Zergatik behar ditugun azpidatziak

Zarautz gehien miresten dudan herrietako bat da. Mundu guztiaren kuttun, turismoaren meka, eta nortasunari eta, batez ere, euskarari bikain eutsi dion herria. Guztiz euskalduna den herria da; hamarkada askotako turismoaren eraginari aurre egin eta, Madrilgo zenbat aberaskiren txoko maite izanda ere, gure hizkuntza da nagusi uda zein negu.

UEMAn ere badago Zarautz. 2011ko hauteskundeetatik aspaldiko lagun dudan pertsona bat dago Kultura zinegotzi. Poeta, pasioz ekiten dio parean jartzen zaion langintzari, kazetari, editore edo euskalgintzako langile eta militante legez sarritan erakutsi duen legez. Zarautzen bizi ez banaiz ere, txalo egiteko hainbat ekimenen atzean sumatu dut: kulturan, euskaran, immigrazioaz orain arte ikusi dudan lanik interesgarrienetakoak sustatzen... nekez irudika dezaket langile engaiatuagorik proiektu batean. Euskal Herrian Euskaraz-ek dotore erabili duen figura erabilita, euskararen espaloitik ia jaisten ez den beltza da Gari Berasaluze. Ez inork behartuta, behinik behin.

Hitzaurre loriatsu hau, adierazteko, hurrengo lerroak ez direla ez Zarauzko udalaren ez Gari Berasaluzeren lanaren kritika. Gure herriko egoeraren konstatazio soila dira, gune euskaldunen, euskaltzale eta engaiatuenean ere tarteka zelan espaloitik jaitsi behar dugu, ez inork behartuta, euskara hutsez bizitzea ezinezko zaigulako baizik.

Nelson Mandela gogorarazteko ekimen ederra prestatu dute gaurko Zarautzen. Ekitaldi xume bat eta film baten proiekzioa. “Catch A Fire” pelikula indartsua da. Baina egiaz “Atrapa el Fuego” bertsioa da zarauztarrek ikusiko dutena. Jatorrizko filma ingelesez da nagusiki, eta zulueraz eta afrikaans-ez ere baditu pasarteak. Baina espainolera bikoiztutako bertsioa emango dute herrian, gainontzeko herri guztietan egiten diren zinema proiekzio ia guztiekin legez. Espainolik gabe, ezingo genuke munduko kultura hori guztia jaso. Espainolari esker, badugu Hego Afrikako filmaz gozatzerik. Berriz diot, ez naiz Zarauzko udalaz ari, are gutxiago kritikatzen, gure errealitate baten konstatazioan baizik.

Filmen bikoizketaren bidean goazen artean, espainola izango da jaun eta jabe gure aretoetan, oso noizean behin filmen bat euskaraz izan arren. Munduko borrokak, esperientziak, geureganatzeko, espainola beharko dugu Hegoaldeko euskaldunok halabeharrez. Zarauzko udala, UEMA bera, ez baita gai film hori bera bakarrik bikoizteko -zeresanik ez horrelako dozena erdi proposatuz gero. Zelan gastatu 30 edo 35 mila euro ordu eta erdiko emanaldirako? Beraz, espainolez ikusi behar.

“Baina euskarazko azpidatziak ba al daude ba?” galde dezake norbaitek. Sarean bilaketa azkar bat eginda, “Catch A Fire” filmaren 235 azpidatzi-artxibo daude, 27 hizkuntzatan. Tartean, ingelesezko 41, baina baita frantsesezko hamar eta espainolezko hamabi ere. Euskaraz ez, tamalez.

Hala eta guztiz, proba txiki bat egin dut: azpidatzien artxibo bi deskargatu. 4.300 hitz inguru dituzte. Hamasei orrialde, gidoi bezala idatzita, hau da, ez dago ezkerretik eskuineraino orri osoa idatzita, baizik eta esaldi bat eta hurrengoa azpiko lerroan. Lehen orrialdea euskaratzeko proba egin dut: hogei minutu.

Itzultzaile profesional batek egunean hiru mila hitz itzuli ohi ditu. Eta filmak esaldi laburrez osatuta egon ohi dira. Bestela esanda: lagun bakar batentzat egun edo egun eta erdiko lana izan liteke film hori euskaratzea. Lana jende gehiagoren artean banatuz gero, ordu gutxian euskaraz dago. Borondatea badago, erraz asko egin daiteke, abantaila batekin: gaztelaniazko azpidatziak ere eskura daudenez, bi azpidatzirekin proiektatu daiteke filma, erdaldun zein euskaldunentzat.

Zarautzen abiatu naiz, baina berdintsu balio du UEMAko zein UEMAz kanpoko edozein udalentzat. Berdintsu balio du udal ez diren elkarte, talde edo gaztetxeentzat. Gaur gaurkoz, euskaltzale sutsuenak ere onartzen dio bere kultur kontsumoari euskaraz ez izatea. Ez daukagu Osakidetzarako daukan exijentzia bera. Noski, bikoizketarekin ezinezko da film horiek guztiak euskaraz izatea. Baina azpidatzita, bai.

Txip aldaketa dakar, lana dakar, baina fruituak ere ez dira gutxi:

• Diglosia gainditzeko berebiziko urratsa, espainola ez dugu zertan mundurako zubi izan.
• Are gehiago, euskarazko azpidatzietara ohitura hartuta, onura bi izango ditugu, gutxienez:
• Jatorrizko bertsiora ohitzea, izan ingelesez zein zulueraz: ondorioa da aktoreak beren ahotsa bikoiztuta entzutea ezin jasatea, norvegiarrei gertatzen zaien legez. Eta hori ez da euskararen kalteko: gaur bikoiztuta ikusten dugun ia ehuneko ehun espainolez da.
• Horrek, halaber, euskararekiko exijentzia maila goratzea dakar. Gaur euskaraz bizitzetik “salbuetsi” eta espainolez bizitzeko espaloitik jaisten garen eremu batean euskaraz jarraitzea dakar.

Paradoxikoa iruditzen zait, izan ere, “bikoizketa euskaraz” izenarekin indarra hartu duen ekimena. Logikoena “zinema euskaraz” edo are gehiago “atzerrikoa ere euskaraz” izan beharko litzateke, baina noski, horrek fokua euskaran jartzen du, eta ez bikoizketan. Euskarazko filmak aldarrikatzeak, arnasguneetan erdarazko bikoizketa ez onartzea dakar, eta hizkuntza ordezkapenari aurre egitea.

Bikoizleek beren lanaren alde egitea normala da, eta animazioan lan handia dago egiteko (Jakinen emandako datuen arabera, bikoizketaren ehuneko 60 inguru marrazki bizidunetan egiten da), baina pertsona errealak beren ahotsez entzutera ohitu beharko genuke. Den-denak espainolez ematea posible baita, baina ez euskaraz. Azpidatziekin baina, ondo lan eginez gero, irits gintezke espainolaren morrontzatik libratzera.