burujabea dela. Besteak beste, herritar gehienek zergak Katalunian utziko dituztelako. Krimearekiko konparazioak eskatu dituztenak, ez bilatu gaurko galdeketan, katalanek hori baldintza demokratikoetan egin gura dute eta: bilatu lurraldea kontrolpean eta ordura arteko Estatutik bereizita izateak —nahiz eta inbasio baten bidez izan Errusian— dauzkan ondorioak.

Hautsak harrotu ditu Espainian ANCren egitasmoak. Errepresio-eskari gogorrak ohi bezala egunkari ultretan hasi dira, eta zirimiria bezala Gobernuraino iritsiko delakoan nago. Geroz eta serioago joan, prozesua edo Gobernua kolpatu baino lehen, ANC bera jarriko dute jomugan. Euskal Herrian balitz, egon ziur, aspaldi legoke Auzitegi Nazionaleko epaileren batek debekatua. Eta buruzagiak espetxean. Katalunia hain hurbil, eta Estatu beraren menpe egotea, euskaldunok sekula eskertu ezingo dugun zortea da.

BERRIAn argitaratua

Krimea eta irredentismoa

Demagun datorren asterako Krimean deitu duten bozketa antzeko gauza zabar hori zinezko erreferendum bat dela, behar besteko bermeekin, garaiz deituta, aldeko zein aurkako taldeei aurrekontu eta denbora-tarte bera emanda, eta abar. Eta gutxienean, Kievekin negoziatu ostean beste aukerarik ez dagoela ondorioztatuta.

Inbasio eta anexio zuzena izan ordez, benetako erreferenduma balitz ere, galdera pare bat egin litezke: Stalinek agindutako tartariarren garbiketa etnikoaren eskutik dator lehena, eta ez du berehalako erantzunik. 80 urtera, demografiari buruzko kontuak baloratzea ez da erraza: tartariar haiek —zeinak bizirik dauden biktimetako asko— konponbide eskatzen daramate 20 urte baino gehiago, behin ere ez dira saiatu Stalinek kendu eta egun errusiarrak bizi diren euren etxeak berreskuratzen. Galdera izan liteke, bidegabekeria bat noiz bihurtzen den atzeraezina: Stalinek Europako mapa berrehun kilometro ekialderantz bota zuen; horrek gaur ez du atzera bueltarik. Armeniarrek ez dituzte Turkiako lurraldeak berreskuratuko. Baina horrek esan nahi ote du palestinarrek edo Tindufeko sahararrek etxera —edo gurasoen etxera, askotan— itzultzea ahaztu behar dutela? Ariel Sharonen jarrera ei zen txakur gaiztoarena: «Nahi dutena dei diezadatela, baina nire lorpenek atzera bueltarik ez». Marokoko zein kolonok leukake boto-eskubidea Sahara mendebaldean? Bosnia-Herzegovinako Srpska errepublikari ez zaio aitortzen Serbiarekin bat egiteko aukera, horrek besteak beste Srebrenicako genozidioa justifikatuko lukeelako. Arau orokor bezala, erabakitzeko eskubidea lurralde bateko biztanle guztiei dagokiela onartu behar dugu, baina arau horrek garbiketa etnikoaren muga daukala onartu ere bai.

Edozelan ere, bigarren auzia da interesgarriago Euskal Herritik begiratuta. Krimeak Errusiarekin bat egiteari «sezesio», «separatismo» eta antzekoak deitu zaizkio. Teknikoki, Krimea ez da sezesionista, ez akademian hitz hori erabili den eran gutxienez. Sezesioak estatu berri baten sorrera dakar. Gutxitan gertatzen da, baina badira hainbat adibide: Hego Sudanek 2011n gauzatu zuen Sudanekiko sezesioa, Nazio Batuetan aulkia lortu duen azken estatua da.

Irredentismo deritzo Krimeak egin duenari. Argudia daiteke Krimea Errusia izan dela luzaroan, Sobietar Batasunaren baitan egindako muga-aldaketaren ondorio dela, biztanle gehienek hori nahi dutela, eta denak dira egia. Baina egia da, halaber, munduko ordenaren zutabeetako bat estatuek elkar aitortzea dela, elkarren arteko mugetan. Hala egin zuten Ukrainak eta Errusiak 1992an. Beraz, Sebastopolgo basearen erabilerarekin batera, Errusiak Ukrainari aitortu dio Krimearekiko subiranotasuna.

Erabakitzeko eskubidearen alde dagoenak esan dezake beti dagoela horren alde, erabakia edozein delarik ere. Baina alde nabarmena dago. Autodeterminazio eskubidea eta lurralde batasuna aurrez aurre jarri ohi diren eskubideak dira, biak ere Nazio Batuek onartuta. Hagako Auzitegiak Kosovori buruz emandako ebazpenean argi dakar aldea: lurralde batasuna estatuen arteko harremanari dagokio, Nazio Batuetako 2625 erresoluzioan eta Helsinkiko 1975eko IV. Artikuluan jaso legez: «Estatu parte-hartzaileek estatu parte-hartzaile bakoitzaren lurralde-batasuna errespetatuko dute».

Auzi teknikoak bazter, errealitatea da irredentismo kasu asko egon zirela Europan II. Mundu Gerrara arte... eta bakar bat ez dela egon ordutik. Gertatu dira sezesioak, baina ez estatu bateko lurraldea beste estatu batera igarotzea. Londresek aitortu dio eskubide hori Ipar Irlandari, baina ez da egundo gauzatu. Ondorioz, sezesioa edo irredentismoa detaile txikia iruditu daiteke ikuspegi politikotik, baina ez da hutsala. Ez Ukrainan, ez eta Euskal Herrian lehenengo lurralde bat «askatzea» eta gero besteak etorriko direla diotenentzat. Euskal estatu bat sortzea oso zaila da. Estatu horrek auzo-estatuen lurralde berriak bereganatzea, ia ezinezkoa.

Alemania naziak Austriaren Anschluss edo lotura gauzatu zuenekoa konparatu da egunotan. Ez da egokiena, ziur aski. II. Mundu Gerra aurreko azken muga-aldaketa beste bat izan zen, Txekoslovakiako Sudeteak bereganatu zituen Alemaniak, bertako biztanleen bozkariorako. Chamberlainek horrekin munstroa baketuko zela pentsatu zuen, eta Churchillek asmatu aseezina zela. Mendebaldearen orain arteko jarrerak izan du orduko utzikeriaren antzik; abendutik izandako hanka-sartzeak, manipulazioak eta ukrainar ultrak hauspotu dituela onartu ezinik. Gerraostetik Italiarenak ziren Dodekanesoko uharteak eskuratu zituen Greziak 1946an, eta Frantziak kendutako —baina estatuan integratu gabeko —Sarre Alemaniara itzuli zen 1957an. Estatu berri asko sortu dira hamarkada hauetan: Maltatik Estoniara, hogei inguru. Baina ez da behin ere gertatu estatu batek beste baten lurraldea hartzea, Alemaniaren batasuna hala hartu ezean. Gauza asko gertatu dira egun gutxian: astelehenean, Putinek Krimea anexionatzeari ezetz ziotson, eta hara gaur. Datozen zazpi egunak ere zorrotz aztertu beharko dira.

BERRIAn argitaratua

Lagun izateko, independentzia

Egunotako gertakizunek etxetik urrun harrapatu naute. Kuban nahi baino egun gutxiago eman ditut, kazetari eta adiskide espainiar baten ezkontzan. Hantxe bildu gara Espainia aldeko zenbait kazetari adiskide, euskaldun hau, hiruzpalau latin amerikar eta zenbait kubatar kulturgile. Euskaldun bezala joanda, gutxitan esaten didatena ikusi dut, espainiarrei uhartearen agintea izan zutela gogorarazten diete bertakoek. Eta gero kantak datoz, mambi matxino independentistak, matxeteak, borroka-kantak, eta bake-kantak («kantuko mutil gizajoa espainiarren aurka ari zen borrokan», eten zuen kantariak gitarra, azalpena emateko). Irribarre bat, txantxaren bat, ziriari beste ziriren bat, baina aldarte onean joan da dena. Inori ez zaio otu esatea «hara zeinen ondo egongo zineten orain espainiar izanda». Hizkuntza bera, ondarea, kultura, itsasoaren alde bateko eta besteko emigrazioa... lotura handiak daude, baina ez da zalantzan jarri independentzia. Gogoan izan behar da, etsipen historiko handienetakoa ekarri zuela Kubako independentziak Espainiara. «Gehiago galdu zen Kuban», duela ez asko arte oso ohikoa zen esaldia da; eta 98ko belaunaldia deitu zitzaion 1898an Filipinak, Guam, Puerto Rico eta Kuba, azken koloniak galdu ostean piztu zen mugimenduari. Baina uneko espantuak gaindituta, zauria itxi eta aurrera egiten da. Ondo konparatu izan da sezesioa dibortzioarekin. Mingarria izan ohi da, batentzat gutxienez, bientzat da konplikatua gehienetan bakarrik bizitzen hastea, baina gehienetan onerako da zauria itxi eta aurrera egitea.

Kanadara bidean hegazkina Bahametan gelditu da, eta New Providence uharte nagusia bisitatzeko aprobetxatu dut. Kanada zein Bahamak, biak ere loialismotik sortutako herrialdeak dira, Estatu Batuetako independentziaren gerran Londresi lotuta segitzea erabaki zutenen aldetik. Kanada zein Bahamak estatu dira gaur. Nassauko kutxazainek independentziaren 40. urteurrena ospatzen duten leloak dakartzate. Ez haiek bakarrik. Ronaren nazioarteko festibalean giro ederra dago, Antilletako pattar ezagunenaren aitzakian. (Esklabotzak azukre-kanabera, azukre-kanaberak rona. Haitiko kreolerazko doinuak beti hunkigarri, munduko herrialderik duinena behar zuenak, lehen errepublika beltza, mundu guztiak jipoitua). Aldameneko standetan, bertako rona eta piraten memoria. Parranda berotzen doa. Bahamar batek turista bati Union Jack txiki bat kendu eta bandera astindu du. Ilehoriak ez dio muzin egin txantxari: «Aizu, bandera hori nirea da, ez zurea. Baditu berrogei urte independente zaretela, ezta?». Gau giro ederra Antilletan. Uste dut beste trago bat ron hartuko dutela, independentziagatik, edo laguntasunagatik.

Roger Scruton filosofo kontserbadoreak Ingelesok ez al dugu zeresanik Eskoziako independentziaz? artikulua idatzi berri du. 1968ko Parisen boterearen alde zegoela erabaki zuenetik estetikaz eskuindar jarreretatik arduratu da, eta honakoan ere erreparorik gabe mintzatzen da eskoziarren aurka. Baina halaxe dakar artikuluaren amaierak: «Pentsa dezagun ingelesoi azkenean onartzen zaigula hitza auzian (Eskoziako independentzia), zer bozkatuko nuke nik? Ez daukat zalantzarik. Ingeles independentziaren alde bozkatuko nuke, gure herrialdeen laguntasuna indartzeko urrats gisa. Independentziaren esker izan ziren gai estatubatuarrak aitortzeko haien herrialde zaharrarekiko (Ingalaterrarekiko) lotura, eta bi mundu gerretan guri laguntzera etorri ziren. Independentzia da benetako laguntasunak behar duena. Eta beste horrenbeste, eskoziarren eta ingelesen kasuan legez, elkarren ondoan bizi direnentzat».

Desarmearen argazkiko Picassoren Gernika aipatu du egunotan Fredi Paiak, arrangura historikoez ohartarazteko. Zauriak ixteko modurik egokiena da, are bakarra, askotan dibortzioa.

BERRIAn argitaratua