Espainieraz, derrigor

Cine invisible - zinema soziala festibalerako filmak jasotzeko epea zabalik da.  Oinarrietara jo dugu, eta hara, 7. puntua:

"Para todas aquellas obras cuyo idioma original no sea el castellano, deberán estar

subtituladas o dobladas en este idioma".

"Jatorrizko hizkuntza gaztelera ez dutenek azpitituluak eduki beharko ditu, edo

hizkuntza horretara bikoiztuta".

Zalantzarik balego, euskarazko bertsioan letra lodiz jarri dute. Babesle, Jaurlaritza, Bizkaiko Aldundia, EHU, Bilbo eta Mungiako Udalak...

Lehen ere aipatu dugu: egunotan Zinegoak festibala amaitu da Bilbon, eta Euskal Herriko hainbat herritan ikus daitezke egunotan filmak. Aurreko baten idatzitakoaren ondotik, Festibaletik jakinarazi digutenez, aurrekontuaren zati bat film horiek itzuli eta azpidaztera doa. Espainieraz azpidaztera, alegia.

Batean, beraz, zinemaldia espainiera sustatzeko baliatzen da, eta euskara ez da aintzat hartzen. Hau da, liburuxka badago euskaraz, antolatzaile eta babesleen artean udal, erakunde zein elkarte aurrerakoiak daude, euskarari leku duina eskaini izan diotenak. Bigarrenean, antzeratsu esan genezake, baina hor ere, espainierazko azpidatziak jartzen dira baldintza legez. Eta bai, webgunea, zinemaldiaren aurkezpena, liburuxka, horiek guztiak badaude euskaraz, akats askodun euskara batean, baina hor daude.

Baina edukia bera, espainieraz da. Hau da, filmak bere hizkuntzan datoz, baina jendearengana helarazteko modua espainiera da. Eta kezkatzeko kontua da zer nolako naturaltasunez onartzen duen udalerri independentista batek, elkarte aurrerakoi batek, euskara zokoratu beharra dagoela, horrelako ekimenak euskaldunok espainieraz jaso behar ditugula. Behinola, dirua zein aitzakia, baina ikusi dugu diru bera behar dela horiek azpidazteko. Besteetan, banatzaileek horrela eginda dauzkatela filmak, baina hor ere ikusi dugu badagoela espainierazko azpidatziak exijitzea.

Baina euskararekin, utzikeria erabatekoa da. Hau ez da salaketa bat, horra ere ez da iristen, tamalez. Konstatazio soila da, euskara ez dela inongo erakunde edo alderdirentzat irizpide. Homofobiaren edo sexismoaren aurkako borrokak, oraindik egiteko bide luzea izanda ere, gutxieneko batzuk lortu dituzte: inork ez luke onartuko homofobia sustatzen duen film bat, eta gizonek soilik edo nagusiki betetzen dituzten argazkietan, laster egoten da iruzkinen bat emakumeen presentzia eskasa salatzen. Hala behar du, onargarriak ez diren adierazpenetan atentzio deitzea dator. Agian zuzentasun politiko soila da, hipokrisia nahi baduzue, baina euskararekin azal-azalean geratzen da hori, aurkezpen elebiduna egin eta kito.

Nik dakidala, inor ez da arduratu hainbat udal abertzaleren babesarekin egindako ekimenetan, inor ez die konturik eskatu Mungia, Durango, Elorrio, Errenteria, Sopela edo Donostiari, batzuk aipatze aldera, euren herrietara espainol hutsezko kontuak eramateagatik. Aurreko post batzuetan esan dugun legez, euskarak eta espainolak azpidatzien bidez elkarrekin bizitzea duten eremuan, gainera.

Ez luke hain zaila izan behar. Ez da euskarazko kultur ekimen gehiago behar, euskaldunak pozik egon gaitezen, euskara sustatzeko edo nik zer dakit zertarako. Dauden ekimenak euskaraz izatea behar da. Eta edozein planteamendutan genero-ikuspegia lantzen den gisan, era berean neurtzerik ez badago ere, euskarak egon behar du ekimen guztietan. Ez ekimenaren hamar saiotatik hiruzpalau euskaraz izatea, ez, denetan edo gehienetan euskara -ere, gutxienez- egon dadila.

Rajoyren plana

Kataluniarako plana daukala esan du asteon Mariano Rajoy Espainiako presidenteak. Ohi bezala, Moncloako bizilagunak ez du gehiagorik esan, baina biharamunean eskuin muturreko egunkari batek jaso du ustezko plan horrek dakarrena. Konstituziora eta Espainiako legeetara mugatu ordez —baina horiek baztertu barik— eremu politikora jauzi egitea ebatzi ei du PPko buruak. Horretarako, bere gobernu osoa jarriko du lanean, gai ekonomikoetan dihardutenak batez ere, independentziaren ondorio txarrak nabarmentzeko: gainbehera ekonomikoa, pentsiorik ez, eta imajina ditzakezuen beste hainbat hondamendi.

Bartzelonara joan da Rajoy bera, hainbat ministrorekin batera, Kataluniako PPren biltzarrera. Eta independentziaren aurkako dozena bat argudio azaldu ditu. Aspaldi egin behar zuena egin duela, alegia. Baina, horrekin batera, betiko ezetza: «Erreferenduma ez da egingo eta Espainia ez da zatituko». Lehenago ere esan du egunotan, presidente den artean ez dela independentziarik izango. Eta hori erraz uler daiteke, Kataluniak sezesioa gauzatzean presidentzia utzi beharko du.

Ñabardura erretorikoak eta bular-kolpeak bazter utzita, zer egin ez dakien gobernu baten etsipenaren bidea da. Geldirik badago, aurrera doa independentismoa, eta mugitzen bada, hitz egiten badu, berdin ugaritzen dira independentistak. Kataluniari buruz izan duen jarrerak ekarri du hori. Espainian gehiengo absolutua inoiz baino bizkorrago hondatu duen Gobernua sinesgarritasunik gabe geratu da, baita Gaztelako leku eskuindarretan ere.

Hortxe arazo nagusia. Duela urte bi ekin balio erretorikari, argudio unionistak baliatzeari, sedukzioari, katalanak limurtzeari, Espainian nazio bezala izan dezakeen lekua aitortzeari, askoz zailago iritsiko zen Katalunia gaurko lekura. Agian iritsi ere ez zen iritsiko. Baina datorren astean, katalan bezain espainiar sentituta ere independentista egin diren Súmate elkarteko aurkezpenean UPyD eta PPko hautagai ohi bi izango dira. Horixe Espainiaren lorpena.

Urte bian agindutako ia guztia apurtu duenak sinesgarritasuna falta du. Zer mezu ekonomiko eman dezake, pentsioez zein mehatxu egingo du lan-erreforma egin duenak, pentsiodunak ere beldurtuta dituen gobernuak? Mezu argia: konponbidea, gobernu honetatik eta are, Estatu honetatik libratzea da. Espainiarrek eurek, Estatu berria behar dutela geroz eta argiago dutelarik, zein argudio erabil dezakete katalanak egungo Estatuan gera daitezen? Ezer ederrik badakar Kataluniako prozesuari jarraitzeak, eraikiko duten estatu berriari buruzko hausnarketak, proposamenak dira. Ametsak nahi baduzue: zein hizkuntza erabiliko den, nor den herritar, nola antolatuko den lurraldea... ekintza kolektibo historiko eta itzel baten partaide sentitzearen ilusioa da hori. Horren aurrean, ezetza, ukoa eta mehatxua dira Espainiaren eskaintzak.

Hor ere badago, Espainiaren eta Erresuma Batuaren —edo Frantziaren, guri hurbil dagokigunez— arteko aldea: lehenak independentziaren ondorio kaltegarriez mehatxu egin behar du, elkarrekin egotearen propaganda positiboa berak ere sinetsi ezinik. Londresek eta Parisek, bere miseria guztiekin, nor badiren estatu garrantzitsuetako zati izatea eskaintzen dute. Eta horrek badu pisua, Edinburgon zein Baionan.

Azken detaile bat, egunotan bisitatu gaituzten Europar Batzordeko adituek berretsi digutena: guztiz zentzugabea litzateke egungo Europako Batasuneko mapan bi zulo egitea, Eskoziako arrantza edo Mediterraneo mendebaldeko portu garrantzitsuena galtzea. Europako estatuen jarrera, ahalik bizkorren eta pragmatikoen konpontzea litzateke. Salbuespen bakarrarekin, noski. Baina beste egun batean komentatuko dugu zelan dabilen arduratzen Berlin, salbuespen hispanikoaren purrustadekin.

BERRIAn argitaratua

Horrela ez goaz inora

Badira idatezteko mingarriak diren post batzuk. Hau da horietako bat, minduta idazten diren horietako bat. Sentsibilitate bereziena beharko luketen ekimenetan, euskaldunon aurkako bazterkeria eta utzikeriagatik, esaterako.

 Zinema Ikustezina edo Zinegoak dira sentsibilitate bereziarekin egiten diren festibaletako bi. Munduari beste begi batzuekin begiratzen laguntzen digute, artea ohiko parametroetatik kanpoko prismatik egiten dela erakusten digute. Baina beti baldintza batekin: euskaraz ez begiratzea. Euskaldunok geurea baztertu eta espainolez begiratzen dugun neurrian ahalko dugu horren guztiaren berri izan.

Zinema Ikustezinaren datuak aurreko post batean eman nituen. Egunotan Zinegoak festibala daukagu Bilbon, eta euskara berriz ere katakunbetan dago: katalogoan ingelesaren antzeko trataera du, hau da, hizkuntza arrotzarena, espainieratik itzulita dena, eta hainbat akatsekin, "luzemetraiak" edo "laburmetraiak" izendatzea, esaterako (hizkera arruntean erabiltzen da oraindik, baina zinemaldi batek jakin beharko luke "film luze" eta "film labur" dela zuzena). Gero, arte eszenikoen atalean, euskarazko ipuin-kontalari bat ageri da. Beste hiruzpalau ekimenetan ez da hizkuntza ageri; espainolez izatea gauza normala baita. Azken emanaldi bat ingelesez iragartzen da, espainolezko azpidatziekin.

Filmetara joandakoan, desagertu egiten da euskara: 71 film zenbatu ditut guztira, dokumentalak, laburrak zein luzeak, espainolez gutxi batzuk, munduko hainbat hizkuntzatan besteak, beti espainolezko azpidatziekin. Euskaraz, baten batek ihes egin ez badit, zero patatero.

71 film, euskaraz bat ere ez. Espainolez ez direnek, espainolezko azpidatziak dituzte. Tarteka, azpidatzi bikoitzak ere bai... espainolez eta ingelesez.

Inoiz aipatu dut, Bilbo gisako hiri aski erdaldundu baina milaka euskaldun dituenarentzat (Euskal Herrian euskaldun gehien omen dituen hiria... baita erdaldun gehien dituena ere), azpidatzi bikoitzak aukera egokia izan daitekeela. Badakit, azpidatzietara ohituta ez dagoenarentzat, hasieran batez ere, azpidatzi elebidunak are erokeria handiagoa irudituko zaio. Baina alternatiba, euskararik ez izatea da (edo espainolezko azpidatzirik gabe egitea, baina praktikan badakigu zer gertatzen den). Zinegoak-eko film gehienak ez dira espainolez, eta halakoetan, espainolezko azpidatziak dauzkate. Tarteka, hara, azpidatzi bikoitzak ere badaudela ikusi dut... espainolez eta ingelesez, filma alemanez edo beste hizkuntza batean izanik. Eta euskaraz ezer ere ez. Zero. Euskaldunok badakigu espainolez, beraz, ez omen daukagu zinema euskaraz gozatzeko aukerarik (baina argudio horrekin, ez hartu katalogoa euskaratzeko nekerik ere). Horixe errealitatea: katalogoaren amaieran Kalderapeko taberna euskaltzalearen publizitatea, eta  Durango, DonostiaKultura, Hernani, Igorre, Errenteria, Leioa, Portugalete, Sestao, Sopela... hainbat udalen babesa, horietako askok udal-gobernu independentistak dituztenak, euskararik gabeko festibalak sustatzen. Bai, katalogoa euskarara ere itzulita badago, baina horixe da, opari-papera euskaratzea, eta oparia espainol hutsez ematea.

Baten batek esango du, ez ote dagoen kritikatzeko gauza garrantzitsuagorik, kolektibo berezi bati ekin ordez. Baliteke, baina orduan euskarazko gauzak euskara sustatzeko baino ez ditugu baliatuko, eta eguneroko gauzak, espainol hutsez, opari-paper elebidunean bildu arren. Batzuetan, gehiegitan, molestatu egiten dugula ematen du, bizitza errazago litzatekeela euskaldunik gabe. Edo erreserbetan, euskararen aldeko ekimenetan. Ez dugu euskararen aldeko festibal, jardunaldi edo ezer gehiago behar, egun dagoena euskaraz (ere) izatea da behar duguna.  Homofobiaren aurkako festibal batek, bazterkeriaren aurkako festibalak, ezin du euskara eta euskaldunon aurkako zinemaldia izan.

Abian da trena

Kito, Katalunian bota dute ontzia, igorri dute usoa, egin dute galdea. Urtea ekimen esanguratsu batekin abiarazteko ohiturari heldu diote: iaz ere burujabetza-adierazpena egin zuen Bartzelonan Parlamentuak urtarrilean. Eta pentsa liteke, zeure burua subirano aldarrikatu ondoren inori baimena eskatzea erreferenduma egiteko zentzugabea dela, baina aski lotuta daude biak.

Are gehiago, burujabetza-adierazpenak, behar-beharrezko tresna izan badaiteke ere, funtsean hori da, adierazpen bat. Horregatik da absurdoa Espainiako Auzitegi Konstituzionalak berehala ezarri zion suspentsioa, baina Estatutuaren nazio-izaerarekin legez, adierazpen politiko bati debeku juridikoak eragin handirik ez. Espainiak hizkuntza izaera ere ukatu izan zion katalanari, baina katalana ez zen Konstituzioarekin sortu.

Egunotan berriz, adierazpenen politikatik erabakitzeko eskubidea egikaritzera doan bidea urratzeari ekin dio Kataluniak. Hortik aurrerakoak iragarri ditugu behin eta berriz, baina asteotan esan izan dugun legez, oso esanguratsua da zelan Espainiak ez duen lortzen inork ukatzea Kataluniaren independentziarako eskubidea. Obamak eman dizkio kalabazak azken egunotan Mariano Rajoyk egindako bisitan. Bai, Jose Manuel Durao Barrosoren karta dauka Espainiako Gobernuak, Azoreetako argazkian ageri zen laugarren piezarena, baina horrekin bakarrik, bide luzerik ezin egin. Bidea urratu ahala ikusiko da zer dakarren berri; orain trena abian da, eta Espainia bide guztiak ixten hasiko zaio berehala. Ateak itxita, zein eta zelan apurtuko duen ikusi beharko da. Autonomiaren suspentsioak geroz eta oihartzun handiagoa dauka.

Oso bestelako estrategian ibilita ere, Londresek datu ugari helarazi dizkie eskoziarrei, nolabait Edinburgoren Liburu Zuri independentistari aurre egin nahian. Lehendabizi, aste hasieran, Estatuaren egonkortasunaren alde egin zuen, hartzekodunen aldetik piztutako kezkak baretzeko: edozer gertatuta ere, Londresek ordaindu egingo ditu egoten diren zor guztiak. Sarean badabil txiste bat: «Katalanok, independentzia eskuratuz gero, zorraren zuen zatia asumitu beharko duzue» diotso batek, eta besteak galdetu, «eta ez badugu eskuratzen?», «orduan zuen zatia eta gurea». Lehendik ere Alex Salmondek iragarri zuen bidetik doa: estatuak daukan zorraren zati proportzionala hartzea baldin badagokio sezesioa gauzatu duen estatu berriari, pasiboen zatia legez aktiboena ere bereganatu beharko luke, hau da, estatuak dituen ondareak. Esaterako, zorra legez aldarrikatu lezake Eskoziak Erresuma Batuaren enbaxaden ehuneko hamar berari dagozkiola. Funtsean, beti bezala, geroko negoziazioetan adostu beharreko elementua da. Eta beste horrenbeste Europan. Espainiaren mehatxuei oihartzun pixka bat egin diote Londresen ere, independentziak Europarekiko loturan izan dezakeen ondorioei buruz. Baina beti esan dugu, pragmatismoak nekez onartzen du zure baitan dagoen eremu bat kanporatzea, eta Europako bihotzean bere arau, kontrol eta legedietatik kanpo geratzen den estatu berri bat egotea. Asteon egon den beste adierazpenak oihartzun txikiagoa izan du, baina Europako Parlamentuak Kosovoren independentzia onar dezala eskatu dio Espainiari. Beldurraren estrategiara etortzea Londres ez da ezinbestean seinale txar Eskoziarako. Eta Salmond da abiletan abilena horrelako jukutriak biluzteko.

Azkenik, Europatik kanpo ere herrialde berri bat jaio da. Ez independentea, egia da, baina milaka neska-mutilen borroka eta sakrifizioari esker eutsi dioten lurraldean konstituzioa aldarrikatu dute kurduek Sirian, Rojavan (mendebaldea). Herenegun ia berrogei gazte kurduri egin zieten agur Qamixlo hirian. Kurdistan multietniko eta multierlijiosoa jihadisten itsukeriatik askatu guran hil dituzte egunotan. Datorren astean, dagokien lekua eskatu dute Geneva-II negoziazioetan. Marka da, AEB oposizioa xaxatzen ibiltzea Suitzan egon dadin, eta Siriako eremu laiko, antijihadista eta demokratikoenaren ordezkariei atea ixtea. Kanpaina indartsua ari dira egiten kurduak, Lausanarik onartuko ez dutela esaten (1923ko hitzarmena hondamendia izan zen kurduentzat). Errusia alde dute eta bada nor gerra honetan. Baina gehiegitan galdu dute kurduek diplomaziaren mahaian borroka-zelaian herriko seme-alaben odolez irabazitakoa.
 

BERRIAn argitaratua

Hizkuntza-eskakizunen aurka

Azken hiru urteotan ETBko oposaketetan buru-belarri ibili naiz. Kritikatzeko mila kontu egongo dira, baina badago oso ondo egin den eremu bat ere: kazetari izatea bai, baina euskarari buruz ez zaigu inolako agiririk eskatu. Ez PL2, ez EGA ez ezer. Eta geroz eta konbentzituago nago, administrazioa eta beste hainbat esparru euskalduntzeko probetan egiten ari garen akatsetako bat hizkuntza-eskakizunetan dagoela.

Gure kasuan,  lehenengo egunean, proba hasi berritan alde egin zuen neska batek. Burgos edo Kantabria aldeko kazetari bat zen, nonbaiten oposaketa-deialdia ikusi eta izena eman zuen. Gero, probako zati bat euskaraz zela konturatzean, jaiki eta alde egin zuen. Neska agian haserretuko zen, inork ez ziolako esan euskaraz jakin behar zela. Baina hala zen: TVEn espainol-agiririk eskatzen ez den legez, ETBn ere ez zen euskara-agiririk eskatu. Ez zegoen beharrik.

Hizkuntza-eskakizunak ezinbestean marra bat ipintzea dakar: lanpostu honek behar du, beste honek ez, hemen euskara maila altua behar da, hemen erdipurdikoa, hemen ez da behar. Eta beti eztabaida dakar: euskaltzaleok haserre, X edo Y lanpostuak ez delako euskararik eskatzen, edo oso maila apala eskatzen delako. Baina erdaldun asko haserre, halaber, baztertuta sentitzen direlako, "euskara jakitea lana ondo egitea" baino garrantzitsuagoa delako, eta abar. Badakit absurduak irizten diegula jarrera horiei, baina susmoa dut euskararen aurkako jarrera gehienak hortik datozela. Eta kontsentsu sozial handia daukan esparrua da euskara, gure giro politiko gaiztotuan, baina ez dakit betiko izango ote den horrela. Harritu egiten naiz Irlandan gaelikoari buruzko albisteak irakurri, eta zenbat jende dabilen haserre, "ezertarako balio" ez duen horretan hainbeste diru erabiltzeagatik. Gurean politikoki zuzenak ez diren jarrerak, naturaltasun handiz irakur daitezke Dublingo egunkarietan. Esan bezala, kontsentsu sozial handia dagoela uste dut. Baina aurkako jarrerak, motibo identitarioak dituen zati txiki bat salbu, hizkuntza-eskakizunekin lotuta daudelakoan nago. Hau da, onartzen dugu euskarak babesa, sustengua, e.a. behar duela, euskarazko esparruak sortu eta sustatzea, baina ni ez behartu mugitzera. Eta kontuz ibili beharko genuke inoren bizitza pribatuan sartze horrekin. Alegia, nik ez dizut eskatuko euskara jakitea -are gutxiago erabiltzea-. Esan nahi dut, ez dudala hori dioen araurik edo legerik aterako. Sinpleago egingo dut: euskaraz egingo dizut. Alemanian alemana eskatzen ez den bezala, edo Espainian espainola: Estatuak alemanez eta espainolez egiten dizu, eta probak espainolez dira Espainian eta alemanez Alemanian. Zu, herritar bezala, ez zaude alemana jakitera behartuta, baina Estatuak bere deialdiak alemanez egiten ditu.

Hizkuntzak jakitea geroz eta baliotsuagoa den sasoi honetan, euskarak diskurtsoa alde beharko luke. Baina esparru hori burokratizatzen dugunean, logikoa dena aurka bihurtzen zaigu. Zergatik eman Xri 10 puntu euskaraz jakiteagatik, eta Yk, lana hobeto egin arren, ez? Ez didazue niri erantzun behar, baina euskararen aurkako jarrerak desaktibatzeko bide errazena, hizkuntza-eskakizunak kendu eta proba elebidunak egitea delakoan nago.

Horrelakoa izan da ETBko oposaketa: testa hizkuntza batean, hurrengo proba bestean, albiste bat euskaraz idatzi, beste bat espainolez. Baten batek esango du, praktikan euskara jakitera behartzen dela, baina legalki ez dago horrelakorik, normaltasun batean jokatzea baizik. Azken finean, gizartearen isla da: batzuek espainolez eta besteok euskaraz. Bada, proba batzuk euskaraz izan beharko dira, eta beste batzuk espainolez. Eta lanpostu batzuetan, galdera batzuk ingelesez ere izan beharko dira, edo frantsesez, mugaldean aritzeko batez ere.

Edozein oposaketatan, galdetegi osoa euskarara itzultzen (jatorrizkoa beti espainolez) eta elebitasun sinboliko batean egin ordez, praktikoagoak izan beharko genuke: galdera batzuk, demagun erdiak, euskaraz, eta beste batzuk, espainolez. Eta horrela, kito hizkuntza-eskakizunak. Inork ez du lanpostua lortuko euskarak puntu gehiago ematen dituelako. Gizartearen eskakizunei hobeto moldatzen delako baizik.

Bide horretatik jo beharko genuke beste eremu batzuetan ere: unibertsitatean beti izan gara euskaldunok kexu, euskarazko ikasgaiak edo irakasleak falta genituela. Elebidunak kexu, eta elebakarrak lasai, nola da posible? Arazoa euskaraz jakitea da; euskaraz ez jakiteak lasaitasuna ematen du, bizitza askoz errazagoa da. Erdaldunak, lasai uzten duzun bitartean, aitortzen dizkizu eskubideak, baliabideen arabera joan dadila unibertsitatea euskalduntzen. Baina ez ukitu bere eremua. Eta bada sasoia arazoa non dagoen erakusteko: euskal adar "problematikoa" eta erdal adar "lasaia" izan ordez, ikasle guztiak, ikasgai batzuetan gutxienez, elkarrekin egon daitezen. Bai, min emango digu ikasgai bat edo beste espainolez hartu behar izatea. Baina erdaldunari mingarri ez, ezinezko zaio gaurkoz euskarazko ikasgairik hartzea. Bada ispiluaren aurrean jartzeko sasoia; feminismoak landu duen bidetik, batzuek empowerment soilaz gain, hegemonia duenak hori galtzeko prest egon behar du, etengabeko kristalezko sabaiarekin topo egingo ez bada. Geroz eta karrera gehiagotan ikasgairen bat edo beste ingelesez izaten da, eta denok normal eta onuragarritzat dugu, unibertsitatean nazioarteko hizkuntza nagusiaren ezagutza bat beharrezko delakoan. Bada, hori horrela bada, baita espainolarekin (zeina denok dakigun) eta euskararekin ere, ezta?

Funtsean, administrazioak euskara, eskatu ez, egin egin behar du. Euskaraz eta espainolez, nahi baldin bada. Praktikoak izan gaitezen.

Urratsez urrats

Kataluniatik Euskal Herrira dagoen bidea inoiz baino laburragoa izan zen atzo. Ezingo dugu 2014ko 52 asteak urte historikoan gaudela esaten eman, baina behin baino gehiagotan ezinbestean beharko du. Kataluniaren lobby-a izan zein berariaz etorri, Europan ari da bere bidea egiten, eta politika eta gizarte-zientzietako aldizkari garrantzitsuetan hasi dira agertzen gaiari buruzko analisiak. Independentisten aurkako mehatxu gehienen absurdua agerian uzten du: Europatik kanpo geldituko zara, inork ez zaitu onartuko, automatikoa izango da... Bereizi gura duen emazteari senarrak egindako mehatxuetan laburbil liteke: «Nora joango zara zu ni barik ba?»

Lehengo astean esan bezala, Europan ez dio inork esan Kataluniari independentzia ezinezko dela, ez daukala bereizterik, Espainiak batuta egon behar duela. Ez diote horrelako babesik eman Madrili. Eskoziako erreferendum adostua hain hurbil egoteak ere lagundu egiten du: benetan uste du norbaitek Europako estatuek bost milioi biztanle kanporatuko lituzketela? Europar Batasunean egon nahi duten Europa aberatseko bost milioi lagun? Bada Katalunia are handiagoa da. Azken inkestetan, Erresuma Batuko biztanleen ehuneko 33k baino ez dute nahi EBn gelditu, eta alde egitearen aldeko dira % 50. Eta uharteko nazio europazaleena kanporatu? Egia da, ezinbestean, kide den estatu baten zatiketak eta estatu berri baten sorrerak eragin handia leukakeela Bruselan. Hau da, Martinika edo Guyana edo Karibeko beste koloniaren bat Frantziatik bereiziz gero, litekeena da Europar Batasunetik kanpo geratzea. Baina Eskozia eta Katalunia edo Euskal Herria edo Flandria, ez. Europarentzat ere absurdua litzateke-eta gaur hutsunerik gabe mapan horrelako zuloa sortzea. Sarritan ahazten da zenbat arazo dakartzan Errusiaren menpeko Kaliningraden estatus bereziak, Lituania eta Poloniaren artean. Ezer bada, pragmatikoa da Europa. Ez du horrek esan gura estatu berriak automatikoki bat egingo lukeenik. Baina kanporatu edo integratu dikotomian, zalantza gutxi, pragmatismoa gailenduko dela bai. Espainia haserretuta ere, jaramon gutxi egiten diote Kosovon.

Bide horretan, urrats txiki baino esanguratsuak izan dira egunotan. Eskozian, Alex Salmond lehen ministroak iragarri du hirugarren mailara arteko umeek dohainik bazkalduko dutela eskoletan. Mezua erraza bezain sinplea da: independentzia, hobeto bizitzeko. Erresuma Batuak, bide horretan, eztabaida erraztu ere egiten du, tory-ek eskuin muturrarekin Londresen daukaten lehiari esker. Ingalaterra geroz eta eskuinerago horrekin bizi, ala Eskandinaviako babes sozialera begira ari den Eskozian? Independentistak Sareak Eskoziari buruz argitaratu zuen liburuan, Salmonden jarrerari oztopo garrantzitsu bat antzematen zioten: independentzia hain era sosegatu eta patxadazkoan saldu nahi izatea. Hau da, gauza bat da herritarrei lasaitasuna ematea, unionistek iragartzen duten hondamendiaren aurrean, eta beste bat esatea denak berdin jarraituko duela. Zeren eta, berdin jarraitzeko, hobeto etxean gelditu. Beraz, polarizazio bat beharrezko du estrategia independentistak.

Katalunian polarizazio hori ez da ia bilatu ere egin behar. Biltzar Nazionalak 2014ko egitasmoa aurkeztu du, mezu argi batekin: independentzia ez bada lortzen, katalan herritarren erantzukizuna izango da. Hau da, oraindik ere kalera irten beharko da, inoiz baino gehiago, gainera. Inoiz ez dut sinadura bilketetan askorik sinetsi, baina asteburu honetan era masiboan egin dute, eta Katalunian egiten diren urratsetara sinetsi beharrean gaude, azken urteotan zenbat aldiz txunditu gaituzten jabetuta.

Bultzada horrek hurrengo pausu garrantzitsua datorren astean du. Ados, barregarri samarra da Espainiari erreferenduma egiteko baimena eskatzea. Baina eskatzetik askatzera doan bideko azken urratsetakoa da.

BERRIAn argitaratua

Kataluniako gutuna

Esanguratsua da zein ezberdin ikusi izan den amaitu berri dugun urtea Euskal Herrian eta Katalunian. Ekonomikoki datuak okerragoak dira Mediterraneoan, baina ilusioa borborka darie, etsipena perspektibaren gainetik ibili ohi den gure herriaren aldean.

Bartzelonan ekin diote atzerako kontaketari. Lehen erronka hamaika egun barru daukate: Espainiako konstituzioaren 150.2 artikulua baliatuta Madrilgo Parlamentuari erreferenduma baimentzea eskatuko diote. Hiru hil inguru joango ei dira hori gertatu eta ezetza jaso arte. Ordurako Europako hauteskundeen zurrunbiloan izango gara. Hor, ziur aski, elkarren aurkako interesak daude Euskal Herrian eta Katalunian. Euskal eta katalan independentisten koalizio batek potentzialitate handia dauka, EH Bildu eta ERC gutxienez barne hartuta —CUPek udaletatik maila nazionalera jauzi egiteko eztabaida asko izan zituen; ez dirudi Europako jokalekuan aritzeko asmorik daukanik orain bertan—. Baina arrisku bat ere bai: eskuin independentistari gailentzea, eta errezeloak eta zalantzak piztea CDC alderdian, hauteskundeak txarto irteten bazaizkie. Independentzia ekintza kolektiboa da, eta garrantzitsua da zalantzatia animatzea, hauspotzea gehien galduko duena —orain boterea daukana, esaterako—. ERC egiten ari den rola urtetan ikertu beharko da: CiUren Gobernuari babesa eta lasaitasuna ematen dio, baina zorrotz fiskalizatu ere bai bide independentistatik ez aldentzeko, geroz eta gehiago izango dituen tentazioei (txin txin, diruaren hotsa) muzin egiteko. Lan horrekin batera, baina, inkesta gehienek ematen dioten nagusitasunari uko egiten diote errepublikanoek. Artur Masek dauka aginte-makila, hari dagokio protagonismoa eta gidaritza. Ziur aski hortxe dago lezio handi eta eskuzabalena. Unean uneko botere kuota eta alderdikeriak baztertzea. Gasteizko Legebiltzarreko eguneroko miserietatik (ze ona Iñaki Iriondo kazetariaren txioa: «Independentistok utziko al diogu esateari EAJk zer egin behar duen eta sortu hori eginarazteko eskakizun soziala, Masi Katalunian bezala?»). Nafarroan aldaketa gauzatzeko ere ERCren lezioak aski baliagarri beharko luke abertzale suhar zein epelentzat: anbizio handieneko programa, alderdikeria txikieneko jarrera.

Kataluniako bidean, beraz, baimena eskatzea dator lehendabizi, alferrik izan arren. Baina horren aurretik egindako urratsa jakin dugu egunotan, eta ohi bezala sutu da Espainiako prentsa: Kataluniako Gobernuak Europako eta mundu osoko hainbat gobernuri bidalitako gutuna. Indartsua da. Artur Masek Angela Merkeli bidali dionak bospasei paragrafo ditu. Bertsio luzeak ez ditu bi folio betetzen (txostengintzan diharduzuenok, zailagoa baina praktikoagoa da orri bat edo biko komunikatu indartsua, bostekoa edo hamarrekoa baino): «Auzia politikoa da argi eta garbi, ez legalitateari buruzkoa (...) borondate politikoa baino ez da behar». Presidentearen agintea higatzeko Espainiatik egondako saiakerak salatzen ditu: «EBko kide izaten jarraitzea EBko estatuen erabaki politikoa izango litzateke». Hurrengo paragrafoan, gogora dakar Europako segurtasun-esparruan hutsune handia sortuko litzatekeela (Europako mapa batean oso argi ikus daiteke hori).

Espainiako erreakzioak, esperotakoak baina esanguratsuak izan dira. Haserre asko (zenbat egunkarik idatzi zuten ostiralean «traizio» hitza?), eta gutxietsi guran gehienak: «Inork ez dio jaramonik egin». Nazioarteak, Europak batez ere, geroz eta garrantzi handiagoa hartuko du, eta tentuz aztertu beharko dira adierazpen eta keinuak. Generalitat-eak dio gobernu batzuek erantzun dutela. Alemaniak, AEBk eta Erresuma Batuak berriz, gutuna jaso dutela esan dute, eta ez dutela ezer gaineratzeko gaiari buruz. Adierazpen labur hori ez da Kataluniako independentziaren aldekoa, baina aurkakoa dela esan ote dezakegu? Hau da, Espainiako Gobernuak nahiko lukeen mezua eman al du Berlinek, Kataluniako bidea hutsala dela eta ez duela independentzia onartuko? Horrelakorik ez dago arean. Espainiak martxan dauka diplomazia Kataluniako sezesioa geldiarazteko, eta «no comment» batzuk baino ez ditu lortu. Estatu onartu bat da Espainia; Katalunia Estatu horretako egitura autonomiko bat baino ez. Gaur gaurkoz, normala da auzia «barne-arazoa» dela esatea. Baina hori ez da Espainiarekiko inolako babesa. Ez dio aterik ixten sezesionismoari. Egin kontu, Kataluniak Espainiako legalitatearekin hautsi eta bere burua estatu aldarrikatzen duenean; talka une horretan, bitartekaritza lan soilak lehen aitortza ekarriko lioke Kataluniari. Eta ezusteko gehiago egongo direlakoan nago.

BERRIAn argitaratua