Krabelinak deskolonizazioan

Berrogei urte euskaldun gehienok bizi garen penintsulan diktadura bat amaitu zutela. Bestean, diktadorea bera hil zen, eta urte eta erdiko aldea baino ez bada ere, oso desberdinak izan ziren prozesuen abiapuntu dira.

«Entre Espanha e o mar», Espainiaren eta itsasoaren arteko dileman hazitako nazioak beti jakin du lurreko mugatik laguntza gutxi zuela. Jose Saramagok (ez ahoskatu gehiago espainolez «Jose» legez, otoi) Bilboko Bidebarrieta liburutegian Jon Alonsorekin Lisboako Setioaren Historia aurkeztu zuenean esan zuen anekdota, oker ez banago: mugaldeko herriren baten (Elvasen ote?) Portugalgo errege guztien estatuak altxatu omen zituzten, eta historiari leial izatekotan, han behar zuen 1580an herrialdea inbaditu eta 1640 arte independentzia kendu zion Espainiako Filipe I.ak ere. Beraz, egin omen zuten Filiperen estatua… baina besteak baino txikiagoa. Portugesen mendeku txikia izan zen. Ordutik-edo, independentzia-egarri handi batekin batera, Espainiarekiko errezeloa hor dago; horrekin batera, espainiarren mespretxu sekularra, maparen mendebaldean sumatzen duten anormaltasun historikoa dela-eta. Patuak edo Jainkoak Espainiako kontzeptu geografikoa erabat politiko bihurtu zuten gaztelar monarkiei penintsula osoa agindu balie bezala. «Ez duzue sinetsiko, baina ez ginen hain itsas-gizon onak. Baina atzean geneukana ikusita, itsasoratzea beste biderik ez geneukala ulertu genuen» diosku lisboarrak.

Mendebaldea ez zuen sekula berreskuratu Espainiak, eta ekialdeko nazioa dabil bere bidea topa guran orain. Lisboan zein Bartzelonan erraz ulertzen dute espainola, Madrilen auzo-herrien hizkuntzak oso gutxitan. Beste detaile bat: hizkuntza gutxiturik gabeko estatu bakarra zirudien Portugalek luzaroan Europar Batasunean, homogeneoena... eta hara non Lisboak 1998an, bere kabuz, mirandesa ofizial izendatu zuen. Asturleoneraren aldaera da, eta Espainian (Asturies eta Leon) ez daukan babesa dauka Miranda do Douro udalerrian. Adibide berak balio du Aran ibarreko gaskoi-okzitanoarentzat (aranerantzat), Katalunian beste inon ez daukan aitortza dauka. Nahi lukete Frantziako okzitanoek eta zein Espainiako beste ibarretako aragoiera-hiztunek horrelako onarpenik.

Itsasoak aliantza historikoa ekarri dio Portugali Erresuma Batuarekin ere. Gaur ere, zuzenean jasotzen dituzte telebista-kate anglosaxoniarrak, azpidatzita. Bestelako lotura ilunagoak izan zituzten Salazarren eta Caetanoren diktadurek Londresekin eta Washingtonekin. Afrikako koloniak matxinada betean zirela ere —Ginea Bissau ia erabat matxinoen menpe, eta Angola odolusten—, Cabo Verde apartheidak aberastu zuen: kontinente osoko boikotaren aurrean, artxipelagoan zuten geltoki nagusia Hego Afrikako ontziek iparraldera bidean.

Mundua aldatu zuen Krabelinen iraultzak. Kissinger surtan zegoen, Espainiako armadaren inbasioa ere mahai gainean egon ei zen. Azkenean, lortu zuten Felipe Gonzalezen eta Mario Soaresen alderdi sozialistak otzantzea eta komunistei gailentzea —Espainian ia beharrik ere ez zen izan, PCEk bandera hori-gorria onartuta. Penintsulatik kanpoko, Afrikako deskolonizazioaren amaiera ekarri zuten independentziek, eta Pretoriako erregimena bakartzea. Angola, Ginea Bissau eta Mozambikeren aldamenean, berezia da Cabo Verdeko kasua. Mario Soaresek onartu zuen duela ez asko, artxipelagoaren independentziaren aurka egon zela. «Asko irabaziko zukeen Cabo Verdek lurralde nazionaleko zati gelditu balitz». Berandu da, baina caboverdetar batek baino gehiagok antzera pentsatzen ei du. Azoreak, Madeira, Kanariak edo, Atlantikoaz beste aldera, Martinika legez Europar Batasuneko lurralde ultraperiferikoa litzateke gaur.

Beti esan dugu inork ez duela atzera egin independentzia kasuetan, baina bada salbuespenik: Komoreen independentzian Mayotte uhartea Frantziari lotuta geratu zen, eta Parisen abarora itzultzeko eskatu zuen 1997an Anjouanek ere. Errepublikak ezetz erantzun zuen. Puerto Ricon independentismoa baino askoz handiagoa da «dependentismoa», AEBetan erabat integratzea, alegia. Baina Washingtonek interes handiagoa dauka Karibeko uharte behartsuaz libratzeko, hura hartzeko baino.

Berriki Iñigo Aranbarrik euskaratu digun Aime Cesairek, negritude mugimendutik, gogor egin zuen Frantziaren aurka 30eko hamarkadatik. Unea iritsitakoan, ordea, uko egin zion Martinika independenteari. Ondo usaindu zuen deskolonizazioaren logika koloniala: metropoliek ezin zituzten milioika afrikar haiek beren estatuetako herritar bihurtu. Ustiatu zituzten hainbat mendez, eta haiez libratzeko unea zen. Orain Espainiaren Ipar Afrikako koloniak txarrantxaz hesitzen dira, kolonia ohietako biztanleak sar ez daitezen.

Sezesionismoa deskolonizaziotik bereiztea komeni da. XXI. mendean, estatua lortzea hobeto bizitzeko bidea da. Eta gaur-gaurkoz, ekonomikoki indartsu direnek baino ezin dute bide hori hartu.

BERRIAn argitaratua

Macondo eta deportazioa

Santa Martan Bolivarren mausoleoa utzita jo genuen kostaldetik urruntzen zen bide hartatik. Saretu zen zerua furgoneta Aracatacara iristerako, sargoriak leihoak lanbrotuta. Gaboren etxea bisitatu, eta, herrian barne, koleraren garaiko sasoiez, bakardadeko ehun urteez eta Aureliano Buendiaren txokoez mintzatu zitzaizkigun. Tropikoko eztanda basa batek ekarri zuen erauntsia, presarik gabe jendea kaletatik uxatzen duena une baterako. Halako baten putzuen artetik neska bat bizikleta gorri batean, ibilia azkartu barik euripean mela-mela. Beilegi biziko lagun izoztu bat nola, argazki zahar batean.

Venezuelako eta Kolonbiako mugatik wayuu herriaren Guajira penintsulatik joan ginen, PEN idazleen kongresurako Bogotara sartu aurretik. Ordutik, 50 herrialde inguru bisitatu ditut urteotan. Aracatacatik Ivo Andric-en Visegradera, Gustave Le Clezioren eta Wole Soyinkaren Afrikarekin Asia ekialdean bat egitera. Aurretik, Laura Mintegi, Joxemari Iturralde eta beste hainbat euskal idazle ibili ziren Gunter Grass eta gisako sortzaileekin. Duela hamar urte, 2004ko apirilaren 23an ekin genion Euskal PENi, Egunkaria-ren aurkako aurreko urteko erasoak eta katalanen babesak hauspotuta. Gure xumean, euskaraz dihardugunon hitza munduan barreiatzen saiatu gara.

Urteotan lerrootara ekarritako kontu askoren iturri izan dira bidaiotan ezagututako idazleak. Hitza aldarrikatuta ere, mundua ezberdin ikusten du bahraindar poetak eta irandar sortzaileak, torturaren ikertzaile estatubatuarrak eta txetxeniar idazleak, norvegiar ekintzaileak edo puertorricar irakasleak, uigur artistak edo okzitaniar eleberrigileak. Baina denek hitza erabiltzeko eskubidea eta haren aurkako erasoa salatzen dute.

Sarritan bizi dugu euskaldunok errealitate bikoitz bat, munduan adierazteko erraza ez dena. Planetako gutxiengo aberatsetik gatoz, tiraniek zigortutako kazetari edo idazleei elkartasuna eta babesa agertu ohi dieten Europar Batasuneko pasaporteekin bidaiatzen dugu, eta mendebaldean inor gutxik dituen ohar, ebazpen eta arrangurak darabiltzagu. Batzuek zertaz garen kexu diote; gehiago dira, baina, Europako bazter honetan gertatu/gertatzen direnei larriago deritzenak. Adierazpen askatasunaz dokumentala egin zuen haren berbak ekarriz, «tamalez, Myanmarren espero duzu artista bat klandestinoki aritzea, baina ez milioika britainiarrek oporleku duten estatuak kazetariak espetxeratzea».

Ahanztura

Badu idazleak gehienek ahaztu gura zuten egia deserosoa astintzeko lana. Errealismo magikoak badauka bestelako gaitasuna ere, mugak lausotzeko heriotzaren eta bizitzaren artean, dagoenaren eta legokeenaren, eta ametsaren eta amesgaiztoaren artean. Indarkeriak izorratuta erditu zen kontinente horien barrenak atzekoz aurrera jartzeko.

Horrelako geografia iruditeria batera ekarri nau aurtengo apirilak. Lehenago ere ikusi ditugu estatuak sortzen —Kosovo—, eta haien konkista eta desagerpena ospatzen duten Grozniko Vladimir Putin etorbideak. Cesaria Evora aireportuak, duela lau hamarkada ez zen estatu batean egin digu ongi etorri. Gerokoa, badakizue, Grandola Vila Morena, krabelinak eta Angolako gerra, eta Agostinho Neto O Choro de Africa (Afrikako negarra) gogoraraziz poemetan. Askatu berritan, Mandelak Kuba bisitatu eta Fidel Castrori agertutako esker ona ez dute denek gogorarazi aspaldion.

Urrunak diruditen sasoiak dira. Mandela preso zela ekarri zituzten deportatuak Cabo Verdera, Espainiako hegazkin militarrean horietako batzuk. Erbesteko lapurterak goxatutako euskara darabilte oraindik. 70eko hamarkadatik hurrago daude naziotasuna kendu dien estatuaren aurka matxinatu zirenekoa, eta hark euskaldunak munduan barreiatzeari ekin zionekoa. Bai, deportazioa esan, eta deserria edo erbestea edo desterrua, eta 2014tik oso urrunekoak diruditen berbak dira. Jendea Europara erbesteratzen da, ez alderantziz. «25 urte hemen, denbora luzeegia da», esan digute hain antillarra dirudien Mindeloko portuko lankideek. Deportatuentzat ez dago Parot doktrina-rik ez Estrasburgorik. Gure xumean, etxetik dakargun ilusioa adierazi gura dugu, baina krak eta krak egiten du gure esku dagoela esateak ere.

Diasporaren arnasarekin indartu da Kataluniako prozesua. Gurean ere geroz eta gehiago kanpoan lanean dihardutenak Kaliforniatik Argentinara, Dubaitik Pekinera, eta handik amesten duten Euskal Herriari aletxoa jarri. Herri-mina handiagoa da gaurkoa lako egunetan kanpoan zaudelarik. Diaspora, erbestea, deportazioa, denek dakarte urruntasuna, baina ez dira berdin mintzo. Euskal Herritik jende asko doa mundura. Ihesi joan zirenak, indarrez eraman zituztenak berriz, badatoz astiro-astiro. Ohe hutsak geroz eta gutxiago. Eta hori bera, deportatuaren beldurra ere: ohe huts asko zirelarik ahanztura sentitu zuten legez, oheok bete eperik gabeko kondena jaso zutenez ahaztuko ote garen. Mende laurden milaka kilometrora. Nortasunak hangotik ere hartzea, baliteke. Baina euskaldunak direla ahaztu barik. Euskaldunak ez balira, ez leudeke hemen.
BERRIAn argitaratua

Pirinioetatik Kurdistanera, eskia

Eskia Euskal Herritik iritsi da Kurdistanera, Igor Urizarren eta Nafarroako Tigris elkartearen ekimenez. Aurrera begira ere, baztertutako eskualdeak garatzeko bide izan liteke:

Desde Erronkari hasta el Kurdistán

O como el esquí ha llegado al Kurdistán desde los Pirineos, de manos de un profesor de Durango. La iniciativa puede dar algunas pistas para desarrollar algunas comarcas abandonadas por los poderes estatales de la región.

"Gureek" espaloitik jaitsarazten gaituztenean

Euskalgintza eta euskaltzaleak ez dira inoiz kaletik urrun ibili. Leku batzuetan (ekialdean) mendebalde autonomoan baino gehiago irten behar izan du protestara azken urteotan, baina Erkidegoan ere ez da mugimendurik falta aspaldion: EHEk “Ez gara espaloitik jaitsiko” lelo ederrarekin egin zuen aldarrikapen eguna Gasteizen, eta atzerriko inposizio, debeku eta auzipetzeengatik protestak deitu zituzten atzo.

Espainiak hartu duen bide zentralistaren ondorio da, udalen autonomiari erasotzea eta euskara normaltzeko bidean adostutako neurriei helegiteak jartzea. Protesta beharrezkoa da, euskarak nekez egingo zukeen aurrera kaleko pultsuari eutsi ezean, baina berehalako helbururik ez dago lortzerik: inoiz esan izan dudan legez, Frantziak bere jakobinismoan badu malgutasunik, eta Iparraldeko euskaltzaleak eredu izan dira berriz ere suprefetak Beskoitzen atzera egin dezan. Espainia baina, atrofiak jotako munstroa da orain bertan, Estatu haren ordezkariari helegiteetan atzera eginaraztea baino errazagoa da Estatu hori bera uztea. Argi esan dezagun: udalen edo beste edozein erakundetan Espainiak muturrik ez sartzeko modu bakarra -eta geroz eta egingarriagoa, eskerrik asko Katalunia- sezesioa da. Euskal estatu bat sortu, eta egoki irizten diegun neurriak hartu euskara benetako estatu-hizkuntza bihurtzeko. Eta hor hasten zaizkit zalantzak pizten. Atzoko protestek konponbide bakarra dute: Espainiako estatutik irtetea eta euskal estatu berri bat sortzea. Baina estatu horrek zer egingo lukeen errezeloak ere ezin uxatu. Aspaldion inoren kalte ez liratekeen zenbait neurri ezin harturik ikusten baititut gure hautetsi eta agintari independentista zenbait.

EUSKAL ESTATUA (ETA ERDALDUNAK)

Ezaguna da Txillardegirena: estatua ez da euskara salbatzearen berme, baina estatu-falta bada haren heriotzaren ziurtagiri. Bigarren alde bat ere badu horrek, horratik: euskarak estatua behar du, baina sezesioak erdaldunak behar ditu. Gurpil-zoroa hori da: Euskal Herria euskalduntzeko estatua behar, baina euskal herritarren % 70 erdalduna izanik, haien babesa behar.

Horregatik, diskurtsoak doitu egin behar dira. Gezurrik ez esan, Euskal estatuak euskara izan behar du estatu-hizkuntza, baina erdal hiztunek eskubide guztiak izango dituztela bermatuta. Batzuetan geure teilatuetara harriak botatzeko joera daukagu, eta euskararen erabileraren inguruan dagoen diskurtsoak horretatik asko duelakoan nago: euskararen egoera (txarra) euskaldunon errua da, ez dugulako erabiltzen. Ez izan zalantzarik, sezesioaren bidean serio aurrera egiten badugu, besteak beste euskararen mamua haizatuko dutela unionistek: “euskal estatuan derrigorra izango da euskara ikastea”, “euskaraz ikasten ez dutenak kanporatu egingo dituzte”, eta antzeko mehatxuak. Herritar guztientzako estatua behar dugu, argi barneratu behar dugu hori. Euskarak estatua behar du, baina erdaldunen babesik lortu ezean ez da euskal estaturik izango. Diskurtso barneratzaile oso doitua erabili beharko da.

Erabileraren diskurtso arriskutsuaren ordez (euskararen osasun makala hizkuntza ez darabilgun euskaldunona da, administrazioak bideak jarri bai eta guk gero erabili ez), beste leku askotan ez dagoen errealitatea onartu behar dugulakoan nago: milaka erdaldunek euskararen aldeko apustua egin dute, batzuek euren buruak eta ia denek seme-alabak euskalduntzearen alde egin dute eta, beste herri batzuen aldean (Frantziako nazioetan, Irlandako hainbat lekutan), euskarazko irakaskuntzak gurasoen atxikimenduari esker egin du aurrera. Beraz, herri honetako gehiengo zabal batek euskalduntzeko daukan borondatea ez nuke gutxietsiko. Hortik aurrera, oztopoak asko dira: hizkuntza komunikazioa da, hegemonikoa den hizkuntza handi bat daukagu, eta denok dakizkigun arazo errealak daude.

ESTATUA ETA KEZKAK

Estatuak eta haren legediek muga batzuk ezartzen dizkiote euskararen normalizazioari: esate baterako, Espainiako dendetan diren produktu guztiek espainierazko etiketatua behar dute, baina ez euskarazkoa. Estatua dugularik, beste estatuen gisan ezarriko dugu (espero), Euskal estatuan merkaturatzen diren produktuek euskarazko etiketa izan beharra. Gaur hori eginez gero, berehalakoa litzateke Estatuaren helegitea, hainbat udalen euskara-eskakizunen aurka ezarri duten legez.

Baina besterik ere ikusten dut: Estatuaren inposizioaren aurrean eta hura salatu beharrez, ez garela ezer esaten ari gure erakundeek har ditzaketen neurri errazak hartu ez eta euskaldunak baztertzera jotzen dutenean. Eta kezka, hortik: zer egin gure erakundeek jaitsarazten gaituztenean espaloitik? Espainiako Estatuaren aitzakiarik ez dutenean, euskal estatua eraikitzean, ez ote dute berdin egingo? Zergatik ez dira hartzen inolako helegiterik ekarriko ez lituzketen neurriak?

Administrazioa, udalen harremanak eta horrelakoak beste eremu batzuetan aski landutakoak direlakoan, ikusentzutekoen eremua dut berriz ere hizpide. Aisialdiaren garrantziaz jakitun, inor edozein hizkuntzatan lasai murgildu eta bizitzeko, hizkuntza horretan gozatu behar duelako, aisialdia eta plazera hizkuntzan horretan egindako esperientziek ekarri behar diote. Etxeko edozein hizkuntza edozein dela ere, Estatu Batuetara bizitzera doazen umeei berehala bihurtzen zaie lehen hizkuntza ingelesa, etxean besteren bat jasota ere.

ESPAINIERA SUSTATZEN GURE ERAKUNDEETATIK

UEMAko udalerrietan ditu euskarak gure arnasguneak. Euskaraz biziko direla adierazi dute publikoki behin baino gehiagotan. Baina gero sartu gara Tolosa, Ondarroa, Bermeo, Zarautz, Azpeitia eta beste udal batzuetako kultur etxeetako zinema-karteldegietara... eta espainolez jasotzen dute mundua (Azpeitiko gaztetxea salbuespena, biba zuek). Gure arnasguneetan ere, espainola da munduarekin lotzeko mintzaira. Euskarazko salbuespenak, jatorriz euskaraz diren filmak dira. Are gehiago, arestian aipatutako udaletako pare batean gutxienez, umeentzako zinema ere egoten da, eta espainolez hori ere. Zinema komertziala espainolera bikoiztuta, zine-foruma espainolezko azpidatziekin, haurrei espainol bikoizketarekin. Horixe gure arnasguneetako panorama. Eta inori ez dio kontraesanik sortzen. Euskaraz bizi nahi dugu, baina ez beti-beti nonbait, tarteka espaloitik jaistea ere ez dago txarto.

Akaso esajeratzen ari naiz, akaso ez dauka konponbiderik ikusentzunezkoen mundu globalizatuan, baina zuloa daukan botilaren itxura hartzen du, gure bizitzetan geroz eta garrantzi handiagoa dauzkate ikusentzutekoetarako salbuespena ezinbestekoa dela onartzen badugu. Beste edozein kultur-adierazpenen gainetik baitago, eta beste guztiak barne hartzen dituzte eguneko telebistako lau orduek.

Baten batek esan lezake aski arazo dutela zinema-aretoek bestela ere, baina udal aretoez ari naiz, udaletatik kudeatutako programazioez. Eta beste horrenbeste berriki aipatu ditudan zinema-festibaletan: udalek antolatu edo sustatutakoak, eta euskararik bat ere ez. Donostian Giza Eskubideen lehiaketako filmetatik bi baino ez euskaraz azpidatzita. Hau da, Udalak kultur egitasmo bat antolatu, eta euskaraz edo gutxienez bi hizkuntzatan egin ordez, espainol hutsez egitea erabakitzen du. Funtzionamendua argi azaldu ziguten Zinegoak-ekoek, gurean dagoen festibal ausartenetako bati kritika egin genielarik euskararen leku eskasagatik:

@Sustatu @urtziurruti Gaztelerara baino ez du apititulatzen Zinegoak-ek, bestelako hizkuntzetako azpitituluak banatzaileak txertatzen ditu
— Zinegoak (@Zinegoak) January 24, 2014

Hau da azpidaztearen ardura festibalak berak hartzen du, eta espainol hiztunentzat egitea erabakitzen du, eta euskal hiztunentzat ez egitea. Hori bera nabarmentzerakoan, are argiago aipatu ziguten:

@Sustatu @urtziurruti Gaur egun, lanean gabiltza euskarara azpititulatzeko finantzazioa lortzeko. Eskerrik asko denei aportazioagatik.
— Zinegoak (@Zinegoak) January 24, 2014

Eztabaidak puntu positiboren izan bazuen, zintzotasuna izan zen. Baina agerian gelditu da hor jazotzen denak ez daukala inongo zentzurik; itxura guztien arabera, gainontzeko festibaletan berdin izaten da. Hau da, gure udalek ematen duten laguntzarekin, espainolezko azpidatziak sortzen dira; baina hori bai, prest daude, finantziazioa igoko balitz, euskarazkoak ere egiteko. Beraz, gure erakundeetatik ordaintzen den diruarekin espainola sustatzen da, eta euskara baztertu. Logikoena, denon dirua hizkuntza ahula sustatzeko baliatzea litzateke, eta filma aurkezten duena arduratu dadila espainolera itzultzeaz. Azpidatzi horiek, espainolezkoak, gerora ere baliagarri izango baitzaizkio beste festibal batzuetan. Baina ez, abertzale xuri zein gorriek, salbuespena egiten diete zinemaldiei. Donostian eta Bilbon, deitu zinema ikustezina edo Giza Eskubideena, bietan espainolez jakitera behartzen, bilbotarrek/donostiarrek ez eze sevillar batek ulertzeko eran, baina ez baigorriarrak. Short Term 12k Giza Eskubideena irabazi duela jakinarazi zuten atzo. Bertako herritarrek festibala antolatu eta ordaindu eta beren hizkuntzan ezin ikusi film irabazlea, horixe gure errealitatea.

Bikoizten dituzte programak, eta behar izanez gero, aparteko euskarazko zikloa edo montatuko dizute, argi uzteko hori bera, apartekoa zarela. Lehendabizi kulturaz arduratuko gara, eta gero euskaldunei emango diegu euskarazko kultura. Apartekoa. Geuk ere espaloitik jaitsarazten ditugula ohar ez daitezen.

Euskarak prestigioa, erabilera, gozamena behar ditu. XXI. mendean, ikusentzunezkoak orain arte ez bezala zabalduko dira, telebistan, interneten eta hainbat euskarritan. Dena ez da euskaratuko, dena espainolez ematen ez den legez, hain da handia ekoizpena. Baina euskaldunok kontsumitzen dugun ikusentzutekoa, Europaren batez bestekoa bada, asmatu beharko dugu gure hizkuntzan ematen, inor espainolera behartzen ibili barik. Areago, geuk antolatzen ditugunean ekimenak. Normalak bagina bezala.

Irakurketa moduko bat V. Mapa Soziolinguistikoaz

Lehendabiziko datua: esanguratsua egin zait pesimismo orokortua; datu nabarmenena, titular handietarako beharko lukeena, euskaldunen hazkunde bikaina izanik. Zerbait adierazten digu: 20-30 urtean EH mendebaldea nagusiki euskalduna izango da!

Mapa bat nabarmendu dute hedabide gehienek: azpimarragarriena, eta poz handiena dakarrena, noski, berde kolore hori zelan hedatu den, zelan desagertu den urdina Gipuzkoatik, eta Bizkaian ere galzorian den, Ezkerralde industriala salbuespen. Enkarterrin, bederatzi udalerrik % 20tik gorakoen kolore berdea dute, eta sei urdinarekin daude oraindik. Eta zer esan Arabaz, erabat berdetutako Aiaraldeaz eta Lautadaz? Eskualdeka jarrita, Añana da % 20ra iristen ez den bakarra, baina hamar urtean bikoiztu baino gehiago egin da euskaldun kopurua, % 7tik 16ra.

Datuon ifrentzua, % 80tik gorako kolore gorria zelan desagertu den hainbat herritatik, Bilbotik hurbilen direnetan bereziki. Hirigintza eta Hizkuntzari buruzko eztabaida ezinbestekoa da kasu horietan. Zalantzarik ez, Bilboko hurbiltasunak eta urbanizazio berriek ekarri dute euskaldun kopuruak behera egitea Uribe-Butroeko (Mungialdeko) herri horietan. Baina ezin ahaztu, bestela ere, oso erdaldundutako (Plentzia, e.a.) herrietatik hurbil egoteak etorkizun iluna zekarkiela guztiz euskaldun iraun zuten herri horiei.

Makroan ikusita beraz, oso mapa itxaropentsua da, baina arnasguneen kezka ere hor dago. Behin baino gehiagotan esan dut, euskarari sendo eta bizi eusteagatik herri euskaldunei aitortza egiten diegun legez, Arabako udalerri horiei ere laster omenaldia egin beharko diegula. Horien artean dago “berreuskaldundutako lehen udalerri” izendatuko duguna; ez dakit noiz izango den, hamar edo hogei urte barru, eta zein irizpideren arabera, baina denbora-kontua da. Ez du arnasguneetako soslaia izango, erdaraz euskaraz baino hobeto dakiten herritar euskaldunak izango dira, baina berreuskaldundutako herria izango da. Eta merezi dugu geure buruari aitortza hori egitea. Munduan non berreskuratu dute galduta zeukaten hizkuntza, hizkuntza hegemoniko berri eta handiaren aurrean? Hau da, zein herritan gertatu da hizkuntza-ordezkapena burututa zeuden eskualdeetan (Arabako Lautada, esaterako), desagertutako hizkuntza hori berriz ere nagusitzea? Irlandan ezin izan dute, Finlandian diglosia egoerari buelta eman zioten eta finlandiera normaldu, baina hizkuntza hori zen finlandiarrek zerabiltena, eta Israel ezin azaldu Holokaustoa eta hainbat hizkuntzatako herritarrak estatu berean batu zirela ulertu barik. Gure eskualde erdaldunduetan ez zegoen/dago komunikazio-arazorik, euskara galdu zen baina espainolez mintzo dira/ziren herritarrak. Eta nolabait, miraria gertatzen ari da, herritarren euren borondatez: baditugu % 30era hurbiltzen diren herriak.

ERABILERAZ

Kezka ekarri duen datua etxeko erabileran dagoen jaitsiera da. Horri ekiteko, erabileraren diskurtsoa agerian utzi behar dela uste dut. Oso lurralde txikiaz baina aski errealitate ezberdinez ari gara. Horregatik, errezeloz begiratu diot beti euskararen erabileraren diskurtsoari, administrazioaren ardura euskaldunongan jartzen duelakoan: “hara, guk euskaldundu dugu herri hau, baina zuek abandonatu duzue eta ez duzue erabiltzen”. Nerabetan, institutuan hasi berritan, Atxagari bezala hautsi zitzaidan anfora: bilbotarra izan baina euskara hutsez bizi izan nintzen ordura arte, ikastolako umeekin euskaraz genbiltzan egunero -eta hala egiten dugu 25 urte igarota-, eta institutuan hasi eta ikaskideak erdaraz barra-barra entzutea oso mingarria zitzaidan. Gerora hobeto ulertu dut, baina arantza hori luzaroan izan dut. Kontua da, baina, sasoi hartan bertan udak oso herri euskaldun batean eman ohi nituela, eta han ere, ez denak zorionez, baina nerabe taldetxo bat txitean-pitean espainolera igarotzen hasi nuen. Hark, mina baino, ia barrea eragiten zidan. Erridikulua iruditzen zitzaidan euskaraz hain ondo, eta espainolez sarritan hain baldar moldatzen zen jende haren grina espainolez berba 

5.000 eta 25.000 biztanle arteko Bizkaiko eta Gipuzkoako herri euskaldun mordo bateko kezka da, eta susmoa dut erabilera aipatzean horri buruz ari direla asko. Gertatzen da, baina, herri abertzale euskaldunak direla horiek guztiak, udaletan euskarari arreta handia eman ohi zaiona, eta konplexu eta arlotekeria zaharkitu batek oraindik ere espainolera aldarazten diela jende batzuei. Euskara gauza atzeratua eta espainola mundu modernoarekin lotze hori, barkatu baina oso kasposoa da gaur egun. Eta hala nabarmendu beharko genuke.

Oso bestelako errealitatea da periferia erdaldunduetan bizi duguna. Gutxiengo oso txikia gara etxetik euskara jaso eta gure ingurua erabat edo ia erabat euskalduna dugunak; irudia oso egokia izan ez arren, nukleo oso euskaldundu txiki bat litzateke, eta hortik aurrera, zirkulu kontzentrikoak zabal litezke, euskararekiko harremanari buruz. Bigarren zirkulu bat osa lezakete euskaraz eta espainolez berdin-antzera elebidun direnak, hirugarren batean ustez berdin izan arren, ama euskalduna izan dutelako esaterako, espainola nagusitu dena, eta hortik aurrera, eskolak euskaldundutako herritarren profil ugariak: etxe erdaldun baina abertzale/euskaltzale izan duenak euskal kulturan murgilduta haziko zen neurri batean, eta azken muturrean, azken zirkuluan, ikastetxean euskaraz ikasi bai baina beste inolako harremanik izan ez duena euskaraz: euskaltzaletasunik ez, euskarazko jai edo kultur ekitaldirik ia ez, eta espainolezko munduan erabat murgilduta. Ikastoletan ikasitako jende bati euskara ia ahazteraino herdoildu zaiola onartu beharko dugu. Umearen bila goazenean ikusten dugu, ikastolako ikasle ohi den guraso batek baino gehiagok, espainolez egiten diola umeari... eta hala ez den askotan, jendaurrean umeari euskaraz eginda ere, umeak salatzen du etxeko errealitatea, espainolez egitean gurasoari.

Bigarren errealitate horri erreparatu behar zaiola uste dut. Erabileraren arazoa, lehen multzoko herri euskaldun horietan soilik da zinezko arazo, baina lekuan-lekuan aritu eta zaindu beharreko kontua da, bertako udal eta mankomunitateetako euskara arloetan landu beharrekoa. Ikuspegi makroan, bigarrenari erreparatu behar zaio batez ere, eta hor ezin gara eskolak euskaldundutako belaunaldi horiek euskara gutxi erabiltzen dutela-eta kexatu. Europako beste herri minorizatuen lekuan, betiko galdutako belaunaldiak lirateke. Gurean lortu dugu ezagutza zabaltzea eta unibertsalizatzeko bidean gaude. Ikusi dugu baina, ezagutza, handitu legez, gutxitu eta desagertu ere egin daitekeela. Euskaraz ikasi duen jende bat gaur egun ez da gai bost minutuko solasaldiari eusteko gure hizkuntzan, hainbeste urte da ez duela euskararik egin. Eta beraz, erabilerari zuzenean baino, euskararen prestigioari eta eskolaz kanpoko lekuari erreparatu beharko diogu. Bestea, etorriko da. Baina uste dut ez dela bidezkoa berdintzea herri euskaldunetan arlotekeriaz erdaraz dabiltzanak, eta periferia erdaldunduan euskararako irabazi dugun jende hori. Benetan, 2014an cool izateko espainolez egitea oso kasposoa da. Edozein hiritan erdaraz diharduen euskaldunak aitortuko dizu hori: erraztasunagatik, euskaraz baliabide nahikorik ez duelako egin ohi du hark erdaraz, baina herri euskaldun batekoak hala egitea kutrea da. Autogorrotoaren ideia hori landu behar dugu noizbait.

Espainolez askoz hobeto moldatzen den jende horri erabileran tematzea, eta euskararen gaitzak horiei leporatzea, ez da bide zuzenena. Esanguratsua da, bertso-eskoletako esperientzia: familia euskaldun zein erdaldunetatik etorri, esperientziak dio (Arabatik zenbat dagoen ikasteko!) euskara hutsezko gozamenezko eremu horretan murgiltzen denak, hiztun oso bihurtzen dela, euskaraz aritzeko berariazko motibaziorik landu gabe ere. Bertsoa lantzean, hitzarekin olgetan, ez dago zertan esan: “egin euskaraz”.

Eskubideez ari bagara, argi esan dezagun: elebiduna libre da nahi duen hizkuntzan erabiltzeko, eta ez gara nor zeinetan mintzatu esateko. Elebakarrak ez du hautatzerik. Areago, elebakarrak ez digu euskaraz bizitzen uzten. Erdaraz bizi den euskaldunak bai, bere lagunartean espainola erabilita ere, lasai asko egin dezakegu euskaraz. Bartzelona inguruko udalerri askotan ez da katalan askorik entzuten, baina katalan hiztunek lasai egiten dute katalanez, eta ez hizkuntzen antzekotasunagatik soilik. 

AISIALDIA EUSKALDUNDU

Baina bai, euskal herritarrak euskalduntzea nahi badugu, euskara Euskal Herriko hizkuntza nagusi eta normala izatea nahi dugulako da, nola islandiera Islandian edo esloveniera Eslovenian. Txikia baina normalizatua. Kontua da, ezin dugula mundu guztia bertso-eskolara eroan, eta ez dela zertan bertsozale izan, zorionez, euskaldun bizitzeko. Baina bilatu beharko dugu motibazio hori. Eta ondo egindakoen aldean, oso txarto egiten ditugunak ere nabarmendu beharko ditugu: aisialdian txarto gabiltza oso. Konparaziora: ikastolek lortu zuten euskarari eustea, familia abertzaleetan euskaldunek euskaraz ikastea eta abertzale erdaldunen seme-alabak euskalduntzea. Hori gabe ezin ulertu gaurko errealitatea. Baina ikastolak ere badiren Nafarroara begiratuta, aldea agerikoa da: D eredua orokortu eta espainolezko eskolak euskalduntzetik etorri da euskaldunen kopurua emendatzea.

Aisialdira etorrita, oraindik “ikastolen” fasean gaude, euskarazko ekimenak sortzen, baina ez egon dauden ekimenak euskaratzen. Ziur aski beharrezko urratsa izango da, baina euskarazko bizimodua egiteko, euskarazko ekimenak egoteaz gain ezinbesteko da erdarazkoen lekua hartzea. Kiroldegietan euskarazko hiruzpalau ikastaro sortzea eta espainolezko hogei horiei eustea, kultur-etxeetako hitzaldi, tailer, mahai-inguru eta abarrak nagusiki espainolez izatea, ume, gazte zein helduentzat, oztopo objektiboa da euskararentzat. Horietako gehienak gure erakundeetatik, diru publikoz egindako ekimenak dira. Udako ikastaroen berri eman dute gaur:

Umeen kasuan euskarazkoak izan daitezen egiten dugu ahalegina, tarteka gutxienez, baina helduaroan administrazioa euskalduna izatea baino ez dugu eskatzen. Eta euskarazko ekimenak egitea, gehien jota, ez ekimenak euskaraz izatea.

ETXEKO ERABILERA ETA TELEBISTA

Aisialdia esan eta etxetik kanpokoa datorkigu burura. Eta datuek diote, etxeko euskararen erabilerak egin duela behera. Bi datu: eguneko lau orduz ikusten da telebista EH mendebaldeko erkidegoan. Hitz egin nuen horretaz beste post honetan. Egunotan Xabier Landabidearen tesi ezin interesgarriagoaren berri ere badugu, telebista ohiturei buruz (hemen Euskadi Irratiko elkarrizketa). Eta argi diosku zer ikusten duten gazteek, zeinen beharrezko den sozializaziorako, zelan ezagutu behar dituzten telesaio batzuk, koadrilan egoteko, eta abar. Eta horiek guztiak, ia denak espainolez egiten dira. Ez erdaraz soilik, baita euskara ordezkatzen duen erdaraz ere. Arnasgunean zein periferian, euskararen supazter horretan ere, lau ordu egunean telebista aurrean. Kendu loa, kendu lan/ikas-orduak, bidean emandako ordua, otorduetako denbora, eta geratzen den ia denbora guztia da. Zati handi bat bai, behintzat. Telebistari emanak. Espainolezko telebistari emanak ia osoki. Eskolan euskalduntzen duguna, etxean lau orduko kolonizazio espainol etengabean hondatzen dugu.

LTDak kanalez bete zizkigun telebista-aparailuak. Euskara gure telebistan % 30 izatetik, 7-8 kanal izatera igaro zen, eta LTDak dozenaka kanal erdaldunen artean euskarazko kanal ertain-handi bat eta bizpahiru txiki utzi dizkigu. Mundu osoan arrakasta duten fikziozko telesailak ezin ditugu herri normaletan legez ikusi, baina ez zaizkigu ezezagun horratik: espainierari esker, munduarekin lotuta gaude. Mundua euskaratzeko apustua egin ezean, Jon Sarasuak esan bezala, botilak zuloa izango du, erdi bete zein erdi hutsik ikusi. LTDk ekarri dituen kanal ugariak, telezaborretik kanal espezializatuetara, MTVtik Discovery Channelera, halaxe ikusten dituzten Europako herri ertain-txiki guztietan: Greziatik Norvegiara, ingelesez emititu eta azpidatzita jasotzen dituzte. Guk, espainolera bikoiztuta. Azpidatzien beharraz nahikoa idatzi genuen hemen, gura izanez gero sakontzeko.

Post horretan azpidatzien argudioa indartzeko, euskaldunen errealitate berria ere aipatzen dugu. Etxeko erabileran dagoen puntu biko erabilera ulertzeko giltzarrietako bat etxe mistoetan aurki dezakegulakoan nago, EHUko NorTaldekoen grafikoak lagunduta. 1991tik 2006ra doa (aldiz, Mapa Soziolinguistikoa 2011raino). Zer dioskute datu horiek:

1991n euskaldunen % 63, edo 323 mila lagun beste euskaldun batzuekin bizi ziren, eta % 37 erdaldunekin batera (188 mila). 2006rako, % 40 baizik ez dira etxean euskaldunak baizik ez dituztenak, eta hamar euskaldunetatik sei erdaldunekin batera bizi da. Normalizaziorako ezinbesteko egoera, arriskua eta erronka dakartzan errealitatea da. Datu absolutuetara jotzen badugu, 304 mila euskaldun bizi dira etxe mistoetan, erdaldunekin batera. Aldiz, erdaldunekin bizi ez direnak -etxeko denak euskaldunak direnak- 306 mila dira. Hau da, % 5,26 inguruko jaitsiera (2006ra, gogoan hartu). Biztanleriaren igoera aintzat hartuz gero, etxeko erabileraren jaitsiera berez legokiokeena baino txikiagoa dela esango nuke.

Ondorioa: euskaldunak, ahal duenean, euskaraz egiten du. Baldintza berdinetan, euskararen alde egiten du. Etxe mistoetan, eskuarki, guraso erdaldunak eta ume euskaldunak daudenean, baita gurasoetako bat euskalduna denean ere -aita denean batez ere- espainiera da jaun eta jabe, zelan komunikatu dira bada, osterantzean?

Etxeetan, telebista ikustea da gehien egiten den ariketa. Lau ordu, espainolaren uretan txipli-txapla, garai bateko supazterraren lekuan. Esan genuen: “ezin dugu bizilagun guztiak euskaldunak dituzten etxe horietarako soilik telebista egiten jarraitu. Hobeto esanda, ziur aski horri eutsi beharko zaio, baina pentsatu beharko dugu euskarak irabazi dituen hiztun berri horiek, gaur egun EAEko euskaldunen % 60 diren horiek, zelan mantenduko dituen euskaldun. Etxeko mistoetako euskaldun horien tipologia erraz asmatu baitaiteke: gazteak, guraso erdaldunak, espainolez askoz hobeto moldatzen dira, eta euskara eskolarako dute nagusiki (edo soilik). Ez dute arazorik euskarazko film edo telesaio bat ikusteko, baina ohitura eta pizgarririk ere ez: gurasoek telebista espainolez ikusi dute beti, etxeko hizkuntza espainola da, eta ez dago bien arteko zubi-lana egiteko modurik oraingoz”.

Azpidatziak espainolez, azpidatziak euskaraz eta azpidatzi bikoitzen aukera aipatzen genuen orduko hartan. Euskarazkoa indartzea, eta espainolezkoa zelan mugatu ere aztertu behar da. Frantziak ingelesaren eragina mugatu behar duela uste badu, zelan ez dugu euskararentzako gutxieneko babes-neurririk hartuko?

Euskaldunak, (gutxienez) elebiduna izan arren, euskararen alde egin ohi du aukera daukanean. Gaur, gehiegitan, ez du horrelako aukerarik. Euskarazko aisialdia bai, antolatzen da, baina aisialdia, adjektibo barik, erdaraz da. Telebistak, zinemak, ikusentzunezkoek oro har geroz eta leku handiagoa daukate gure bizitzan, Europa eleanitza etorkizun baino errealitatea da, hainbat hizkuntza nahasten dira gure kultur-kontsumoan, aisialdian; baina Espainiara - eta Hego Euskal Herrira berdin - espainolaren galbahetik datoz. Eta ia inor ez da horretaz arduratzen ari. Egiten ditugu euskarazko eskakizunak lanpostuetan, batzuek besteek baino gehiago, arduradun instituzionalek geroz eta euskara gehiago darabilte -batzuek besteek baino gehiago, berriz ere-, baina zoaz edozein herritako kultur agendetara, euskaldunena eta independentistena izan arren, eta hilero hilero izango dituzu dozena erdi nazioarteko ekitaldi, beti bezala espainolaren bidetik aurkeztuta. Estatuaren esku hartzerik gabe, geure erakundeetatik antolatzen ditugu ekitaldiak, sustatzen dugu espainola, eta itxuraz, ez da inorentzat kontraesana espainolaren makuluarekin ibili beharra. Euskaraz dugu euskaldunon kultur ekoizpena, eta munduko gainontzeko ia guztia espainolez. Espainolez Vila-Matas eta espainolez Kureishi edo Berger edo Pamuk edo Müller. Euskara etxerako eta mundua espainolez. Eta egunero 234 minutu zure, nire eta haren etxean telebista piztuta. Denak euskaldunak diren etxeetan, ehuneko 7-10 ei da euskarazko telebistaren jarraipena. Etxe mistoetan, egin kontu. Goizean ikasitakoa, arrastian hondatu. 
Eta guretik egiten dugunean ere, espainola sustatzen dugu eta euskaldunak baztertzen udalerri independentistetan. Hurrengo post-erako, gure miseriatxoak.

384 egun Kataluniako errepublikarako

Urtebete eta 19 egun, Kataluniako estatua jaiotzeko. Horrek esan gura du datozen hilabeteetan gertatzen den guztia azken aldiz gertatuko dela Espainiako mugen baitan: azken maiatzaren 1a, azken errenta-aitorpena, azken hamahiru nominak (baina ez azken pentsioak, Espainiak mehatxu eginda ere: Espainian kotizatu dutenei berdin ordaindu beharko die, Frantziak nafar basomutilei edo Espainiak atzerrian diren jubilatuei ordaintzen dien gisan), azken uda Espainiaren baitan, munduko azken Futbol Txapelketa Kataluniarik gabe, azken ikasturtearen hasiera irailean… eta azken Diada independentista, 2014koa. Garaipenaren V batekin, eta demokraziaren sinbolo den botoaren V-arekin agur esan asmo diote Espainiari, atzo ANC Kataluniako Biltzar Nazionalean onartu zutenez. Ez da erraza, ondo baino hobeto dakite. Baina aitortu beharko zaio ANCri konfiantza baino zerbait gehiago irabazi duela.

Nork ez du izan zalantza, kezka edo mesfidantza unerik prozesu honetan guztian? Udal galdeketetan sortu zen batzuen errezeloa; Etxarri Aranatzek bide berari helduko dio gaur zortzi. Aitortzen dut duela bost hil izan nuela beldurrik, galdera adosteko zeuden zailtasunak ikusita. Baina hura ere heldutasunez gainditu zuten. Horren ondotik, argi eta garbi: erabateko konfiantza dut ANCrengan. Signa un vot per l'independència (sinatu boto bat independentziaren alde) kanpainari ergelkeria iritziko nioke (alferreko zenbat sinadura-bilketa egin ote ditugu?), atzetik ANC ez balego. Atzo argi utzi zuten: sinadura horiek legitimazio (eta akuilu, bistan da) izango dira alderdientzat Aldebakarreko Independentzia Adierazpena egiteko. Eta egunotan Bartzelonako Diagonal etorbidea betetzeko egitasmoa filtratu delarik, arriskutsu iritzi nion: ekimen arrakastatsuen ondotik, bi milioiko manifestazio soila proposatzeak gutxitxo zirudien; irabazteko gutxi —indarra frogatu dute honezkero— eta galtzeko asko: badirudi milioi eta erdi kalera atera eta porrot egin duzula. Baina proposamena osorik ezagututa, V horrek, munduari egindako dei horrek, dena aldatzen du.

Kataluniako sezesioak, Kataluniako errepublika independenteak, etzi dauka tramite garrantzitsuenetakoa. Madrilen, Espainiako Parlamentuan, erreferenduma egiteko baimena eskatu eta ezetz esango diete. Badakigu emaitza, noski, baina ez dezagun gutxietsi: Kataluniak aldarrikatuta dauka subiranotasuna, eta estatu bezala egituratzeko, ahalik modu txukun eta demokratikoenean negoziatu nahi du orain arteko estatuarekin. Lana demokratikoki eta garbi egiteko. Espainiarekin azken eztabaida dauka Kataluniak etzi. Honezkero utzi dio Gaztelara begiratzeari, eta munduari mintzatzen zaio. Isilik dago mundua, baina uste baino begi gehiago daude auziaren gainean. Asteartean, argi geldituko da nork negoziatu gura duen eta nork ez, nork bozkatu nahi duen eta nork debekatzen duen botoa, nor oinarritzen den demokrazian eta nor nazionalismo baztertzailean. Hortik aurrera, independentziak baino ezingo du ekarri demokrazia.

Ekainaren 8an Europari berba egingo diote (proposamen interesgarria dakar orriotan gaur Martxelo Otamendik), hainbat hiritan casteller-ak altxatuta. Udan dena berotzen da, eta irailean tramuntana ekaitzak daude Mediterraneoan. Ordurako espero dute Espainiaren oldarraldi gogorrena, eta horren araberako jokalekuak prestatu ditu ANCk. Lau bide, 2015eko independentzia-aldarrikapenera iristeko (tartean, hauteskunde plebiszitarioetan zerrenda bakarra aurkeztea. Europakoetan ere proposatu zuen, eta ez da irten. Baina CUPek berak esana du CiUrekin bat egiteko aukera bakarra, une zehatz horretan baino ez dela). Hortik aurrera, Konstituzioa prestatu eta 2015eko Diadan onartu beharko lukete.

ANCren bide-orria betez gero, ez dakit 2015eko udal hauteskundeekin zer gertatuko litzatekeen. Nafarroako erregimena amaitzeko unea litzateke, baita Valentzia eta Balear Uharteetan aldaketa gertatzekoa ere. ANCren bide-orrian aipatzen dira «nazioaren beste lurraldeak»… eta aitortzen die halaber Aran ibarreko biztanle okzitanoei naziotasuna, modu federalean Kataluniako Errepublikarekin bat egiteko, betiere autodeterminazio eskubidea bermatuta. Horri buruz, egingo dugu berba datozen egunetan. Baina oso ederra da Mediterraneoko bazter horretan gertatzen ari dena.

BERRIAn argitaratua

Anne-Marie Chiramberro, San Frantziskoko euskal amerikarrarekin elkarrizketa

Anne-Marie Chiramberro Hella Basque blogaren egilea da. Duela urtebete ekin zion, ingelesez, AEBko euskal jatorriko gazteei buruz idazteari. Dantzak, ohiturak, belaunaldien arteko talka, patxadaz baina askorik ezkutatu gabe jaurti ditu. Euskal Herrian emandako egun batzuk probrestuta egin genion elkarrizketa. Arreta ematen du nortasuna ulertzeko era desberdin eta indartsu horrek. Alde batetik, bertatik joan ziren gurasoak baina urrunago dauka Euskal Herria, kulturaz, bizipenez. Baina ingelesa geroz eta gehiago zabaltzeak eta internetek hurbildu ere egiten dute, Ozeanoren alde banatara bizi diren euskal herritarrak.

Udagoienerako eleberria argitaratzekotan da. Eta iruditu zait, interes berezia izan dezakeela institutuetan: zer hurbilagorik ingelesa ikasteko, euskal amerikar gazte batzuen abenturak baino?

Entrevista con la vascoamericana de San Francisco Anne-Marie Chiramberro

Anne-Marie es la autora del blog Hella Basque. Comenzó hace un año a escribir en inglés sobre la comunidad vascas en Estados Unidos, especialmente sobre los jóvenes de la diáspora. Danzas, tradiciones, festivales, pero también otros temas como los conflictos generacionales, las discusiones, etc. casi siempre en tono de humor. Aprovechamos su visita a Euskal Herria para realizar esta entrevista. Lo cierto es que llama la atención su manera de entender la identidad, tan diferente y a la vez tan vehemente. Por un lado, la distancia con el país del que se marcharon sus padres es mayor, tanto culturalmente como en su proximidad real con la familia, los amigos o la realidad local. Pero por otro lado, es evidente que es entre los jóvenes vascos de Euskal Herria donde más inglés se habla, e internet asimismo ha facilitado las comunicaciones, hasta el punto de que los jóvenes vascos se pueden aproximar fácilmente pese a vivir a miles de kilómetros de distancia.

Anne-Marie nos cuenta que piensa publicar una novela en septiembre. Y nos ha parecido que podría ser especialmente interesante en los institutos: ¿qué mejor texto para aprender inglés, que las aventuras de unos jóvenes vascoamericanos?

Cizre, Kurdistan eta hauteskundeak

Cizre da Kurdistanen kuttunen dudan herrietako bat. Gaur egun Hegoaldera (Irakera) joateko azken herria da, Silopiko muga baino lehen. Ez da turistikoki oso garrantzitsua, baina kultura kurdua maite duenarentzat ezinbesteko leku bat dauka: Mem eta Zin-en hilobia. Literatura kurduaren epopeia hura duela hiru urte bertsio laburtu batean ekarri genuen euskarara



Cizren egon nintzen lehen aldian, parranda polit batera gonbidatu ninduten. Hantxe zegoen Ehmed Huseyni poeta, beste zenbait lagunekin batera. Garagardoa, tea eta fruta, eta solasaldi interegarriak. "Hemen turkieraz egitea debekatuta dago" gaztigatu zieten hara eroan ninduten Amed-eko adiskideei. Kurdistango hiriburuan gehienek badakite kurdueraz, baina oso gutxik darabilte, are gutxiago klase ertain-altuan, unibertsitatean dabiltzan edo formazio politikoa daukan jendea badira. Betiko paradoxa, kurdueraren alde harengandik gehien urrundu direnak, Turkiako irakaskuntzaren ondorio.


Cizreko lagun haiek ere ez ziren herriko behartsuenak, Amedekoen unibertsitateko adiskide ziren azken batean. Turkia mendebaldean estudiatutako medikuak, erizainak eta farmazilariak, denak ere osasun-kontuetara lotuak. Kantua, poesia, abertzaletasuna... Artean ez nekien herriko alkatea, Fayzal Sariyildiz, etxean hartu ninduen Hejaren anaia zela. Handik gutxira atxilotu zuten. 2012an heriotzatik oso hur egon zen espetxeko gose-greban 60 egun baino gehiago eman eta gero.

Joan den igandean hauteskundeak izan ziren berriz ere. 2009an ez bezala, aurten ez dut han egoterik izan. Ospakizun handia izan genuen orduan Ameden, aurten zenbait hiri garrantzitsu eskuratu ditu BDP alderdiak, nahiz eta Urfan (Riha kurdueraz) ezin irabazi. Eta iruzurra ere salatu dute Ceylanpinarren (Sere Kaniye), denek BDPko alkatearen garaipena argi zutela AKPko hautagaiak irabazi duela aldarrikatu dute... eta hainbat boto desagertu edo-eta erreta agertu dira. Istiluak igandetik, salbuespen egoera eta manifestaziorako debekua gaurtik indarrean. Ceylanpinar ez da edozein herri: Sere Kaniye izenak adierazten duenez, trenbideak eta kolonialismoak bitan banatutako herria da: Siria eta Turkia artean. Siriako Sere Kaniyen izan dira borrokarik gogorrenetakoak, PYD kurduak kontrolatutako eremuei gogor eraso diete jihadistek... Turkiaren ageriko babesarekin. Muga lasai asko zeharkatzen ageri diren bideo ugari daude. Baita AKPko hautagaia jihadistekin batera ageri denekoak ere. Herria surtan dago.

Horren aldean, Cizrek garaipenaren aurpegia dakar. Hauteskundeetan, eta etorkizunera begira. Leyle Imret aukeratu dute alkate berri, orain ere BDPtik. CNN turkiarrak elkarrizketa egin dio... eta irudi eder hau utzi du: aurkezlea turkieraz, eta alkatea kurdueraz, eta elkarrizketa itzultzaile bidez egin dute. Berehala hedatu da sarean, etorkizunerako lezioa balio duelakoan. Mugimendu kurduarentzako baliagarri... eta besteontzat ere bai.