Azpidatziak, anekdotatik harago

Sarean oihartzun pixka bat izan du egun pare batean egindako ekimenak: Mandelaren omenaldian Zarautzen film bat espainolera bikoiztutako bertsioan emango zutela jakin, eta erronka hartu film horretako azpidatziak euskaratu eta euskaraz proiektatzera. Abenduaren 28an Igor Susaetak gaiari buruzko erreportajea egin zuen BERRIAn, hari horri tiraka. Elkarrizketan esan nizkionak eta azpidatzien beharrizana nabarmentzen duten beste zenbait argudio hemen bildu ditut zabalago.

Printzipioz, blogean Zarautzi idatzitakoak adibide izan gura zuen euskaraz ikusentzutekoetan behar duen bidea azpidatziak direla nabarmentzeko. Urtean bikoizten diren filmak hiru, lau, bost aldiz gehiago balira ere, herren geundeke oraindik, herritar arruntak ikusten dituen filmen, ikusentzuteko kontsumoaren zati txiki bat baino ez litzateke.

Baten batek galdetu dezake nondik datorkidan azpidatzien obsesioa. Benetan uste dut garrantzi txikiegia ematen ari zaion gaia dela. Euskaratu dugu twitter, baita interneteko beste hainbat kontu ere, eta harro gaude; euskarak esparru berriak behar dituela aldarrikatzen dugu, onartzen dugu eskolatik aisialdira eraman behar dugula euskara. Eta aisiaren zati handiena, gaur eta hemen, telebista ikusten egiten da. 2012an ia lau orduz ikusi zen telebista Bizkaia, Gipuzkoan eta Araban, eta gorantz ei doa datua (Nafarroako datu zehatza ez da ematen, “resto” taldean urtuta baizik). Eguneko lau ordu, asteko 28, ehuneko 90ean espainolaren uretan plisti-plasta. 

Txosten osoa gura duenak, hemen du PDFa.

Euskararen arnasguneetan ere, eskatzen ditugu auzitegi euskaldunak, mediku euskaldunak, baina han ere behar-beharrezko da espainola bizitzeko. Europa mendebaldeko gainontzeko herritarren antzera bizitzeko, gutxienez, antzeko kultur-kontsumoa izateko. Literaturan egin dira ahaleginak, punta-puntako nazioarteko literatura, klasikoa eta berriena, gurera ekartzeko. Bai, kioskoak eta autobus-geltoki zein aireportuetako dendetan BERRIA aurkituko duzu doi-doi, ez bilatu euskarazko alerik aldizkarien edo best-selleren artean. Eta ikusentzutekoetan antzeko utzikerian dihardugu, administrazioak edo ETBk dena konpondu behar baligu legez. 

Gure aurrekoek Casablancako "siempre nos quedará París" eta "tócala otra vez, Sam" ikasi zuten. Eta Godfather-eko "Te voy a hacer una oferta que no vas a poder rechazar". Eta joan ziren urteak, eta esaldi gehiago utzi dizkigu zinemak memoria kolektiboan:


- ET, mi casa, teléfono ("E.T. phone home.").
- Le haré una oferta que no podrá rechazar ("I'm going to make him an offer he can't refuse.")

- Pongo a Dios por testingo que nunca más volveré a pasar hambre ("As God is my witness, I'll never be hungry again".
- ¡Buenos días, princesa! ("Buongiorno principessa!")
- Tonto es el que hace tonterías ("Stupid is as stupid does".
- En ocasiones veo muertos ("I see dead people").
- Que la fuerza te acompañe ("May the Force be with you").

Nork ezagutzen ditu esaldi horiek euskaraz? Eta jatorrizkoan? Eta benetan uste dugu euskara normalduko dugula euskaldun petoenak ere, euskaltzale suharrenak ere, mundu globalizaturako espainolaren makulua darabilen artean? Los Angelestik Berlinera edo Estokolmora, mundu guztiaren memorian dauden esaldiak dira, baina guk Murtzia eta Cadizkoekin soilik erabil ditzakegu, horien mundu-ikuskera dugunez. Ezin Baionara ere iritsi, gure memoria kolonizatuarekin.

NON ETA NOLA AZPIDATZI

Gertatzen da, gainera, espainolak guztiz bere duen esparru horretan urratsak eman litezkeela. Zarauzko adibidea erraz zabal liteke hainbat eremutan. Bi esparru bereiz litezke: batetik, era amateurra, kultur elkarte edo gaztetxeetan baliatu daitekeena filmak euskaratzeko. Luistxo Fernandezek aspaldi abiarazi zuen azpitituluak.com webgunea. Ziur eremu honetan askoz gehiago badagoela egitea, baina hasi behintzat, hasita dago, Luistxoren urteotako adibideak, edo Zarautzen egin berri dugun esperientzia xumeak ageri duenez. Gasteizen EHUn Itzulpengintza ikasten dihardutenentzat ere trebatzeko eta euren eskualdeetako taldeekin lan egiteko aukera eman lezake.

Bigarren eremua askoz gutxiago landu da. Arlo profesionala, noski. Adibide bat: BERRIAk umeentzako bost DVDren eskaintza egin du egunotan, euskarara bikoiztuta, Gipuzkoako Aldundiaren laguntzarekin. Zergatik ez antzeko egitasmo bat landu BERRIA, EIZIE eta erakundeen artean, zinemaren historiako 25 edo 50 film garrantzitsuenak banatzeko egunkariarekin astean bizpahiru aldiz? Interesgarria litzateke jatorrizko audio-bertsioarekin eta euskarazko azpidatziekin batera, Euskal Herriko erdara nagusietan ere egotea azpidatzi horiek (DVDan ikusteko aukeran, ez derrigor pantailan egon behar), geroz eta garrantzi handiagoa daukan segmentu batentzat: familia mistoak, erdaldunak eta euskaldunak elkarrekin bizi diren familiak.

Bide bera telebistan ere landu liteke, bi azpidatzi lerro jarrita. Hala egiten dute hainbat leku elebidunetan (Finlandiako eskualde suediarretan, Bruselan...) Hori da, esaterako MUTelebistak darabilen bidea. Hara bideo hau: 

ETXE MISTOAK

Baten batek konplikatu iritziko dio sistemari, baina gure gizartea ere konplexua da. EHUko NorTaldekoek grafiko dinamiko ezin interesgarriagoa egin dute euskal eta erdal etxeen tipologia aztertzen, 1991tik 2006ra. Horren arabera, 1991n hiru euskaldunetatik ia bi (% 63, edo 323 mila lagun) beste euskaldun batzuekin bizi ziren, eta % 37en etxeetan baziren erdaldunak ere. 2006rako, pixka bat behera egin zuen euskaldunak baizik bizi ez ziren etxeetako euskaldun kopuruak, baina etxe mistoetako euskaldunen hazkundeari esker, hamar euskaldunetatik seiren etxeetan erdaldunak ere bizi ziren, eta % 40 baizik ez dira etxean euskaldunak baizik ez dituztenak. 

Euskarari arrisku eta erronka dakarkion egoera da, noski, baina normalizaziorako ezinbestekoa. Ezin dugu, alabaina, bizilagun guztiak euskaldunak dituzten etxe horietarako soilik telebista egiten jarraitu. Hobeto esanda, ziur aski horri eutsi beharko zaio, baina pentsatu beharko dugu euskarak irabazi dituen hiztun berri horiek, gaur egun EAEko euskaldunen % 60 diren horiek, zelan mantenduko dituen euskaldun. Etxeko mistoetako euskaldun horien tipologia erraz asmatu baitaiteke: gazteak, guraso erdaldunak, espainolez askoz hobeto moldatzen dira, eta euskara eskolarako dute nagusiki (edo soilik). Ez dute arazorik euskarazko film edo telesaio bat ikusteko, baina ohitura eta pizgarririk ere ez: gurasoek telebista espainolez ikusi dute beti, etxeko hizkuntza espainola da, eta ez dago bien arteko zubilana egiteko modurik oraingoz. Gura bada, hortxe sistema bat, azpidatzi bikoitzekin. Ez da post honen gai nagusia, baina etxe mistoetarako telebista-eredua ere ahalik bizkorren landu beharko da.  

TELESAILAK

Esan dugu: euskarak eskolatik irten eta aisialdia eskuratu behar du; eta aisialdiko lau ordu telebistari ematen dizkiogu. Mendebaldeko herrialdeetan gutxienez, geroz eta garrantzi handiagoa dauka fikzioak telebistan. Telesailek, besteak beste. Gaur eguneko telesail ugarik, AEBetatik datorren zinemari ere aurre hartzen diola iritzi izan diote. Baina euskaldunok galdutzat daukagun esparrua da, Homeland, Game of Thrones, CSI, House, Lost, Breaking Bad edo beste edozein serieren denboraldi bakarra bikoiztearen kostuaz jakitun. Eta zer esan telesail bakarraren ordez AEBetan urtean egiten diren ekoizpen garrantzitsuenak osotasunean aintzat hartuz gero. Telebista goitik behera aldatu zuten hamar telesailen artean, bakar bat ez daukagu euskaraz ikusterik.  Baina ikusten ditugu telesailok, Espainian edo Danimarkan bezain globalizatuta gaude, eta han beste ezagutzen ditugu pertsonaje eta trama garrantzitsuenak.

Aurtengo iraileko Emmy sarietako irabazleak Europa osoko telebistetan daude ikusgai, edo aurki egongo dira. Euskaldunok nahiko genuke horiek ere euskaraz egotea, mundua etxera euskaraz ekartzea. Baina ez zaigu beharrezko. Eta ez gainontzeko europarrengandik desberdinak garelako, telebista edo telesailak maite ez ditugulako, espainola daukagulako baizik. Euskaldunon hizkuntza-eskubideak aldarrikatzen ditugu, baina gure etxeko supazterreko behinolako tximiniaren lekua hartu duen telebistarekin lau ordu ematen ditugu egunero, horietako hiru eta erdi gutxienez espainolez. Euskararen mehatxu edo ordezkatzaile den hizkuntzan ematen dugu aisialdiaren ia erdia, baita euskararen arnasgune den edozein herritan ere. 

ELKARTASUNA DENEKIN, ETXEKOEKIN SALBU

Badugu ordua horri guztiari buelta emateko. Hasteko, erakundeek bultzatutako zinemaldi, kultur-aste, ziklo, dokumental eta ikusentzuteko gainontzeko ekitaldi guztiek euskarazko azpidatziak izatea aldarrikatzen. Zinema ikusezina izeneko zinemaldi ederra daukagu Bilbon eta Bizkaiko hainbat herritan. Film sozialak proiektatzen dira. Hainbat udal, aldundi, Jaurlaritza eta beste hainbat erakunderen babesa dauka, baina benetan ikusezina eta baztertua euskara da. Euren webean diotenez, aurten 66 film eman dituzte Bizkaiko dozena erdi herri eta hiritan, 11.600 ikusle egon dira, eta horietako ehuneko 60 DBHko ikasleak izan dira. Aukera paregabea ematen du munduko errealitateak geureganatzeko eta hainbat balore transmititzeko. Festibaleko katalogoa deskargatuta, baina dena ez du hain eder. Gai ezin interesgarriagoak, baina baita honako datuak ere:

- Bi film euskara hutsez. Beste hirutan euskaraz gain arabieraz, espainolez edo katalanez egiten dute. Bost horiek espainolezko azpidatziak dituzte.

- Hamabost film hizkuntza arrotzetan, ez euskaraz ez espainolez. Beste hamar film eleanitz, espainola tartean dela (euskarazko goiko hirurez gain). 25 film horiek espainolezko azpidatziak dituzte.

- 31 film espainol hutsez. Azpidatziak ingelesez batzuetan (baita espainolez ere bizpahiru filmek!), besteetan bat ere gabe. Euskarazkorik ez.

- Elkarrizketarik gabeko bost film.

DBHko zazpi mila ikasle bizkaitar eroan ditugu film sozialak ikustera, Elorriotik Portugaletera. Erdiak espainol hutsez ziren. Besteek espainolezko azpidatzidak zituzten. Euskarazko azpidatziak, zero. Haiti, Mozanbike, edo India ezagutzeko espainola behar da. Ikasiko zuten jarrera sexistez, zapalkuntzaz, indigenen eskubideez, ekologiaz, miseriaz eta beste mila balorez. Baina baita euskara ikasgelan geratzen dela ere. Mundua espainolez jaso dezagun. Adibide bat baino ez da, gurean egiten diren dozenaka festibaletako bat hartuta. Sentsibilitate handienetakoa adierazi nahi duena, baina euskaldunokiko oso txikia adierazten duena halaber.

NORMALIZAZIORAKO GILTZA

Tristeena da euskarak ia galduta daukan eremua merke eta erraz antzean eskuratu dezakeela. Utzikeriaz daukagula galduta. Onartezina irudituko litzaiguke UEMAko udalerri baten gaztelania hutsezko beste edozein ekimen, baina film zein dokumentaletan etsita onartzen dugu, konponbiderik ez baleuka legez. Konponbidea badago, horratik. Oso noizean behin film bat bikoiztuta, beti egongo gara espainolezko bikoizketaren menpe. Baina azpidatzien aldeko apustu argia eginda, urrats handia egingo genuke. Gaur zazpi-zortzi urtekoak, Finlandian edo Portugalen legez, filmetako aktoreak beren ahotsez entzutera ohituz gero, hamar urte barruko nerabe-gazte horiek ez dute berehalakoan onartuko bikoizketa. Eta bikoizketaren % 98 espainolez dugu gurean. Azpidatzietara ohituta, 

a) aisialdirako euskarak esparru handia irabaziko du.
b) aisialdirako espainolak are esparru handiagoa galduko du.
c) Euskaratik espainola ez diren erdaretara, ingelesera nagusiki, zuzenean jauzi egiten ohituko gara, eta espainolaren hegemonia apurtuko dugu. 

Euskarak alde du XXI. mendean nagusituko den ideia bat: hizkuntzan ezagutzan sakondu behar dugu, Europan batez ere. Elebakartasuna analfabetismoaren antzeko errealitate gisa agertuz gero, gainditu beharreko zerbait bezala, Euskal Herrian asko irabaziko dugu: euskaldunok ere ekingo diogu hirugarren, laugarren... hizkuntzak ikasteari. Baina erdaldunek euskaratik igaro beharko dute hirugarrenera iristeko. Analfabetismoa gainditzeko. Eta ezagutza orokortuta, erabilerari erreparatuko diogu. Baina gai hori beste baterako utziko dugu.

2014: Historia ate-joka

Ez dakit gure bizitzako urterik garrantzitsuenean sartzear gauden. Asko esatea da hori, noski, nork bere urte garrantzitsuena izango du. Baina 2014a indar handiz dator. Eta munduko fokuak Atlantikotik Ozeano Barera joan direla dirudien honetan, jokaleku nagusia Asia bihurtu ei den honetan, Europak protagonismo berezia izango du.

Kataluniak eta Eskoziak hitzordua daukate historiarekin. Lehenek eskubide historikoen galeraren hirugarren mendeurrena baliatu nahi dute behin betiko eskubidea lortzeko: independentzia. Bigarrenek helburu berbererako duela zazpiehun urteko garaipen militarra dute gogoan. Bi nazioek egin diote erronka historiari, egungo estatuari, kontinenteari. Eta kontinente zaharrak ezin begirik kendu, hark ere urteurren ezin seinalatuagoa baitu: Gerla Handiaren mendeurrena. Berriz ere pasaporte espainoldun euskaldunok ezin gertakizunaren dimentsioa neurtu, horren luzaroan apartean bizita. Baina geuk ere badugu sasoia Espainiari eta hispanitateari bizkar emateko eta dagokigun etxera, Europara begiratzeko.


Ordura arteko hilkintza handienaren oroitzapenak hartuko du kontinentea datozen 365 egunetan. Orduko mapetan ez zegoen Irlandako estaturik, ez Finlandia edo Poloniarik, Alemaniak Errusiarekin zeukan muga eta Austriako inperioak otomandarrarekin egiten zuen topo Balkanetako Sandzaken. Euskaldun joan zirenak frantses itzuli ziren, eta itzuli ez zirenen oroitzapenak pour la France atzendu zuen euskara.

Gaur ezagutzen dugun Ekialde Hurbila ere gerra haren ondorio da: otomandar inperioa europarren artean banatzea (Palestina britainiarrentzat), Turkiako errepublika sortzea eta Kurdistan desagertzea. Siriak datorren hilean erronka garrantzitsua dauka Genevan. Eta aste bi beranduago, Kaukason Olinpiar Jokoen hasiera. Berrogei egun baino gutxiago falta, eta Vladimir Putinek espero ez zuen urte-amaiera dauka. Siriako konponbideak, Irango akordioak, Errusia berriaren adierazle behar zuten, baina Sotxin dena dago idazteko. Moskun botere-borroka, eta zirkasiarrak, Sotxiko jatorrizko biztanleak, basamortuan oihuka urtetan egon ondoren, munduko arreta lortzen ari dira. 2014an mendeurrena ez, Errusiako konkistaren eta genozidioaren 150. urteurrena dute. Eta Sotxin gertatu zen hori guztia 1864an.

Potentzia berrietan berrienetakoarentzat, Brasilentzat, esangura berezia dauka hastear den urteak. Urtea ez zaio erraza izan, protestek Munduko Futbol Txapelketa eta Brasil berriaren ustelkeria eta desberdintasunak agerian utzi dituzte, baina 2014ak Hego Amerikako potentziaren kontsolidazioa ekarri beharko luke. Ez da hutsala futbolaren eragina: Brasilen gorakadarekin batera, hainbat sezesionismoren errezeloak dakartza. Katalunian berariaz aipatu zuten Futbol Txapelketatik urrundu beharra, Espainiaren balizko garaipenaren eragina mugatzeko. Eskozian ere Londresko Olinpiar Jokoetatik urrundu gura izan zuten erreferenduma. Eta Flandrian, Bart De Weverren independentistek perspektiba bikainak dauzkate udaberriko hauteskundeetan... hain onak ze, Belgikaren zaleek itxaropen handia jarri baitute «deabru gorrien» futbol-selekzioan, guztiz zatituta dagoen estatuaren ideia indartuko duelakoan.

Brasilek futbolean hasi eta 2016ko Rioko Olinpiar Jokoetan itxaropen handia dauka. 2014an hori ere badago jokoan: Eskoziak edo Kataluniak berezko taldeekin parte har lezakete Joko horietan. Baita Kaledonia Berriak ere, Frantziarekin adostutako erreferenduma gauzatuz gero. Izan ere, Frantzia jakobinoa eta zentralista da, baina paradoxikoa iruditu arren, Espainiak falta duen malgutasuna du beharrezko zaionean: Alsazian posible da erreferenduma, Korsika lurralde-elkargo da, baina Euskal Herriari (oraingoz) ukatu. Kanakian posible da herritarrei galdetzea, baina Nazio Batuek Polinesia deskolonizatu behar dela esaten diotelarik, Parisek erantzun gauzatu dutela autodeterminazioa unionisten alde bozkatuta. Gogorra da Frantzia, baina posible dira aldaketak, ekinaren ekinez.

Espainian ez. Aldatu behar duela jakinda ere, geldi egotearen apologia egiten du Mariano Rajoyk. Espainia hondoratzen den urtea izan liteke 2014a, bi joerek bat egiten dutena: Kataluniak kanporako bideari eutsita, Bartzelonatik irten liteke Euskal Herria ere, ordurako Nafarroan gobernu berria balego. Eta orduan bai, lasai kenduko dituzte autonomiak eta dena zentralizatu Gaztelan.

Gure kontinente zaharrean hasi eta amaitu behar, beraz. Maiatzeko europar hauteskundeek gutxitan bezalako interesa piztu dute. Eskuin muturrak eta euroeszeptizismoak aulki asko lortu ei ditu. Eta Eskozia kanporatzeaz dihardute batzuek, denok jakin arren Katalunia ahoskatu behar dela. Gerta bailiteke, Eskozian SNP europazaleak irabaztea Europako hauteskundeak, eta Ingalaterran UKIPeko eskuin muturrak. Eta ea zer seriotasun duen Eskoziari kanporatzeko mehatxua egiteak, Cameronek Erresuma Batuan EBtik irteteko erreferendumera deitzen duen egunean.

BERRIAn idatzia

Euskobarometroa, independentismoa eta erabakitzeko eskubidea

Joan den ostiralean 2013ko bigarren Euskobarometroa aurkeztu zuten. Hedabideetan hainbat datu agertu dira. Nik minutu eta laurdenean egin behar izan nuen albistea telebistan, beraz, ahalik zorrotzen baina hainbat elementu ezin izan nituen aipatu. Eta badaude datu interesgarriak, balizko sezesio prozesu baterako:

Erreferenduma egin beharko litzatekeen galdetuta (gutxi asko, erabakitzeko eskubidea daukagun galdetzea izan litekeena), galdekatuen ehuneko 54k baietz diote, eta ehuneko 29k ezetz. Bestela esanda, erabakitzeko eskubidearen alde daudenak, ukatzen dutenen ia bikoitza dira. Auzi politikoaz galdetuta, dagoen erantzun argienetakoa da. Ezetzean, PPkoen % 81 eta PSEkoen % 69. Aldea Kataluniarekiko.

 Independentziari buruz, 37k baietz bozkatuko lukete (bi puntu behera), ehuneko 33k ezetz (puntu bat behera), ehuneko 15ek ez dakite edo ez dute erantzuten, eta beste ehuneko 15ek abstentziora joko luke. Nork bere irakurketa egiteko aukera ematen du: independentistak baietza nabarmendu dezake, areago, prozesu zehatzik abian egon gabe ere (horrek ekarri ohi duen polarizazio eta posizioak indartzearekin) independentismoa nagusi dela. Francisco Llera Euskobarometroko zuzendariak bestelako irakurketa egin zuen: 37-33, “jarrerak ia berdinduta” daudela.

Galdera interesgarriena baina, Estatu-antolamenduari buruzkoa da. Ehuneko 30entzat gaur eguneko autonomia da egokia, eta ehuneko 5ek Espainia zentralistagoa nahiko lukete. Aldiz, ehuneko 35 federalismoaren alde eta ehuneko 27 independentziaren aldeko ageri dira. Independentziaren aurkako irakurketa egin daiteke, baina baita egungo markoarenak egin duela adierazteko ere: 35 + 27= 62, hirutik ia bik gaurkoa baino “gehiago” nahi dute.

Beste detaile bat datuon barruan: autonomia PPko hautesleen lehen aukera da (PPkoen % 66rena), eta independentzia EH Bilduko gehienena (% 74). EHBko % 21ek baina, federalismoa hobesten dute. EAJk hiru aukeretan dauzka jarraitzaileak: % 32 gustura egungo autonomiarekin (aurreko inkestatik sei puntu gora), % 23 independentziaren alde eta % 41 federalismoaren zale. PSE ere zatituta: erdiak federalismoaren alde ageri dira, eta aukera horrek 13 puntu egin ditu gora lehen inkestatik. Gaur egungo autonomiaren kaltetan, noski, PSEkoen % 34k hautatu dute aukera hori, hau da, urte hasieran baino % 19 gutxiagok. Kopuru horretako zati bat federalismora etorri da, baina beste batek zentralismo handiagoa hobetsi dute. Alderdiotako jarrerak aztertzerakoan aintzat hartu beharreko datuak dira.

Beti esan izan dugu, Euskal Herriarekiko Kataluniak zuen aldea, han federalistak bazeudela… eta federalismoaren bide antzuaz jabetzean indartu dela independentismoa. Gurean ikusten dugu estatu independenteak jarraitzaile asko dituela. Baina oraingoz bi ideia daude argi: erabakitzeko eskubidea oso barneratuta dagoela, eta are barneratuago Autonomia Erkidegoak autogobernu gehiago behar duela.

Abiapuntu horretatik, argi dago herritarren aktibazioa demokraziaren ideia sakontzetik datorrela: erabakitzeko eskubidea daukagu, eta geuk erabaki behar dugu zein estatus eta harreman mota nahi dugun. Gero, Katalunian bezala gertatuko da: autonomia gehiago edo Espainiaren baitako egiazko autogobernua/federalismoa posible ez bada, halabeharrez sezesiora bultzatzen zaitu. Dibortzioa norberaren erabakia baita, baina ezkontzeko bestearen oniritzia behar da.

Ipar Kaukasora begira

Errusiaren urtea ari da izaten 2013. Vladimir Putinena, zehazki. Dozena bat urteko agintearen ostean, munduko potentzien artean kokatzeko asmo zaharra gauzatu du neurri handi batean, Ekialde Hurbileko gatazketan izan duen rolagatik (Sirian bereziki, baina baita Iranekiko hitzarmen historikoan ere). Txina eta Latin Ameriketako herrialdeekin hitzarmenak, eta geoestrategian aktore ezinbesteko bihurtu da atzera ere.

Europan bertan, jokaldi indartsua egin du Ukrainari bere esferan eusteko. Europar Batasunaren baldarkeria batuz gero ekuazioan (zehazki Nazioarteko Diru Funtsarena, Ukrainarekiko hitzarmena izenpetu baino egun batzuk lehenago baldintza ezin gogor eta umiliagarriagoak ezarri baitzizkion Kievi), hirugarren astea beteko duen gatazka daukagu Europako bigarren estatu zabalenean, eta merkatu handienetako batean (46 milioi biztanle).

Ezin da zehatz jakin zein aurreikuspen edo susmo zeukan Putinek, edo benetan arriskurik igarri duen legegintzaldirako daukan erronka garrantzitsuenetakoan: otsailean egingo diren Neguko Olinpiar Jokoak. Azken egunetan, tantaz tanta iritsi dira Sotxira joango ez direnen izenak, Alemaniako presidentetik hasita. Homosexualen aurkako legeak hauspotu du batez ere Sotxiren aurkako kanpaina. Ulergarria ere bada herrialdean susmoa piztea, gizartearen babes zabala duen legea izaki. Homofobia eta autoritarismoa ez ditugu orain deskubrituko. Azken batean, ustelkeria hezurretaraino sartuta daukan estatu poliziala dela ez da oraingo kontua. Baina mendebaldeko propaganda makineria erraz irudikatzen du, esperientziak errezeloz bizitzera agintzen dion herrialdeak.

Kontuak kontu, Mikhail Khodorkovski libre dago, eta aurki irtengo dira espetxetik Pussy Riot eta Greenpeaceko kideak ere. Di-da batean mendebaldeko kritiketako asko apaltzeko neurriak hartu ditu Putinek, Olinpiar Jokoetatik berrogeita hamar egunera. Etxean ere haserrea ez lehertzea komeni zaio eta. Putinek urtero ehuneko bosteko hazkundea agindu zien errusiarrei hauteskunde-kanpainan. Errusiako ekonomia hazi da, baina 1,3 puntuan, hitz emandakotik oso urrun.

Urduri zegoelako eta kritikak baretzeko, edo oso lasai zegoelako eta handitasunezko neurri legez, ezingo dugu berehala Putinen amnistiaren motiboetan lar sakondu. Khodorkovski ez du arerio orain bertan, baina baliteke urte pare baten buruan berriz ere oposizio liberala berrantolatu nahi izatea.

Inperio handi bateko gatazkak dira. Sotxin bertan baina, salbuespen egoera zorrotz ari da ezartzen, eta Kaukaso ipar-mendebalde osora hedatu da. Khodorkovski askatu zuten egun berean, Sotxiko eskualdeko Tuapseko auzitegiak hiru urteko espetxe zigorra ezarri zion Evgeny Vitishko ekologistari. Ipar Kaukasoko Ingurumen Zaintzako kide da Vitishko, eta Olinpiar Jokoek ekarri duten hondamendia salatu izan du.

Errepresioa, nagusiki, Kaukasoko nazioen aurka izan da. Ekialdean Txetxeniatik hedatutako gatazkak oraindik ere ehunka hildako uzten ditu urtero. Sotxi dagoen mendebaldean, geroz eta aktiboagoa izan da zirkasiar nazioa. Bai Kaukason bertan, bai diasporan, Estatu Batuetan eta Turkian bereziki. Duela ia 150 urteko konkistan kanporatutakoen ondorengoek NoSochi2014 kanpaina abiarazi zuten Errusiari Olinpiar Jokoak eman eta berehala: beren lurralde historikoan, ehunka mila zirkasiarren hilobietan Jokoak egitea, zirkasiar nazioarekiko inolako aipamen edo begirunerik gabe, iraingarria dela uste dute. Errusia protesta horiei ezikusi egiten saiatu da, baina duela astebete abisu argia bidali zien zirkasiarrei: hamabost buruzagi atzeman eta ordu luzez galdekatu zituzten, etxeak miatu eta, libre gelditu badira ere, jakinarazpena eginda dago. Human Rights Watchek jazarpena salatu du. Fatima Tlisova zirkasiar kazetari ausarta erbestean dago oraindik (2006 arte hainbat aldiz atxilotu, torturatu eta are pozoitu zuten Kaukason egindako lanengatik. Senarra Txetxeniako gerrak utzi zuen desagertu bat gehiago da), eta Errusiako hiru zirkasiar webgune garrantzitsuenak itxi egin dituzte azken hilotan.

Aste berean, Sotxiko militarizazioa gertatu da, herritarren eskubide zibilak mugatu dira. Txetxeniako eta Ipar Kaukasoko buruzagi jihadistak eta militante armatuak Sotxiko Jokoen aurka jotzeko asmoz daudela uste dute. Harrokeria inperialistak munduari eman nahi zion oparia eskuetan leher dakioke Vladimir Putini.

BERRIAn argitaratua

Zergatik behar ditugun azpidatziak

Zarautz gehien miresten dudan herrietako bat da. Mundu guztiaren kuttun, turismoaren meka, eta nortasunari eta, batez ere, euskarari bikain eutsi dion herria. Guztiz euskalduna den herria da; hamarkada askotako turismoaren eraginari aurre egin eta, Madrilgo zenbat aberaskiren txoko maite izanda ere, gure hizkuntza da nagusi uda zein negu.

UEMAn ere badago Zarautz. 2011ko hauteskundeetatik aspaldiko lagun dudan pertsona bat dago Kultura zinegotzi. Poeta, pasioz ekiten dio parean jartzen zaion langintzari, kazetari, editore edo euskalgintzako langile eta militante legez sarritan erakutsi duen legez. Zarautzen bizi ez banaiz ere, txalo egiteko hainbat ekimenen atzean sumatu dut: kulturan, euskaran, immigrazioaz orain arte ikusi dudan lanik interesgarrienetakoak sustatzen... nekez irudika dezaket langile engaiatuagorik proiektu batean. Euskal Herrian Euskaraz-ek dotore erabili duen figura erabilita, euskararen espaloitik ia jaisten ez den beltza da Gari Berasaluze. Ez inork behartuta, behinik behin.

Hitzaurre loriatsu hau, adierazteko, hurrengo lerroak ez direla ez Zarauzko udalaren ez Gari Berasaluzeren lanaren kritika. Gure herriko egoeraren konstatazio soila dira, gune euskaldunen, euskaltzale eta engaiatuenean ere tarteka zelan espaloitik jaitsi behar dugu, ez inork behartuta, euskara hutsez bizitzea ezinezko zaigulako baizik.

Nelson Mandela gogorarazteko ekimen ederra prestatu dute gaurko Zarautzen. Ekitaldi xume bat eta film baten proiekzioa. “Catch A Fire” pelikula indartsua da. Baina egiaz “Atrapa el Fuego” bertsioa da zarauztarrek ikusiko dutena. Jatorrizko filma ingelesez da nagusiki, eta zulueraz eta afrikaans-ez ere baditu pasarteak. Baina espainolera bikoiztutako bertsioa emango dute herrian, gainontzeko herri guztietan egiten diren zinema proiekzio ia guztiekin legez. Espainolik gabe, ezingo genuke munduko kultura hori guztia jaso. Espainolari esker, badugu Hego Afrikako filmaz gozatzerik. Berriz diot, ez naiz Zarauzko udalaz ari, are gutxiago kritikatzen, gure errealitate baten konstatazioan baizik.

Filmen bikoizketaren bidean goazen artean, espainola izango da jaun eta jabe gure aretoetan, oso noizean behin filmen bat euskaraz izan arren. Munduko borrokak, esperientziak, geureganatzeko, espainola beharko dugu Hegoaldeko euskaldunok halabeharrez. Zarauzko udala, UEMA bera, ez baita gai film hori bera bakarrik bikoizteko -zeresanik ez horrelako dozena erdi proposatuz gero. Zelan gastatu 30 edo 35 mila euro ordu eta erdiko emanaldirako? Beraz, espainolez ikusi behar.

“Baina euskarazko azpidatziak ba al daude ba?” galde dezake norbaitek. Sarean bilaketa azkar bat eginda, “Catch A Fire” filmaren 235 azpidatzi-artxibo daude, 27 hizkuntzatan. Tartean, ingelesezko 41, baina baita frantsesezko hamar eta espainolezko hamabi ere. Euskaraz ez, tamalez.

Hala eta guztiz, proba txiki bat egin dut: azpidatzien artxibo bi deskargatu. 4.300 hitz inguru dituzte. Hamasei orrialde, gidoi bezala idatzita, hau da, ez dago ezkerretik eskuineraino orri osoa idatzita, baizik eta esaldi bat eta hurrengoa azpiko lerroan. Lehen orrialdea euskaratzeko proba egin dut: hogei minutu.

Itzultzaile profesional batek egunean hiru mila hitz itzuli ohi ditu. Eta filmak esaldi laburrez osatuta egon ohi dira. Bestela esanda: lagun bakar batentzat egun edo egun eta erdiko lana izan liteke film hori euskaratzea. Lana jende gehiagoren artean banatuz gero, ordu gutxian euskaraz dago. Borondatea badago, erraz asko egin daiteke, abantaila batekin: gaztelaniazko azpidatziak ere eskura daudenez, bi azpidatzirekin proiektatu daiteke filma, erdaldun zein euskaldunentzat.

Zarautzen abiatu naiz, baina berdintsu balio du UEMAko zein UEMAz kanpoko edozein udalentzat. Berdintsu balio du udal ez diren elkarte, talde edo gaztetxeentzat. Gaur gaurkoz, euskaltzale sutsuenak ere onartzen dio bere kultur kontsumoari euskaraz ez izatea. Ez daukagu Osakidetzarako daukan exijentzia bera. Noski, bikoizketarekin ezinezko da film horiek guztiak euskaraz izatea. Baina azpidatzita, bai.

Txip aldaketa dakar, lana dakar, baina fruituak ere ez dira gutxi:

• Diglosia gainditzeko berebiziko urratsa, espainola ez dugu zertan mundurako zubi izan.
• Are gehiago, euskarazko azpidatzietara ohitura hartuta, onura bi izango ditugu, gutxienez:
• Jatorrizko bertsiora ohitzea, izan ingelesez zein zulueraz: ondorioa da aktoreak beren ahotsa bikoiztuta entzutea ezin jasatea, norvegiarrei gertatzen zaien legez. Eta hori ez da euskararen kalteko: gaur bikoiztuta ikusten dugun ia ehuneko ehun espainolez da.
• Horrek, halaber, euskararekiko exijentzia maila goratzea dakar. Gaur euskaraz bizitzetik “salbuetsi” eta espainolez bizitzeko espaloitik jaisten garen eremu batean euskaraz jarraitzea dakar.

Paradoxikoa iruditzen zait, izan ere, “bikoizketa euskaraz” izenarekin indarra hartu duen ekimena. Logikoena “zinema euskaraz” edo are gehiago “atzerrikoa ere euskaraz” izan beharko litzateke, baina noski, horrek fokua euskaran jartzen du, eta ez bikoizketan. Euskarazko filmak aldarrikatzeak, arnasguneetan erdarazko bikoizketa ez onartzea dakar, eta hizkuntza ordezkapenari aurre egitea.

Bikoizleek beren lanaren alde egitea normala da, eta animazioan lan handia dago egiteko (Jakinen emandako datuen arabera, bikoizketaren ehuneko 60 inguru marrazki bizidunetan egiten da), baina pertsona errealak beren ahotsez entzutera ohitu beharko genuke. Den-denak espainolez ematea posible baita, baina ez euskaraz. Azpidatziekin baina, ondo lan eginez gero, irits gintezke espainolaren morrontzatik libratzera.

Espainia hondora

Zer diren paradoxak: Katalunian iragarri duten gisako erreferenduma Eskozian nahi zuten, devo-max proposamena hautatzeko —Britainiar Estatuaren barruan geratzea, baina herrialde burujabe bihurtuta, zerga subiranotasunarekin—. Katalunian, berriz, gehiengo handi batek «eskoziar» galdera gura zuen. Behinolako federalista gehienak, gainera, independentista bihurtu ditu Espainiak urteotan. Baina oso argazki indartsua lortu dute: mahaiaren bueltan negoziatzen ageri diren hori, UDCtik CUPera.

Bigarren paradoxa: ostegunean heldutasun handia azaldu zuten Kataluniako alderdiek. Noizbait idatziko dute azken egunotako zurrunbiloa zer izan den, ERCko eta ANCko buru nagusien ohartarazpen eta guzti. Prozesuak benetako arriskuan zirudien, kontsentsurik lortu ezinik, zertarako eta, egingo ez den erreferendum baten galdera adosteko. Lorpen itzela da. Hasieran, niri ere proposamen urardotua iruditu zitzaidan bi itaunen eskema, baina jokaldi bikaina da: askoz errazagoa da Bai-Bai erantzutea, Bai-Ez baino.

«Nahiko banu ere —eta ez dut nahi—, ezin dut» esan du Mariano Rajoy Espainiako presidenteak egunotan. Espainiako presidentearen aginte-gaitasuna gorabehera, estatu horrek zeinen demokrazia estu eta mugatua daukan adierazten dute berbok. Eskubideak bermatu beharko lituzkeen konstituzioak berak, eragotzi egiten du herritarrek botoa emateko eta erabakitzeko eskubidea. Tenperatura igo egingo da aurki, eta agerian geratu konstituzioaren bermea ez direla ez espainol herria ez demokrazia; haren atzean, funtsean, armada dagoela. Espainiaren obsesio eta mamuak ezin ageriago daude, 1898tik inoiz ez bezala. Motibo gutxiagorekin inbaditu dute Bartzelona historian zehar. Askoz gutxiagogatik ere egon dira estatu kolpeak Espainian.

Galdeketa Madrilera joango da, Kataluniako Parlamentuan onartu ostean. Tramite hutsa da, baina ez hutsala: Katalunia zaku bete ezezko ari da biltzen, sezesiorako argudio ezin indartsuagoak direnak. Otsail-martxoetan izango ei da Madrilgoa. Juan Jose Ibarretxe gizajoaren irudia baino hobea lortu beharko du Artur Masek, lintxamenduari aurre egiteko. Kontsulta legeak ere ziurra du helegitea eta suspentsioa, beste bat zakurako. Laburbilduta, Espainiako legedian diren ate guztiak jo behar dira lehendabizi, denak itxita daudela jakinda ere. Ezinbesteko tramitea da Espainiaren izaera antidemokratikoa nabarmentzeko, nazioartera jotzen denean. Behin eta berriz negoziatzen saiatu arren, beste biderik ez dela egon argi uzten duten argudioak.

Info7 irratian argi zioen Quim Arrufat CUPeko diputatuak: «Ez digute utziko galdeketa egiten. Baina borondatea utzi, eta determinaziora jo beharra zegoen. Gatazka demokratikora jauzi egingo dugu». Martxelo Otamendik ostiralean azaldu zuen alternatiba: hauteskunde plebiszitarioak eta independentzia aldarrikapena. Hala egin zen Kosovon, baina alde garrantzitsu bat dago: 2008an Kosovo bazen independente, hau da, ez zen Serbiarekiko dependente. Kataluniako lurraldea, baina, Espainiaren menpe dago gaur. Eta hilez hil soldatak ordaintzeko dirua Madrildik dator. Baina hauteskunde horiek ere bertan behera uztea gerta liteke.

Autonomia bera kentzea da azken karta. Senatuak eta auzitegiek ez diote oztopo handirik jarriko Rajoyren Gobernuari. Baina okupazio militarraren esangura bera dauka, eta Espainiako autonomien estatuaren amaiera. Milioika katalanek aurre egiten dietenean, orduan bai, Europak ezingo du entzungor egin. Balkanetako memoria hurbilegi dago. Ukazioen zakua ondo beteko du Kataluniak. Sinetsita nago diplomazian ere sukalde lana ederto dabiltzala egiten.

Espainiatik inor ez da askatu bakebidez. Baina Madrili askoz zailago zaio Katalunia jotzea euskal independentismoa baino. Horregatik, Euskal Herrian ilusioa eta zuhurtzia, biak behar dira. 1898tik ataka larrienean dago Espainian, historiako hilabeterik garrantzitsuenetakoak izan ditzake aurrean. Kataluniatik hurbilen Nafarroa dago, eta ez geografikoki soilik. Usteldutako erregimen batekiko amorrua eta aldatu beharra, nafarrek adierazten dute argien asterik aste, mobilizazioetan. Erabakitzeko eskubidearen dinamikak ere egunez egun ari da hauspotzen, Durango-Iruñea giza katerako urte erdi falta dela oraindik.

Alfonso Alonso Alderdi Popularreko bozeramaileak ostiralean esan zuen galdeketak legearen harresiarekin egingo duela talka. Berlingo Harresiak ere sendo zirudien duela 25 urte, 1988 amaieran. Hamaika hilabete baino ez zuen iraun. Azaroak bederatzi zituen orduan ere.

BERRIAn argitaratua

'Enkosi', Madiba

 

2000. urtean sartzear ginela, egunkari batetik uztear ginen mendea nork markatu ote zuen galdetu zidaten. Izen bakarraren ordez, bi aipatu nituen: Vladimir Ilitx Lenin, eta Nelson Mandela. Horien pare edo are aurretik, beste iraultza bat ere azpimarratu beharko litzatekeela uste dut, feminista. Edozelan ere, Madibaren figurak badauka neurtzeko oztopo bat: neurtezina dela. Ezin ezein pertsona garaikiderekin alderatu.

Badago Mandelaren biografian alde bat, gurean deliberatuki ezkutatu (batzuek) eta azpimarratu (besteek) egiten dena. Mandela “terrorista” da. Madibak argi adierazi zuen: “terrorista deitzen zidaten atzo, baina espetxetik irtetean, askok besarkatu ninduten, etsaiek ere bai, eta hori esan ohi diet terrorista deitzen dietenei bere herria askatzen borrokan ari direnei”. Alde honetan zentzugabeena, Mandelak borroka armatuaz daukan ikuspegia gordetzea da. Jarrera zintzo eta bakezaleena baita. Indarkeriaren aurkako hautua espetxetik irten eta Hegoafrikako herritar guztientzako estatu berria eratzen duenean dator, herrialdeak izan zitzakeen mendeku tentazio guztiei ateak itxita. 30 urte lehenagoko idatzietan berriz, borroka armatuaren aldeko hautua azaltzen du. “Esan nuen okerra eta immorala gure herria estatuaren eraso armatuz zapaltzea inolako alternatibarik eskaini barik. Jendeak bere kabuz armak hartu zituela aipatu nuen. Indarkeria hasi egingo zen, geuk ekin zein ez. Ez ote zen hobe guk geuk gidatzea indarkeria hori, zapalkuntzaren sinboloei -eta ez pertsonei- erasotzen genien printzipioen arabera?”. Zapalkuntza ankerrenaren aurrean, autodefentsa mekanismoaz dihardu. Ez dirudi inor aurka egoteko berbak direnik. Etxeko betaurreko deformatuekin ikusteak dakar arazoa, baina, indarkeria “beti, edozein egoeratan” gaitzesgarri den argudio txepelak. Ageriko gauza bi adierazten baititu Madibak: indarkeriaren aurka egotea dela iraultzailearen betebehar baina zapalkuntza egoera batek horretara bultza dezakeela (eta beraz, “indarkeria noiz” galderari erantzuten dio), eta bigarrenik, zapalkuntza egoera anker horretan ere defentsa indarkeriak beharrezko dituela parametro etikoak.

“Mendi handi batera igo eta gero, igotzeko beste mendi asko daudela baino ez duzu aurkitzen”, Mandelaren aipu ezagunetarik irakurtzen dudanean, “deye mon, gen mon” (mendien atzetik, mendi gehiago) kreolerazko esaldia datorkit gogora. Herrialdeko zailtasun aipatzeko darabilte haitiarrek esaldia. Haitiko iraultzak 1804an esklaboen lehen garaipen sendoa ekarri zuen, eta Ameriketako herrialde behartsuena bihurtu dute. Haititik Barack Obamara Mandela dago bidean. Presidente beltzak ohore egin dio Madibari, hura gabe ezin Etxe Zurian irudikatu. Madibak erbestean hartu zuen Jean-Bertrande Aristide haitiar lehendakaria. Mandela itsasargia zen, baina sarri gogoratu zuenez, garaipena ez zen berea, argi emateko hartu zuen herriak gainditu zuen apartheida.

Ia ehun urteko erraldoia da, bizitzan sinbolo, espetxetik lehendakaritzara eta ontasunaren irizpide moral bihurtuta. Tambok “sortu” zuen Mandela, baina ezin ulertu, Kathrada, Slovo edo Biko barik. “Mandelak dioenez”, edozein argudiotarako indartzaile da gaur. Pertsona, gero sinbolo eta azkenik mito, ohiko bidea alderantzikatu eta atzera indar guztiz ageri da. Mugimenduko buru, herrialdeko presidente, apartheidaren aurkako borrokalari... eta halako batean, Irlandatik Euskal Herrira datorkigu Hego Afrika. Mandelaren fundazioa, Afrikar Kongresu Nazionala, dozenaka elkarte biltzen dituen mugimenduaren eskuak bostekoa ematen dio eta Euskal Herria ere, prozesu berri batera dator. “Beti dirudi ezinezko, eginda dagoen arte”, eta irribarre zabala. Hegoak iparrari ekarri digu lezioa. Eta gure xumean, badugu zer irakatsi, xhosera, zuluera eta beste hizkuntzekin zelan jokatu asmatzen ez dakien herrialdean, ofizialtasun testimonialetik harago. Baina egongo da astirik horretarako. Gaur, eskerrik asko, enkosi, Madiba.

Mandelaren heriotzean, BERRIAk argitaratutako gehigarri berezirako idatzita. Hemen PDFa.

Subiranotasunaz

Egunotan Txinak bere itsas (eta aire) eremua ekialderantz hedatzea erabaki du. Mapa berriaren ondorioz, eremu horren gainean dabiltzan hegazkinek Pekini jakinarazi beharko liokete. Japonia eta Hego Korea, AEBek babestuta, ez datoz bat. Washington bera izan da lehena Txinaren aldebakarreko urrats horri aurre egiten, eta B52 hegazkinak bidali ditu eremura.

Subiranotasuna zertan den adierazteko balio dezake auziak. Nazioartean hiruzpalau arau juridiko daude estatu baten ezaugarriez, baina alde politikoa da garrantzitsuena: subranotasuna daukazu, beste guztiek onartzen dizuten neurrian. Hau da, estatuen elkar aitortzeak ematen du nor izateko aukera, ez lege zehatz batek. Munduko lur ia guztien subiranotasuna estatuek daukate, eta beste estatuekiko aitortzatik datorkie besteek ere beren lurraldearekiko subiranotasuna aitortzea, nolabaiteko berme gisa.

Jakina, klub itxi horretan errezeloz hartzen dira hautagai berriak. Munduko lurrak estaturen baten subiranotasunekoak badira —hortxe kolonialismoarekiko aldea, kolonien gaineko subiranotasuna ez zen onartzen— estatu berri bat sortzekotan, halabeharrez lurraldea galdu behar du klubeko estatu batek. Erronka horri demokratikoki erantzun dio Londresek. Eta Eskoziak pertsuasiorako dokumentua aurkeztu du, Liburu Zuria. Banderarik gabe, «epika politikoa saihestu nahi zuten, egitasmo independentista gestio administratibo soil gisa erakutsi. Independentzia aldarrikatzea duela hil batzuk abiatutako prozesua amaitzea balitz legez», zioen Meritxell Ramirezek, Edinburgoko unibertsitateko soziologia irakasle katalanak. Zertarako? Mentalitate aldaketa lortzeko: «zer gertatuko litzateke Eskozia independente balitz» baldintzazko esalditik, «zer gertatuko da Eskozia independente denean?» baieztapenera.

Kritika unionistak jaso ditu Alex Salmondek, dokumentuak borondatea adierazten duelako. Heldutasunera heltzear den nerabearen proposamen-zerrenda da. Monarkia, libera eta NATOren erreferentziak gustuko izan gabe ere, taktikaz erraz ulertzen dira: independentistak ez du botoa aldatuko detaile horiek gustuko ez dituelako. Baina egungo berme batzuei eutsi nahi dien pertsona kontserbadoreagoa erakar lezakete. Garrantzitsuena independentzia da. Estatu independentea daukazunean, inork ez dizu eragotziko errepublika sortzea, NATOtik irtetea edo zeure dirua sortzea, baina lehendabizi estatua behar duzu. Europa zuhur dago, Londres-Edinburgo artekoan esatekorik ez duela jakitun. Salbuespenak Joaquin Almunia bilbotarra eta Mariano Rajoy izan dira, berehala EBtik kanpo geratuko direla mehatxuka. Erreferenduma irabazita, Londresekin negoziatu beharreko gaietako bat da EB, bai, baina Espainian ezin ulertu Erresuma Batuko tradizio negoziatzailea (ez eta Europaren pragmatismoa ere). Edinburgon polito egin dute barre Rajoyren kontura. Unionistek aipatuta ere, Espainiako presidenteak ez dirudi oso erreferentzia indartsua. Baina, tira, espainiarrak geroz eta baldarrago eta inplikatuago Eskoziako prozesuan, hainbat hobe Kataluniarako, eta, ondorioz, Euskal Herrirako.

[Lerrook idazteaz bat, albisterik beltzena ekarri digu ostiralak. Asteroko irakurle zorrotz eta finenetakoa galdu dut, Igor Urrutikoetxea. Behin baino gehiagotan nahasi gintuzten abizenagatik, Hegoafrikako kronika bat izenpetu nuen Gara egunkarian, eta Euskadi irratitik behin edo behin hari deitu zioten ni elkarrizketatzekotan. Ez ginen senide, ez familiaz behintzat, baina bideak batuak bai, anekdota txiki honengatik: Moldaviako Transnistriako polizia batek aitzakiaren batekin isuna jarri gura ziola-eta, BERRIA-rako egin nuen erreportajea atera zion Igorrek: «Hara, nire lehengusuak egin du». Barne Ministroaren elkarrizketa ikusita, egunkaria itzuli eta barkamena eskatu zion agenteak. Lanean eta lanetik kanpo bidaia, bestearen lekuan jartzea eta internazionalismoa herrien arteko jakin-min handitik ulertzen zuen laguna joan da. Zenbat eztabaida, Gazaz, Libanoz edo Kaukasoz (nor gehiago egon da Nakhxivanen?).

Kurdistan ere maite zuen, eta arantza txiki bat zeukan, duela urte pare bateko Newroz ostean gerrillariek mendira gonbidatu eta ezin izan zituelako bisitatu. Bazekien kazetariok zilegi genuela hara igotzea. Baina ezetz esan zien atsekabez Igorrek, maila pertsonalean joanagatik, esku beltzen batek LAB edo ezker abertzalea zikintzeko baliatu baleza ere. Militante osoa, emateak eta eskuzabaltasunak balorazio handirik ez duten sasoi likidootan. Datozen urteetan Asia Erdialdea ezagutu gura zuela ziostan azkenez bazkaltzeko geratu ginenean, duela hil pare bat. Neure kontu herrialdeok, Igor. Baina majo kosta behar zait Bielorrusiaz eta Euskal Herriaren independentziaz eta militante kurduez eta uigurrez horrelako mailan eztabaidatzeko konplizeren bat aurkitzea, primo.]