Berrian 2005-X-30ean argitaratua
Ez nengoen fisikoki akitua, ez beste edozein lanegunetan baino gehiago. Beste edozein bidaiari bezala tratatzeko eskubidea neukala sentitzen nuela izan zen ez altxatzeko benetako arrazoia». Ez zen Rose Parks izan autobusean zuriei aulkia ez uzteagatik atxilotu zuten lehena, 1955 urte hartan bertan beste emakume beltz bi atxilotu zituzten arrazoi berarengatik. Baina NCAAP beltzen eskubideen aldeko erakundeak pentsatu zuen bera zela euren borrokarako sinbolo egokiena, sasoiko hizkeran esanda, beltza ez eze «tatxarik gabeko emakumea» baitzen.
Urtebetez egin zioten beltzek autobusez bidaiatzeari boikota, lege arrazistak bertan behera utzi arte. Gorka Torre demoak adibide hura jarri zuen orriotan, SNCFren jarreraren aurrean zer gehiago egin zioten galdetuta. Lehengoan Lonely Planet bidaia-liburuen argitaletxearen erreportaje bat ikusi nuen. Frantziako hegoaldea izenburupean, Okzitanian barna egin zuen bidaia aurkezleak, Euskal Herrian ere geldialditxoa eginez. Folkloriko samarra, bai, baina euskaraz eta egoera politikoaz zertzeladaren bat edo beste ere bai... amaieran, Baionako tren geltokian sartu da aurkezlea, esanez frantsesak hizkuntzetarako oso iaioak izan ez eta komeni dela hitz batzuk ikastea. Eskatu du frantses trakets hartan tren-txartela eta SNCFko leihatilakoak... euskaraz erantzun! Zeinen politak diren arratsaldeetako erreportajeak, siesta egin baino lehen.
2005-10-31
2005-10-26
Habemus Konstituzio
Yankiak eta Irak berriko agintariak pozarren agertu dira, herriak Konstituzioa onartu duela-eta. Luze joko luke okupazio-armada bat kalean dabilela zer erreferendum demokratiko eratu daitekeen erantzuten ibiltzeak, baina teoriaz, ondorioak argiak izan dira: kurduek eta xiitek ahobatez esan omen dute baietz, eta sunniten ezetzak ez du Konstituzioa atzera botatzeko behar zuen indarra izan (hiru probintziatan heren biren ezetza behar zen), nahiz eta ustelkeria salaketak egon. Sunnitenak ez nau harritu hainbeste, baina kurduen artean ere, gauzak ez ei dira hain argiak.
IWPR izeneko institutuak emandako albisteetan irakur daitekeenez, agintari kurduak arduratuta dagoz, ikusita zeinen gazte gutxi joan den bozkatzera. Gogoratzen du 15-25 urte bitarteko gazte kurduak bizitzaren zati handia Kurdistan autonomoan bizi izan direla, gogaituta daudela nagusi diren alderdi bien arteko trapitxeoez, eta ez dutela babestuko orain arteko eskubideak murrizten dizkien Konstituzio bat (emakumeei batez ere) eta kurduen autodeterminazioa onartzen ez duena. Agintari kurduek ere onartu dute: Imad Ahmed Sulaimaniyah-ko lehen ministro eta Kurdistango Abertzale Batasuneko (PUK) buruzagia “alarma-kanpaitzat" jo du gazteen boikota.
IWPR izeneko institutuak emandako albisteetan irakur daitekeenez, agintari kurduak arduratuta dagoz, ikusita zeinen gazte gutxi joan den bozkatzera. Gogoratzen du 15-25 urte bitarteko gazte kurduak bizitzaren zati handia Kurdistan autonomoan bizi izan direla, gogaituta daudela nagusi diren alderdi bien arteko trapitxeoez, eta ez dutela babestuko orain arteko eskubideak murrizten dizkien Konstituzio bat (emakumeei batez ere) eta kurduen autodeterminazioa onartzen ez duena. Agintari kurduek ere onartu dute: Imad Ahmed Sulaimaniyah-ko lehen ministro eta Kurdistango Abertzale Batasuneko (PUK) buruzagia “alarma-kanpaitzat" jo du gazteen boikota.
2005-10-24
Tramontana Bartzelonan
Tramontana urteko sasoi honetan etorri ohi da Katalunia aldera, Mediterraneotik etorri ere. Beti dago autoa errekako ibilguan ahaztu eta itsasoan aurkitzen duenik, baina oro har ohituta dagoz katalanak udagoieneko eurijasetara. Aurtengoari ere itxuroso eutsiko dioten itxaropena daukat, gurean jaramon gutxi egiten dietela iruditu baitzait. Mesetatik, Gaztelatik datorkie ekaitza, eta ez edozelangoa, alajaina! Estatutuaren harira piztu eta orain ez hainbestera arte gurean ezagutzen genituen polemikak eroan dituzte Bartzelona aldera: azkena, gure Korrika eredu hartuta sortu zuten Correllengua bultzatzeko Nou Camp futbol-zelaiko ekitaldia. Ume batzuk Katalan Herrietako mapa hartuta agertu ziren, eta itxuraz ahaztuxe ez ote daukagun manipulazio kanpainari ekin diote indarberrituta dabiltzan espainiar nazionalistek: 1936an naziek Berlinen antolatutako Olinpiadekin konparatu dute, besteak beste.
Ikastolak, euskalgintza eta bestelako gezurrekin bonbardatzen gintuztenean ederto eskertu ohi genuen hainbat toxikazioren artetik mundu zabalean lagunen bat eta oxigeno apur bat topatzea, eta Katalunia izan ohi zen elkartasun apur bat agertu ohi zigun bakarra, orain hain progre ageri den Zapatero PPren estrategiara estu-estu lotuta zihoanean. Ez dezagun ahaztu, batzuk egurra beste alderantz doala ikusita horrelako lasaitua hartu dutela ematen du eta.
Arrasateko kronika
Gara-n 2005-X-24an argitaratua
Sarriegi nagusi goi-mailako saioan
Aitor Sarriegi izan zen atzo Arrasaten nagusi, Euskal Herriko Bertsolari Txapelketako bosgarren eta azken kanporaketan. Goi-mailako saioa izan zen, eta bertso gozatu ederra hartu zuten zaleek. Irabazleak, 698 puntu eskuratuta, zuzenean lortu zuen finalerdietarako txartela, eta bere atzetik gelditu ziren Arkaitz biek ere, Goikoetxeak (678,5 puntu) eta Estiballesek (673,5)aurrera egitea lortu zuten. Haien atzetik gelditu ziren Iñaki Zelaia (658), Estitxu Arozena (654,5) eta Nahikari Gabilondo (643).
Sarriegi nagusi goi-mailako saioan
Aitor Sarriegi izan zen atzo Arrasaten nagusi, Euskal Herriko Bertsolari Txapelketako bosgarren eta azken kanporaketan. Goi-mailako saioa izan zen, eta bertso gozatu ederra hartu zuten zaleek. Irabazleak, 698 puntu eskuratuta, zuzenean lortu zuen finalerdietarako txartela, eta bere atzetik gelditu ziren Arkaitz biek ere, Goikoetxeak (678,5 puntu) eta Estiballesek (673,5)aurrera egitea lortu zuten. Haien atzetik gelditu ziren Iñaki Zelaia (658), Estitxu Arozena (654,5) eta Nahikari Gabilondo (643).
Zortziko nagusiko lanetatik antzeman zitzaion saioari, nerbioak nerbio, goitik zetorrela. Arkaitz Estiballes baserritarrarengana joan zen Iñaki Zelaia Nekazaritza Saileko teknikaria, dirua eskainiz behiak kentzearen truke. Galdakoztarra nabarmendu zen, hara bigarren bertsoa adibide: «Lehorte latza egin du aurten bada belar eskasia/ ta esnearen prezioa berriz ia lurrera jausia/ baserria zen lehen familian ekonomi ta bizia/ diruarekin ez da konpontzen baserriaren krisia». Hurrengo saioan atzo lehen leku biak lortu zituztenek ondu zuten: Arkaitz aitak Aitor semea parke galdu batean aurkitu zuen bere bikotea ez zen beste batekin musuka. «Oinez ikasi besterik ez ta honek egin nahi du korri» bezalako perlak tartean, ardura azaldu zion Arkaitzek hasteko: «Biok galduta al zabiltzate parkea eta zerorri?». Sarriegi oso ondo sartu zen semearen rolean: «Beranduago etorri zaitez okupatuta nago ta» amaitu zuen lehen bertsoa, eta «hamaika aldiz entzun dizuet bai zuri ta bai amari/ ez al dakizu pakean uzten pakean dagoenari?» bigarrena. Azkenean aitak «orain pakean zaude zu baina laster helduko da gerra» botata haserrea erakutsiz, semeak errematea: «Gerra iristen den garairako nik prest daukat metralleta/ ta berriz pozik egin behar det parke isilera buelta/ baina mesedez bukatu aurretik gaur bion elkarrizketa/ kondoi kaxa bat ekar zaidazu paga ez zait iristen eta». Zortziko txikiko saioan ere ale politak entzun ziren, Aitor Sarriegiren eta Estitxu Arozenaren ofizioan batez ere. Sarri lau bertsoak luze gelditu izan zaizkie asteotan, baina atzo gero eta hobeto jardun ziren. Bikotea izanik, lesakarrari iaz Sarriegiren urtebetetze eguna ahaztu zitzaion eta aurten bezperan joan zaio zer nahi duen galdezka. «Ez baduzu eskatzen aurten berdin-berdin/ gelditu beharko duzu musutxu batekin» bota zion bigarrena Arozenak, eta beasaindarrak erantzun: «Ta egia da nerekoi jarria naukazu/ ta zuk aurten urterik betetzen al duzu?». Azkenean goitik Puntuei erantzuten ibili zen atzoko seikotea makalen. Iñaki Zelaiaren puntuok agian salbuespena, gainerakoan behera egin baitzuen une horretan kanporaketak. Hernaniarrari «ehunka begi dituzu begira-begira» egokitu zitzaion lehena, eta aretoari zukua atera zion: «Zazpiehun bat inguru etorriak dira/ ehun kanpoan dauzkagu egia hori da/ hobe hoiek barrura etorri balira». Kartzelako gaia zabala zen, istorioa osatzera behartzen zuen. Errezeloz etxean kamera jarri ostean ikusitakoa kontatu beharra zuten bertsolariek. Estiballesek ekin zion, entzulea ezustean harrapatuz samurtasunez betetako bertsoekin. Deskribapenez hasita, zabalik utzi zuen lehena. Bigarrenean zehatzago jokatu zuen: «Ta nik sekula jo ez bezala jo dio bertan larrua/ ta ohartu naiz igual nirea izango dela errua». Azken bertsoan lehengoaren hariari eutsi zion eta bikain amaitu: «Laurak aldean erropak jantzi ta aldegin du berehala/ bostetan heldu ta ferekatu beharko diot azala/ sekretu hauxe neuretzat gorde ta esan maite dudala». Aipatzeko beste bertsoaldia, Sarriegirena izan zen. Horrek ere istorioa dosifikatuz eman zuen, lehenean gaia kokatuz, bigarrenean senarraren figura sartuz, eta hirugarrenean honela biribilduz: «Nahikoa ez zen grabatzea ta joan naiz pixkat harago/ etxetik jeitsi eta kaleko lehenengo tabernan nago/ bertan senarra hantxe ari zen egin zait horren arraro/ txanpon makinak gatibatua dauka gizona zeharo/ ez du onartu nahi berak baina gizona gaixorik dago». Hendaiari begira Arrasateko Amaia aretoan jende asko zegoen papera eta boligrafoa eskutan, Hendaian azaroaren seian abiatuko den hurrengo faseko bertsolarien izenak jakiteko. Finalerdietan hemezortzi bertsolari arituko dira, hasitako hogeita hamarretatik aurrera egin duen dozenak eta 2001eko sei finalistek (Jexux Mari Irazuk, Unai Iturriagak, Igor Elortzak, Aitor Mendiluzek, Jon Maiak eta Sustrai Colinak). Andoni Egaña txapelduna eta Maialen Lujanbio txapeldunordea zuzenean daude Barakaldoko BECeko finalera sailkatuta. Saioetako bost irabazleak Amaia Agirre, Etxahun Lekue, Jon Martin, Amets Arzallus eta Aitor Sarriegi izan dira, eta puntuka horien atzetik gelditu diren hurrengo zazpiak Ekaitz Goikoetxea, Xabier Paia, Fredi Paia, Arkaitz Goikoetxea, Iñigo Mantzizidor Mantxi, Jokin Uranga eta Arkaitz Estiballes. Hendaian izango da lehen saioa azaroaren seian, eta hurrengoak Markinan, Gasteizen, Zumarraga-Urretxun, Beran eta Donostian izango dira. Hemezortzi bertsolariek bina saio egingo dituzte, eta hortik seik egingo dute aurrera Barakaldoko oholtza gainean kantatzeko abenduaren 18ko final handian. Lekue eta Xabier Paia ezusteko atseginak izan dira, Bizkaiko txapelketan beren maila erakutsi arren Nagusiaren presioa bestelakoa baita. Beste aldean Xabier Silveira eta, oro har, Nafarroako bertsolaritza gelditu dira, beti baita kalterako herrialde hori ordezkaririk gabe gelditzea hain goiz. Horiek dira txapelketaren gazi-gozoak.
2005-10-23
Uztaritzeko kronika
(2005-X-23an Garan argitaratua)
Amets Arzallus izan da nagusi Uztaritzeko saioan
Gaur Bertsolari Txapelketa Nagusiko azken kanporaketa jokatuko dute Arrasaten
Amets Arzallusek lortu zuen Bertsolari Txapelketako finalerdietarako laugarren txartela atzo Uztaritzen jokatutako saioan. Gorabehera handiko kanporaketa izan zen, eta gaur Arrasaten kantatuko duten sei bertsolarien zain egon beharko duten arren, hendaiarraren atzetik gelditu ziren lehen hirurek ere badute aurrera egiteko aukera.
UZTARITZE
Orain arteko kanporaketetan bezala, Uztaritzeko Kiroleta pilotalekua ere jendez gainezka egon zen Bertsolari Txapelketa Nagusiko laugarren saioa entzuteko. Jokin Urangak, Onintza Enbeitak eta Fredi Paiak lagunen pankartak izan zituzten, eta txaloka eta oihuka hartu zituzten bertsolari guztiak. Azkenean Arzallusek 708 puntu bildu zituen, Paiak 681, Iñigo Mantzizidor Mantxi-k 677,5, Urangak 676,5, Enbeitak 662 eta Julen Zelaietak 643.
Alaitz Rekondo lesakarraren aginduetara jardun zuten sei bertsolariek. Zortziko nagusian ez zuten dotore hasi saioa, eta bati baino gehiagori urduritasuna igarri zitzaion. Hala ere, txapelketan ohikoak ez diren keinu politak ere azaldu ziren, eta entzuleak eskertzen ditu horrelako tentsio-uneetan saio arruntera hurbiltzeko ahaleginak.
Zortziko txikian gauza politagoak entzun ziren, eta saioaren mailak gora egin zuen. Bizkaitar biek pikardia jarri zioten saioari ezkonberrien paperean. Ezkon-gauean, Paia okina lanera joateko altxatu zen, eta Enbeitak honakoa galdetu zion senarrari: «Tartean ze egingo dut labea piztuta?». Hark «goizean etortzeko izango nauzu gai/ baina ez dut labean beste ogirik nahi» esanez amaitu zuen lana.
Urangari Mantxik ingelesa ikasteko metodoa saldu ziola eta, detaile politak izan zituzten: «Ta hitz egingo dezu very well fandango» bota zion saltzaileak, eta Urangak «soilik esango dizut, orain Mantxi goodbye/ gehiago ez dakit eta ez dakit ez jakin nahi» erantzun zion. Zarauztarrak adarra jotzen amaitu zuen: «Ez det ezer ulertu zer ari zera zu/ deskuidoan inglesez hitzegin didazu?».
Enbeitak oso ondo erantzun zien puntuei, hara «zure haurtzaroari erreparatuta» entzunda botatakoa: «Guztia polita da txar batzuk kenduta/ oraingo ardura danak guztiz urrunduta/ zoriontsu nintzake berriz bueltatuta». Fredi Paiaren lehen bertsoa ere aipagarria izan zen, «txori batek erran dit polita zarela» puntuari honela erantzun baitzion: «Bai bista daukat horrek putreek bezela/ antza aspaldi igo da nire nibela/ hori pentsatzen badu etorri daitela».
Atzoko saioko bertso onenak hamarreko txikian kantatu zituzten Jokin Urangak eta Amets Arzallusek. Koadrila berekoak eta bikotekide asko izandakoak biak, Arzallusek ezin zuen lehen maitasuna ahantzi. Jokinek gogoan ere ez zeukan. Urangak hala ekin zion: «Ez diot begiratzen aldegin zun hari/ baizik eta hurrena izango denari», eta hendaiarrak ale eder honekin jarraitu: «Txoriburuak beti buruan bi txori/ keinu egiten die hamaika bitxori/ eta ez ote zabiltz bidean galtzori/ zuk bitako bat gaizki duzu entzun ongi/ edota memoria edo beste hori?». Azpeitiarrak bikain erantzun zion: «Memoria ta hori dauzkat nik primeran/ ta txoriak bezala hortxe nabil hegan/ maitasun iturritik hartu eta eman/ Amets zuk jakitea hobe dezu aukeran/ pasatako uretik ezin dela edan».
Gaur Arrasaten
Gaur azken kanporaketa jokatuko dute Arrasaten, eta bi aste barru ekingo diete finalerdiei Hendaian. 2001eko sei finalistei (Egaña eta Lujanbio ez beste guztiak) kanporaketetatik sailkatutako hamabi gehituko zaizkie. Bost saiootako irabazleak izango dira, Amaia Agirre, Etxahun Lekue, Jon Martin Amets Arzallus eta Arrasaten gaur garaile suertatzen dena.
Gainerako zazpiak boston atzetik punturik gehien lortu dituzten zazpiak izango dira. Ekaitz Goikoetxea eta Xabier Paia matematikoki sailkatuta daude eta Fredi Paiak ere ia ziur du txartela. Mantxi, Jokin Uranga, Iñaki Gurrutxaga eta Iker Zubeldia datoz atzetik, 677,5tik 672 puntura doan tarte estuan. Horren gainetik kantatu beharko dute gaurko bertsolariek aurrera egin nahi badute.
Bertsolaritzak berezko badu lehia, morboa ere ekarri ohi du horrek atzetik, eta baliteke Arrasateko Amaia antzokia txiki gelditzea gaur bertaratzen diren bertsozale guztientzat.
Kartzelan nork bere bidea
«Arrunt etsita egon zara aspaldian. Azkenean iritsi da espero zenuen gutun hori» gaiarekin kantatu behar izan zuten bertsolariek kartzelako lanean. Aukera asko ematen zituen eta bakoitzak bide bat hartu zuen.
Enbeitak ihesean daukan lagunari bertso hunkigarriak kantatu zizkion, «remite gabe heldu da baina nik badakit zu zarela» edo «ta pozik nago nahiz ta ez jaso sarritan mila holako/ bizi zarena jakite hutsa niretzat dena delako» bezalako amaiera ederrekin. Ordura arte oso ondo ibili zen eta, puntuei begira, azken bertsoan egindako potoak eragotzi zion finalerdietan egotea.
Fredi Paiak ederto ondu zuen istorioa: lehen bertsoan aspaldi atxilotu eta epaitegiko gutuna heldu dela kontatu zuen, «kartzeleratu zein libre utzi arin amaitu dadila» amaituz bertsoa. Hurrengoan ideia hura garatu zuen, «ta itxaroten ta itxaroten galdu dut itxaropena/ gure barruko kartzela hain da iluna eta zekena/ urte hauetan preso izan naiz neronen beldurrarena» bezalako puntuekin, eta azkenean oso txukun biribildu zuen: «Hasperentxo bat irten berri zait goxoa bezain lasaia/ deitu didate, beraz heldu da aldegiteko garaia».
Zelaietak umorea jarri zion lanari, ironiaz betetako bertso zorrotzekin. Hara lehena: «Langabezian probatu ondotik zer den nahi eta ezina/ pote bat ere ezin ordaindu hori bihotzeko mina/ du(e)la urte bat kantatu nuen bertso saio atsegina/ eta gutuna ailegatu zait Lankun faktura, jakina/ ehun euro dira baina aurrera ateratzeko adina».
Amets Arzallus izan da nagusi Uztaritzeko saioan
Gaur Bertsolari Txapelketa Nagusiko azken kanporaketa jokatuko dute Arrasaten
Amets Arzallusek lortu zuen Bertsolari Txapelketako finalerdietarako laugarren txartela atzo Uztaritzen jokatutako saioan. Gorabehera handiko kanporaketa izan zen, eta gaur Arrasaten kantatuko duten sei bertsolarien zain egon beharko duten arren, hendaiarraren atzetik gelditu ziren lehen hirurek ere badute aurrera egiteko aukera.
UZTARITZE
Orain arteko kanporaketetan bezala, Uztaritzeko Kiroleta pilotalekua ere jendez gainezka egon zen Bertsolari Txapelketa Nagusiko laugarren saioa entzuteko. Jokin Urangak, Onintza Enbeitak eta Fredi Paiak lagunen pankartak izan zituzten, eta txaloka eta oihuka hartu zituzten bertsolari guztiak. Azkenean Arzallusek 708 puntu bildu zituen, Paiak 681, Iñigo Mantzizidor Mantxi-k 677,5, Urangak 676,5, Enbeitak 662 eta Julen Zelaietak 643.
Alaitz Rekondo lesakarraren aginduetara jardun zuten sei bertsolariek. Zortziko nagusian ez zuten dotore hasi saioa, eta bati baino gehiagori urduritasuna igarri zitzaion. Hala ere, txapelketan ohikoak ez diren keinu politak ere azaldu ziren, eta entzuleak eskertzen ditu horrelako tentsio-uneetan saio arruntera hurbiltzeko ahaleginak.
Zortziko txikian gauza politagoak entzun ziren, eta saioaren mailak gora egin zuen. Bizkaitar biek pikardia jarri zioten saioari ezkonberrien paperean. Ezkon-gauean, Paia okina lanera joateko altxatu zen, eta Enbeitak honakoa galdetu zion senarrari: «Tartean ze egingo dut labea piztuta?». Hark «goizean etortzeko izango nauzu gai/ baina ez dut labean beste ogirik nahi» esanez amaitu zuen lana.
Urangari Mantxik ingelesa ikasteko metodoa saldu ziola eta, detaile politak izan zituzten: «Ta hitz egingo dezu very well fandango» bota zion saltzaileak, eta Urangak «soilik esango dizut, orain Mantxi goodbye/ gehiago ez dakit eta ez dakit ez jakin nahi» erantzun zion. Zarauztarrak adarra jotzen amaitu zuen: «Ez det ezer ulertu zer ari zera zu/ deskuidoan inglesez hitzegin didazu?».
Enbeitak oso ondo erantzun zien puntuei, hara «zure haurtzaroari erreparatuta» entzunda botatakoa: «Guztia polita da txar batzuk kenduta/ oraingo ardura danak guztiz urrunduta/ zoriontsu nintzake berriz bueltatuta». Fredi Paiaren lehen bertsoa ere aipagarria izan zen, «txori batek erran dit polita zarela» puntuari honela erantzun baitzion: «Bai bista daukat horrek putreek bezela/ antza aspaldi igo da nire nibela/ hori pentsatzen badu etorri daitela».
Atzoko saioko bertso onenak hamarreko txikian kantatu zituzten Jokin Urangak eta Amets Arzallusek. Koadrila berekoak eta bikotekide asko izandakoak biak, Arzallusek ezin zuen lehen maitasuna ahantzi. Jokinek gogoan ere ez zeukan. Urangak hala ekin zion: «Ez diot begiratzen aldegin zun hari/ baizik eta hurrena izango denari», eta hendaiarrak ale eder honekin jarraitu: «Txoriburuak beti buruan bi txori/ keinu egiten die hamaika bitxori/ eta ez ote zabiltz bidean galtzori/ zuk bitako bat gaizki duzu entzun ongi/ edota memoria edo beste hori?». Azpeitiarrak bikain erantzun zion: «Memoria ta hori dauzkat nik primeran/ ta txoriak bezala hortxe nabil hegan/ maitasun iturritik hartu eta eman/ Amets zuk jakitea hobe dezu aukeran/ pasatako uretik ezin dela edan».
Gaur Arrasaten
Gaur azken kanporaketa jokatuko dute Arrasaten, eta bi aste barru ekingo diete finalerdiei Hendaian. 2001eko sei finalistei (Egaña eta Lujanbio ez beste guztiak) kanporaketetatik sailkatutako hamabi gehituko zaizkie. Bost saiootako irabazleak izango dira, Amaia Agirre, Etxahun Lekue, Jon Martin Amets Arzallus eta Arrasaten gaur garaile suertatzen dena.
Gainerako zazpiak boston atzetik punturik gehien lortu dituzten zazpiak izango dira. Ekaitz Goikoetxea eta Xabier Paia matematikoki sailkatuta daude eta Fredi Paiak ere ia ziur du txartela. Mantxi, Jokin Uranga, Iñaki Gurrutxaga eta Iker Zubeldia datoz atzetik, 677,5tik 672 puntura doan tarte estuan. Horren gainetik kantatu beharko dute gaurko bertsolariek aurrera egin nahi badute.
Bertsolaritzak berezko badu lehia, morboa ere ekarri ohi du horrek atzetik, eta baliteke Arrasateko Amaia antzokia txiki gelditzea gaur bertaratzen diren bertsozale guztientzat.
Kartzelan nork bere bidea
«Arrunt etsita egon zara aspaldian. Azkenean iritsi da espero zenuen gutun hori» gaiarekin kantatu behar izan zuten bertsolariek kartzelako lanean. Aukera asko ematen zituen eta bakoitzak bide bat hartu zuen.
Enbeitak ihesean daukan lagunari bertso hunkigarriak kantatu zizkion, «remite gabe heldu da baina nik badakit zu zarela» edo «ta pozik nago nahiz ta ez jaso sarritan mila holako/ bizi zarena jakite hutsa niretzat dena delako» bezalako amaiera ederrekin. Ordura arte oso ondo ibili zen eta, puntuei begira, azken bertsoan egindako potoak eragotzi zion finalerdietan egotea.
Fredi Paiak ederto ondu zuen istorioa: lehen bertsoan aspaldi atxilotu eta epaitegiko gutuna heldu dela kontatu zuen, «kartzeleratu zein libre utzi arin amaitu dadila» amaituz bertsoa. Hurrengoan ideia hura garatu zuen, «ta itxaroten ta itxaroten galdu dut itxaropena/ gure barruko kartzela hain da iluna eta zekena/ urte hauetan preso izan naiz neronen beldurrarena» bezalako puntuekin, eta azkenean oso txukun biribildu zuen: «Hasperentxo bat irten berri zait goxoa bezain lasaia/ deitu didate, beraz heldu da aldegiteko garaia».
Zelaietak umorea jarri zion lanari, ironiaz betetako bertso zorrotzekin. Hara lehena: «Langabezian probatu ondotik zer den nahi eta ezina/ pote bat ere ezin ordaindu hori bihotzeko mina/ du(e)la urte bat kantatu nuen bertso saio atsegina/ eta gutuna ailegatu zait Lankun faktura, jakina/ ehun euro dira baina aurrera ateratzeko adina».
Sariak
(2005-X-23an Berrian argitaratua)
1960an, Gerraosteko lehen Bertsolari Txapelketa antolatu zutenean, Campeonato mundial de versolaris izena emanda lortu zuten zentsura gainditzea: espainiar eta frantses bertsolarien arteko lehia zen hura, pilotan bezala.
Urriaren hasieran, Nobel sarien izendapenen segida balira legez, Euskadi Sarien irabazleak jakinarazi dituzte. Lau sari dira, eta polemikak polemika, helduen literaturakoak dauka oihartzun handiena. Haur-literaturakoak ere badu garrantzia. Itzulpenak balio du liburuari eta itzultzaileari bultzadatxo bat emateko (bidenabar, zergatik ez bultzatu euskaraz sortutako lanen itzulpenak, horiek ere sarituz?).
Gaztelerazkoa (ez esan «erdarazkoa» frantsesezko lanen batek irabazi arte) zailagoa da kokatzeko. Hasteko, nor sartu multzo horretan? Euskal Herrian jaiotakoak? Jaio ez baina EAEn bizi direnak? Beren burua euskal herritartzat daukaten nafarrak bai baina besteak ez?
Gaztelera sartzeko hautu salomonikoa egin zuenak erabaki dezala. Euskarazkoak, bere gabezia eta guzti (nahi lukeen eta egiaz daukan proiekzioan adibidez) badu sari nazional, are internazional izateko bokazioa. 1960ko txapelketa bezala, munduan euskaraz idatzitako liburu onena saritzea du helburu, bost axola egilearen jatorria. Bestea kontrakoa da: mundu hispanoko txoko honetan diharduten idazleei egindako aipamena. Burgos edo Badajozko liburu onena hautatzea bezalaxe, sari erregionala da.
1960an, Gerraosteko lehen Bertsolari Txapelketa antolatu zutenean, Campeonato mundial de versolaris izena emanda lortu zuten zentsura gainditzea: espainiar eta frantses bertsolarien arteko lehia zen hura, pilotan bezala.
Urriaren hasieran, Nobel sarien izendapenen segida balira legez, Euskadi Sarien irabazleak jakinarazi dituzte. Lau sari dira, eta polemikak polemika, helduen literaturakoak dauka oihartzun handiena. Haur-literaturakoak ere badu garrantzia. Itzulpenak balio du liburuari eta itzultzaileari bultzadatxo bat emateko (bidenabar, zergatik ez bultzatu euskaraz sortutako lanen itzulpenak, horiek ere sarituz?).
Gaztelerazkoa (ez esan «erdarazkoa» frantsesezko lanen batek irabazi arte) zailagoa da kokatzeko. Hasteko, nor sartu multzo horretan? Euskal Herrian jaiotakoak? Jaio ez baina EAEn bizi direnak? Beren burua euskal herritartzat daukaten nafarrak bai baina besteak ez?
Gaztelera sartzeko hautu salomonikoa egin zuenak erabaki dezala. Euskarazkoak, bere gabezia eta guzti (nahi lukeen eta egiaz daukan proiekzioan adibidez) badu sari nazional, are internazional izateko bokazioa. 1960ko txapelketa bezala, munduan euskaraz idatzitako liburu onena saritzea du helburu, bost axola egilearen jatorria. Bestea kontrakoa da: mundu hispanoko txoko honetan diharduten idazleei egindako aipamena. Burgos edo Badajozko liburu onena hautatzea bezalaxe, sari erregionala da.
2005-10-18
Zornotzako kronika
2005-X-17ko Garan argitaratua
Aupa, etxebeste!
Jon Martin oiartzuarra izan zen nagusi atzo Zornotzan jokatutakoBertso Txapelketa Nagusiko kanporaketan eta zuzenean lortu zuen finalerdietarako txartela. Xabier Paia algortarra gelditu zen bigarren eta hurrengo txandan izango da ziur asko. Txapelketa Nagusiko giroa zelan berotu den seinale, zaleak pankarta eta guzti agertu ziren. Jon Martinen aldekoak «Aupa, Etxebeste!» zioen. Oiartzuarraren bigarren abizenak hitz-jokorako aukera ematen du.
Jon Martinek urtebetetze oparia hartzera baino ematera zetorrela esan zuen Zornotzan jokatutako kanporaketako agurrean, baina azkenean jaso ere jaso zuen saria: bera izan zen nagusi, eta zuzenean lortu zuen finalerdietarako txartela. Xabier Paia gelditu zen bigarren eta hurrengo txandan izango da bera ere seguru asko. Saioko hirugarrenak, Iratxe Ibarrak, datozen asteburuko puntuazioen zain egon beharko du. Atzoko emaitzak honakoak izan ziren: 712 ,5 irabazleak, 690 Paiak, 669,5 Ibarrak, 659 Miren Artetxek, 635 Oihane Enbeitak eta 613,5 Oihane Pereak.
Jon Martinen txanda izan zen jarraian, eta agurrean bertan erabili zuen zazpi puntuko doinu berria hautatu zuen atzoko irabazleak. Bertsoaldi osoa izan zen ona, baina azken biak dira nabarmentzekoak, errima ere bikain eramanda: «Nere barruak altxa ezin dun karga haundia darama/ nere alaba ikusi eta arindu nahi nuke zama/ Bilboko kale ilun batean bera ikusteko plana/ egin nuen ta zalantzarekin etorri naiz beregana/ ate bakarrak bereizten ditu oraina eta iragana/ txirrina jo ta ateratzean nere alaba laztana/ nola arraio esango diot ni naizela bere ama?». Azkena, berriz, honakoa izan zen: «Seguruenik hark ezingo du ni hala naiz ta sinetsi/ baina azkenik ebidentzia hortara beharko du etsi/ ezin nau baina nik nahiko nuke modu berean miretsi/ txiki-txikia zen une hartan bainu(e)n nigandik berezi/ atea eta bere bihotza bihurtuko zait hesi/ zer egingo dut barkamenera ez badu bihotza hezi?/ ondo pentsatzen jarri ezkero ez dut batere merezi».
Aupa, etxebeste!
Jon Martin oiartzuarra izan zen nagusi atzo Zornotzan jokatutakoBertso Txapelketa Nagusiko kanporaketan eta zuzenean lortu zuen finalerdietarako txartela. Xabier Paia algortarra gelditu zen bigarren eta hurrengo txandan izango da ziur asko. Txapelketa Nagusiko giroa zelan berotu den seinale, zaleak pankarta eta guzti agertu ziren. Jon Martinen aldekoak «Aupa, Etxebeste!» zioen. Oiartzuarraren bigarren abizenak hitz-jokorako aukera ematen du.
Jon Martinek urtebetetze oparia hartzera baino ematera zetorrela esan zuen Zornotzan jokatutako kanporaketako agurrean, baina azkenean jaso ere jaso zuen saria: bera izan zen nagusi, eta zuzenean lortu zuen finalerdietarako txartela. Xabier Paia gelditu zen bigarren eta hurrengo txandan izango da bera ere seguru asko. Saioko hirugarrenak, Iratxe Ibarrak, datozen asteburuko puntuazioen zain egon beharko du. Atzoko emaitzak honakoak izan ziren: 712 ,5 irabazleak, 690 Paiak, 669,5 Ibarrak, 659 Miren Artetxek, 635 Oihane Enbeitak eta 613,5 Oihane Pereak.
Zazpiehun lagun bildu ziren Zelaieta Zentroan saioa ikusteko, batzuk pankarta eta guzti. Xabi Paiaren ikasleek “Erdalgunean Chapeldun!!!” zekarrena eskegi zuten. Aldamenean “Aupa, Etxebeste!”, Jon Martinen aldekoa irakur zitekeen.
Zuriñe Iarritu bilbotarraren esanetara aritu ziren sei bertsolariak. Zortziko nagusiko lehen lana makal hasi zen, eta kosta egin zitzaien gora egitea bertsolariei. Jon Martinek eta Iratxe Ibarrak kantatu zituzten ale politenak. Lehenari aitaren papera egokitu zitzaion, eta bigarrenari beti senide zaharragoen arropak janzteaz gogaituta dagoen alabarena. «Berri-berriak ez dira, baina berriak izandakoak» amaierarekin bidea zabaldu zuen oiartzuarrak, eta «erropetatik hasi behar da nortasuna eraikitzen» jarraitu zuen Ibarrak. Erantzunari erantzuna, «aldatu egin behar zenuke jendeak esan dizuna/ oker ez banaiz nere alaba hori ez da nortasuna», amaitu zuen Martinek, eta bertsoaldia burutzeko «gaur arropekin hasi behar dot honegaz nahiko da gaurko/ baina piercing-a behar dot, aita/ hurrengo ikasturterako» bukatu zuen markinarrak ofizioa.
Hurrengo lana Miren Artetxek eta Oihane Enbeitak osatu zuten. Hendaiarra Txapelketako bertsolari gazteena izan da, eta irudi ona eman zuen. Enbeitak, berriz, gorabehera gehiago izan zituen, zenbait poto tartean, baina lan txukuna osatu zuten, gernikarra kongresu bateko azafataren paperean eta Artetxe bere nagusi. «Zabaldu zure irribarrea/ edo minigona igo» bota zion ofizioan bete-betean sartuta, eta bertsoaldia honela amaitu zuen Enbeitak: «Zure lagunak animatzeko tori nire minigona».
Zortziko txikian gora
Hurrengo lana hiruna punturi erantzutea zuten bertsolariek. Zorionez lau emakume saioan egotea ez da albiste honezkero, baina ama gutxi dago oraindik kantari. Oihane Pereak ez zuen bere eguna izan atzo, «ohera joan eta ezin lorik hartu» puntua emanda, ordea, ale polita utzi zigun amatasuna hizpide hartuta: «Nire txikiak sarri nauenez behartu/ bere negarrak gogoz sarri da oilartu/ hain txikia da eta beharko barkatu».
Kartzelako lanean atzo punturik gehien lortu zuten bertsolari biak nabarmendu ziren. Paiak kantatutako hirugarrena: «Nire bizitzak zu han utzita ez zuen egin hobera/ nire akatsak batu ditut bai jada badauzkat sobera/ baina zeozer ondo egin nahian nahia hori zen gainera/ behingoz egin dut aukera/ behingoz egin dut aurrera/ txirrina hor dago eta astiro noa ni zure atera/ arren atea zabal zaidazu/ bihotzarekin batera».
Jon Martinek doinu berria
Jon Martinen txanda izan zen jarraian, eta agurrean bertan erabili zuen zazpi puntuko doinu berria hautatu zuen atzoko irabazleak. Bertsoaldi osoa izan zen ona, baina azken biak dira nabarmentzekoak, errima ere bikain eramanda: «Nere barruak altxa ezin dun karga haundia darama/ nere alaba ikusi eta arindu nahi nuke zama/ Bilboko kale ilun batean bera ikusteko plana/ egin nuen ta zalantzarekin etorri naiz beregana/ ate bakarrak bereizten ditu oraina eta iragana/ txirrina jo ta ateratzean nere alaba laztana/ nola arraio esango diot ni naizela bere ama?». Azkena, berriz, honakoa izan zen: «Seguruenik hark ezingo du ni hala naiz ta sinetsi/ baina azkenik ebidentzia hortara beharko du etsi/ ezin nau baina nik nahiko nuke modu berean miretsi/ txiki-txikia zen une hartan bainu(e)n nigandik berezi/ atea eta bere bihotza bihurtuko zait hesi/ zer egingo dut barkamenera ez badu bihotza hezi?/ ondo pentsatzen jarri ezkero ez dut batere merezi».
Azken agurrek ere izan zuten ale aipagarririk. Txapelketak txapelketa, Oihane Pereari ez zitzaion ahaztu egokitu zitzaion herriari kantatzea: «Zentral termika jarri dizuete hemen/ porsiakaso bagoaz epaileei amen/ gure ametsak bertan kiskali baino lehen». Xabier Paia hunkituta agertu zen eta entzuleak hunkitzea lortu zuen: «Entzule pentsa momentu batez jaio zinela Algortan/ euskara soilik pegatinetan aurkitzen den herri hortan./ Ta egun batean anaiarekin hasten zarela bertsotan/ Euskal Herriko kultur puska bat hartzen duzula besotan./ Gero jendeak onartzen zaitu hamaika bertso saiotan/ eta Zornotzan bukatzen duzu laudorio ta txalotan./ Horren moduko amets ederrik niri ez zait bete askotan».
Lekunberri, Idiazabal eta Zornotzako saioen ostean, datorren asteburuan Uztaritzen eta Arrasaten argituko da zeintzuk diren aurrera egiten duten beste 7 bertsolariak. Finalerdietako
muga 670 punturen inguruan egongo dela ematen du.
Idiazabalgo kronika
2005-X-16ko Gararako idatzia
Etxahun Lekue larrabetzuarra finalerdietan da
Etxahun Lekuek lortu zuen atzo arratsaldean Bertsolari Txapelketa Nagusiko finalerdietarako bigarren txartela, Idiazabalen puntu gehien bilduta. Ekaitz Goikoetxeak baino hiru gehiago eskuratu zituen, baina beasaindarra ere hurrengo txandan izango da. Iñaki Gurrutxaga eta Iker Zubeldia izan ziren hirugarren eta laugarren 672na puntu lortuta, eta badute finalerdietan egoteko aukera.
Igarondo pilotalekua jendez gainezka egon zen atzo, Idiazabalen jokatu zen Bertsolari Txapelketa Nagusiko azken-laurdenean, eta entzuleek gozatu ederra hartu zuten. Agurretan antzeman zitzaion saioari bero zetorrela, txalo zaparrada batekin hartu baitzituzten bertsolariak.
Etxahun Lekue larrabetzuarra finalerdietan da
Etxahun Lekuek lortu zuen atzo arratsaldean Bertsolari Txapelketa Nagusiko finalerdietarako bigarren txartela, Idiazabalen puntu gehien bilduta. Ekaitz Goikoetxeak baino hiru gehiago eskuratu zituen, baina beasaindarra ere hurrengo txandan izango da. Iñaki Gurrutxaga eta Iker Zubeldia izan ziren hirugarren eta laugarren 672na puntu lortuta, eta badute finalerdietan egoteko aukera.
Igarondo pilotalekua jendez gainezka egon zen atzo, Idiazabalen jokatu zen Bertsolari Txapelketa Nagusiko azken-laurdenean, eta entzuleek gozatu ederra hartu zuten. Agurretan antzeman zitzaion saioari bero zetorrela, txalo zaparrada batekin hartu baitzituzten bertsolariak.
Jon Zalduaren agindutara aritu ziren lehen bertsolariak Iñigo Izagirre eta Asier Otamendi izan ziren. Oso ofizio txukuna osatu zuten: Poliziaren kontrola dagoela-eta, Asierrek beste bide bat hartu nahi du eta Iñigok betikotik jarraitu. «Ezkutatzeko ez daukat ezer kopilotoa kenduta» edo «azal gaitezen patxada osoz eta pixkat tonto eran/ ea horrela jabetzen diren eurak daudela soberan» bezalako amaierekin saioa goitik zetorrela nabarmendu zuen Izagirrek. Biei luze samar egin zitzaien, ordea, oso ondo hasi arren, azken aldera behera egin baitzuten.
Zortziko txikiko saioa aldrebesagoa izan zen, bertso onekin batera tarteka gorabehera gehiago egon baitzen. Ofizioko lau bertsoak luzeegi suertatu zitzaizkion bati edo besteari, baina ale ederrak ere asko izan ziren, Etxahun Lekue neska guztiei piropoka eta Otamendi lagunaz lotsatuta saio osoa egin ostean. «Baina eten behar dut gure berriketa/ bitartean lau aukera galdu ditut eta» sinple bezain biribilarekin amaitu zuen larrabetzuarrak ofizioa.
Puntuei erantzuten oso ale ederrak bota zituzten atzo. Ekaitz Goikoetxearen hirugarrena «aberats izatea ote helburua?» izan zen, eta ederto amaitu zuen: «Bakoitzak izango du bere apurua/ halare banatuko bagenu dirua/ berdinago izango litzake mundua». Etxahun Lekue ere itxuroso irten zen atakatik, bere heriotzari buruz galdetzen zioten puntuak errazenak izan ez ziren arren.
Hamarreko txikiko ofizioetan, Lekue eta Gurrutxaga nabarmendu ziren. Atzoko bertsorik onenetakoak entzun ziren ama-alaben paperean egindako saioan: amak estetika operazioa egin nahi du. «Ispiluaren aurrera ene zenbat txango/ nik ez dizut esango dagoenik ondo/ kontsejurik be ez dizut amatxo emango/ baina pentsa ezazu mesedez lehenengo/ sekula ez zarela nire ahizpa izango» hasi zuen Lekuek ofizioa. Gurrutxagak «berriz izan nahi nuke ama eder hura» amaituta bertsoa, «lifting-ak egin eta silikona sartzen/ zeure burua baino ez duzu engainatzen» bota zion atzoko irabazleak. Eta Gurrutxagak erantzunari erantzun zion: «Ni gazte sentitzen naiz ta hala komeni/ ta denborak zergatik engainatzen nau ni?».
Goikoetxeak ere bikain hasi zuen hurrengo ofizioa, baina ordura artean oso maila onean ibili zen Iñigo Izagirrek txarto ulertu zuen papera: etxea utzi eta gizonezko batekin bizitzera doan aitarena kantatu beharrean, Goikoetxearena zegokiona hartu zuen, semearena. Horren bertsoa oso ona izan zen: «Lehen ematen zenidan hamaika igurtzi/ baina azken boladan oso oso gutxi/ nik nere onespena nahi det erakutsi/ baina etxetik gertu nahi zaitut ikusi/ gizona hartu baina semea ez utzi».
Kartzelan gorabeherak
Kartzelako laneko gaia labur eman zuen Jon Zalduak: «Kalean zoazela ume batzuk jolasean ikusi dituzu elkarri tiroka ari balira bezala eskuarekin itxurak egiten». Iñaki Gurrutxagaren bigarren bertsoa atzoko onentsuenetakoa izan zen: «Elkarri seinalatuaz jolas baten dabiltz han/ oraindik haur dira eta inozentziaren ditxan/ baina gu helduak gara eta zentzudunak izan/ zergatik portatzen gara sarri haur txikien gisan?/ errealitate bizitzan/ beti jolasa bailitzan/ ta ez gara konturatzen zenbat jokatzen gabiltzan». Hor jo zuen goia oriotarrak, baina hurrengo bertsoan ez zuen asmatu.Ekaitz Goikoetxeak ere bertso ederrak utzi zituen: «Orain tiroka ikasten dute hizketan baino lehenago» izan zen lehenaren amaiera, eta «beti kanpora hauspotzen degu marmarra eta kritika/ bakea erein behar da baina norbere etxetik hasita» azkena.
Etxahun Lekuek bestelako jarrera hartu zuen gaiarekin, eta hamarreko nagusian ale sinple baina biribilak utzi zituen, gaiari neurria hartuta: «Zuek ere ez zarete izango hortan ibili gabeak/ eta parkatu baina ez gara horregaitik hiltzaileak» amaitu zuen bigarrena, eta azken bertsoarekin zuzeneko sailkapena lortzeko puntuak eskuratu zituen larrabetzuarrak: «Bai esku batek balio lezake irudimena lantzeko/ atzamarren bat aurrera bota eta pistola sortzeko/ lagun denei tiro bat bota askorentzat da kalteko/ baina eskua eraldatzea gerta liteke ederto/ forma aldatuz albokoari bostekoa emateko».
Gaur bertsozaleek Zornotzan dute hitzordua, bertan jokatuko da azken final-laurdena.
2005-10-16
Afrikako idazle onenak
Columbiako unibertsitako African Studies sailean ikusi dut zerrenda, Afrikan XX. mendean egon diren idazle onenak dakartzana. Hiru ataletan banatzen dituzte egileak: Haur literatura, Creative Writing deitzen dutena (Sormenezko idazkuntza litzateke, baina guk fikzioko literatura esango genukeela uste dut), eta ez-fikzioa. Zimbabweko Liburu Azoka dauka iturri zerrendak, han egin baitzuten aukeraketa hainbat proposamenen ostean. Ia guztiek Europako hizkuntzetan (ingelesez, portugesez eta frantsesez) edo arabieraz idazten dute, eta gehienak gizonezkoak dira. Eta gehienak halaber, ezezagunak mendebaldekoontzat. Lehen begiratuan, aitortu behar dut emakume bakarra ezagutzen dudala (Nadine Gordimer), eta bakarra ez naizelakoan, hurrengo urratsa Afrikako 50 idazle onenak hautatzea da, 2007rako egin nahi dute eta proposamenak bidal daitezke. Euskaraz badugu zerbait: Germano Almeida ren Napomuceno da Silva jaunaren testamentua Txalapartak argitaratu zuen, Chinua Acheberen Things Fall Apart itzultzeko dago oraindik baina bertsio laburtua dugu euskara ikasten ari direnentzat, Amos Tutuolaren Mozkor bat sasirik sasi Pamielak eman zuen. Gainontzeko lanak ez dut uste daudenik, idazleetako batzuen beste liburu edo poema batzuk ordea bai: Leopold Sedar Senghor, Mia Couto, Jose Craveirinha, Ngugi wa Thiong'o, Coetzee, Tahar ben Jelloun, eta ziur bat edo beste ahaztu dudala.
Horra hor zerrendako "Top 12ak", hiru emakume eta bederatzi gizon:
Horra hor zerrendako "Top 12ak", hiru emakume eta bederatzi gizon:
- Chinua Achebe (Nigeria): Things fall apart
- Meshack Asare (Ghana): Sosu's call
- Mariama Ba (Senegal): Une si longue lettre
- Mia Couto (Mozanbike): Terra sonâmbula
- Tsitsi Dangarembga (Zinbabwe): Nervous conditions
- Cheikh Anta Diop (Senegal): Antériorité des Civilisations Nègres: Mythe ou Vérité Historique?
- Assia Djebar (Aljeria): L'amour la fantasie
- Naguib Mahfuz (Egipto): Kairoko trilogia
- Thomas Mofolo (Lesotho): Chaka
- Leopold Sedar Senghor (Senegal): Oeuvre poetique
- Wole Soyinka (Nigeria): Aké: the years of Childhood
- Ngugi Wa Thiong'o (Kenia): A Grain of Wheat
Ispilutxoak apurtuz
(2005-X-16ko Berrian argitaratua)
Argentinan hazitako galiziar poeta batek ziostanez, Uruguai Brasilera bidean zegoen bi mila kilometroko tarte hutsa zen, beste ezer ez. Nik bandera zuri-urdina eta eguzkia gogoratzen nituen beti, eta, beste irudirik ekarri ezinik, Bilboko egun sargoria 1994ko Aste Nagusian. Norbaitek zeraman bandera hura, oihalezko bat aurkitu ezinda etxean marraztuta. Uruguaiko herriari esker ona adierazteko zen. Fernando Morroni. Roberto Facal. Elkartasunak izen-abizenak ditu.
1999. Beste euskal herritar batzuk Uruguain. Esku zabalik hartzen ditu gobernuak, haserre herritarrek. Lehen euskaldunak ziren negozioa; gaur urarekin negozioa egitera datoz. Bost urte gehiago, 2004, hauteskundeak. Ezkerra nagusi lehenengoz. Erreferenduma ere bai: beldurren eta mehatxuen gainetik ura egarri denarentzat dela dio herriak, eta ez ordain dezakeenarentzat. Aguas de Bilbao, kanpora. Eduardo Galeanok, Irabazteko arriskuan gaude artikulu bikaina idatzi du: «Bost mende baino gehiago pasa dira Kolonengandik. Noiz arte egongo gara urrea ispilutxoengatik trukatzen?». Bye, bye, euskal lukurreruak.Beste urtebete, 2005eko urria. Titular handien artetik, albiste txikiari erreparatu diot: Tabare Vazquez Uruguaiko presidenteak bertan behera utziko du aurreko gobernuak agindutako Josu Larizen kanporatzea. Iturri batzuetatik ura baino askoz gehiago isurtzen da.
Argentinan hazitako galiziar poeta batek ziostanez, Uruguai Brasilera bidean zegoen bi mila kilometroko tarte hutsa zen, beste ezer ez. Nik bandera zuri-urdina eta eguzkia gogoratzen nituen beti, eta, beste irudirik ekarri ezinik, Bilboko egun sargoria 1994ko Aste Nagusian. Norbaitek zeraman bandera hura, oihalezko bat aurkitu ezinda etxean marraztuta. Uruguaiko herriari esker ona adierazteko zen. Fernando Morroni. Roberto Facal. Elkartasunak izen-abizenak ditu.
1999. Beste euskal herritar batzuk Uruguain. Esku zabalik hartzen ditu gobernuak, haserre herritarrek. Lehen euskaldunak ziren negozioa; gaur urarekin negozioa egitera datoz. Bost urte gehiago, 2004, hauteskundeak. Ezkerra nagusi lehenengoz. Erreferenduma ere bai: beldurren eta mehatxuen gainetik ura egarri denarentzat dela dio herriak, eta ez ordain dezakeenarentzat. Aguas de Bilbao, kanpora. Eduardo Galeanok, Irabazteko arriskuan gaude artikulu bikaina idatzi du: «Bost mende baino gehiago pasa dira Kolonengandik. Noiz arte egongo gara urrea ispilutxoengatik trukatzen?». Bye, bye, euskal lukurreruak.Beste urtebete, 2005eko urria. Titular handien artetik, albiste txikiari erreparatu diot: Tabare Vazquez Uruguaiko presidenteak bertan behera utziko du aurreko gobernuak agindutako Josu Larizen kanporatzea. Iturri batzuetatik ura baino askoz gehiago isurtzen da.
2005-10-11
Angie lehendakari
Egia da, argi zegoen eta arraroena ia hilabete pasa izana da, baina azkenean Gerhard Schröder badoa eta Angela Merkel izango da Alemaniako kantziler. CDU eta SPD elkarrekin izango dira gobernuan, gainera, argi utziz azken batean biek ala biek politika ekonomiko antzeratsua bultzatzen dutela krisitik irteteko: langileen (eta batez ere, lanik gabeen) eskubideak murriztu, orain arteko ongizatearen estatuan mozketa gehiago, eta neoliberalismorako hobeto prestatu Alemania.
Ezkerreko alderdia indartsu irten da atakatik, baina SPDk hasieratik utzi zuen argi "deabruarekin" ez beste edonorekin lortuko zuela akordioa. Azkenean, zortzi ministerio izango dituzte sozialdemokratek. Eta inor ipurdi bistan gelditu bada, Berdeak, Ezkerreko Alderdiak aurre harturik eta Gobernutik kanpo, inolako sinesgarritasunik gabe honezkero. Legealdi bi gobernuan, Afganistango gerra bultzatu ostean eta zer lortu duten ikusita, badute bai arduratzeko motiborik.
Gobernu-koalizioa berriz, indartsu, oposizio bakarra ezkerretik daukatela, aski txikia alderdi biek batera daukaten indarra kontuan izanik. Baina horixe bera ere bada arriskua: sasi-ezkerrak eta eskumak bateginik, ia aurkaririk gabe, nondik bideratu herriaren haserrea ezinbestekotzat jotzen dituzten neurriak hartzen dituztenean? Esperimentu berbera duela ia 40 urte egin zuten, 1966an Willy Brandt kantziler izendatuz, eta handik etorri ziren gerra-osteko protestarik bortitzenak, batzu-batzuek armetara ere bideratu zituztenak.
Ezkerreko alderdia indartsu irten da atakatik, baina SPDk hasieratik utzi zuen argi "deabruarekin" ez beste edonorekin lortuko zuela akordioa. Azkenean, zortzi ministerio izango dituzte sozialdemokratek. Eta inor ipurdi bistan gelditu bada, Berdeak, Ezkerreko Alderdiak aurre harturik eta Gobernutik kanpo, inolako sinesgarritasunik gabe honezkero. Legealdi bi gobernuan, Afganistango gerra bultzatu ostean eta zer lortu duten ikusita, badute bai arduratzeko motiborik.
Gobernu-koalizioa berriz, indartsu, oposizio bakarra ezkerretik daukatela, aski txikia alderdi biek batera daukaten indarra kontuan izanik. Baina horixe bera ere bada arriskua: sasi-ezkerrak eta eskumak bateginik, ia aurkaririk gabe, nondik bideratu herriaren haserrea ezinbestekotzat jotzen dituzten neurriak hartzen dituztenean? Esperimentu berbera duela ia 40 urte egin zuten, 1966an Willy Brandt kantziler izendatuz, eta handik etorri ziren gerra-osteko protestarik bortitzenak, batzu-batzuek armetara ere bideratu zituztenak.
2005-10-09
Mugak
Demokrazia batean, herri-borondatez, dena alda litekeela esan izan ohi dugu, zilegi beharko lukeela estatu batetik bereizi eta beste bat sortzea herri horretako gehiengoak hala nahi izanez gero. Eta mugek Europan inoiz baino gutxiago balio omen duten sasoiotan, bitxia da zeinen estuki eusten dion estatu bakoitzak bere esparruari, eta zeinen arriskutsutzat jotzen duten gehienek horien aldaketa. Independentista izatea eta Euskal Herriaren independentzia traumarik gabe eta era naturalean egin ahal izatea azaldu gura izan dudan bakoitzean, dardara moduko igarri izan dut, beste edozein aldaketa hori baino komenigarriagoa litzatekeelakoan, Balkanetako mamuak pizturik.
Horixe etorri zait egunotan gogora berriz ere militarrak Espainiaren batasuna defendatzen ikusita eta Aznarrek Balkanen mehatxua botata. Hamar urte dira Jugoslaviako estatuko gerrarik bortitzena ofizialki amaitu zenetik, Bosnia-Herzegovinakoa, Daytongo akordioen ostean. Horren arabera, erabat multietnikotzat hartzen ziren herrialde batean lurralde bi sortu ziren: kroaziar eta musulmanena bata, eta serbiarrena bestea. Iheslariei etxera itzultzeko eskubidea aitortzen zitzaien, baina lehen garbiketa etniko haien balioa onartzen zen zelan edo halan, batzuei eta besteei (serbiarrei bereziki) lur eremu haiek emanda. Ordutik Bosnia ofizialki hiru "etnia" nagusi dituen herrialdea da: kroaziarrak, serbiarrak eta "bosniakoak". Titoren garaian "musulmanak" deitzen zitzaien haiei ("esanahi nazionalean" gaineratzen zuen Konstituzioak, zantzu erlijiosoa kentzeko) eta azken urteotan bosniako hitza sortu dute, "bosniar" hitzetik desberdina, eta halaber "bosniako" hizkuntza egingo lukete. Serbiarrek "turkiar" deitzen zieten mespretxuz, beraiek bezain eslaviar izan arren eta beraien hizkuntza bera mintzatuta ere. Filologo gehienek onartzen dute Kroaziatik Serbiara hitz egiten den hizkuntza hori bat eta bakarra dela, baina historiako pasarteek batzuek Erromaren gerizan utzi zituen eta katoliko bihurtu ziren, alfabeto latinoa erabiliz (kroaziarrak) eta besteak Bizantziorenean, alfabeto zirilikoz eta erlijio ortodoxoz. Lehena Austriaren menpeko izan zen (eta orain ere estatu horrek eskatu du EBn onar deztaen), bigarrena berriz, Inperio Otomanoaren agindupean egon zen. Garai horretantxe eslaviar haietariko asko musulman bihurtu ziren, gaur egungo Bosnia-Herzegovinan eta Sandzkak-ean (egun Montenegro eta Serbiaren arteko mugako lurraldea).
Erlijio eta historia desberdinak izan dituzten lurraldeak dira inondik ere, baina euskaldunok hizkuntzari ematen diogun garrantziaren arabera, herri bakarra lirateke. Demokratikoki inork ezin ditu behartu elkarrekin bizitzera, noski, are gehiago, egungo hiru estatu (Kroazia, BH eta Serbia-Montenegro), baliteke lau bihurtzea 2006an, montenegroarrek estatu propioa eratzea erabakiz gero (hain justu ere, montenegroarrak lirateke serbiarrik "serbiarrenak", euren mendietan gotortuta inoiz ez baitituzte turkiarrek konkistatu eta tinko eta debekurik gabe eutsi zieten euren izaera kristau ortodoxoari). Europak dio ez dela komeni beste estatu berririk sortzea, baina errespetatuko duela erabakia. Kosovorekin ez dago hain argi gauza bera egingo duten, nahiz eta bertako albaniarrek argi duten Serbiaz ez duela ezer jakin gura. Eta serbiarrek esan dute honezkero, Kosovoren independentzia onartzen bada (ez zen Jugoslavia sortu zuten sei errepubliketako bat izan, Serbiaren menpeko probintzia baizik), era berean zilegi beharko lukeela Bosniako serbiarren errepublikak Serbiarekin bat egitea. Argi dago hango gehiengoak bat egingo duela ideia horrekin, nahiz eta gehiengo hori garbiketa etnikoek eragin.
Beraz, korapilatu egiten dira autodeterminazio kontu horiek. XX. mendean hainbat erreferendum txiki egin izan dira Hungaria eta Austriako herrixkek non gelditu nahi duten erabakitzeko adibidez, Sarre-Saarland Frantziatik Alemaniara itzultzeko, baina egoera traumatikoen kasuan kontua ez da hain erraza. Stalinek alemaniarrak nagusi ziren Königsberg eskualdeko iparraldea SESBentzat hartu eta gerran senideak galdu zituzten hainbat errusiar eta beste herri batzutako jendez populatu zuen Kaliningrad berria, eta gaur egun Europako arazo larria da: eskualde haren hegoaldea Poloniaren menpe gelditu zen eta kitto, iparra SESB barruan baina Lituaniako errepublikari emanez gero, hainbestean, baina gaur kontrabandoa eta HIES itzela dituen lurralde itxia da, bizi diren inguruarekiko inolako atxekimendurik gabeko jendea bizi da, eta bisatua behar dute gainontzeko Errusia bisitatzeko. Eskualde horretan galdera eginez gero, bistan da, Errusia da bertakoak errusiarrak baitira, logikoena, Alemaniari kendu ostean, poloniarra edo lituaniarra izatea izan arren. Baina berandu da honezkero.
Europatik kanpo antzeko eztabaidek ere beti eman didate atentzioa, Salvadorrek Hondurasekin bere egunean izandako gerrak, edo egunotan Nikaragua eta Costa Ricak izandako gatazka antzinako tratatu baten arabera muga ibaian jarri ala ez. Afrikan kolonizazioak herri eta tribu asko bereizi zituen, baina orduko mugek indarrean diraute gaur egun, milaka urte zahar diren herriek ehun urte eskaseko mendebaldeko agintea izan zuten, eta beste edozerk baino pisu handiagoa dauka horrek oraindik. Atsegin dut Kapuscinski bezalako kazetariak irakurtzea, oso ondo azaltzen dute europarrontzat Afrikako hainbat herritako egitura, Malin adibidez, herrialdearen erdia baino gehiago (Saharako aldea, hain zuzen ere) tuaregei badagokie ere, demografikoki ehuneko 10 inguru izanik ez dute inoiz agintea eskuratzerik, bambara, dogon, peul edo beste edozein herritako inork ez bailuke esklabu hartzen zituzten herri horretako inoren alde bozkatuko. Tribuak bere alde on eta txarrak ditu, bakardadeak bezala, norberak bilatzen duenean osasuntsua izan daiteke, baina besterik ez denean... tribuaren babesa gauza handia da era berean, baina indibidualismoan galtzen da.
Eta horregatik, kale egingo luke demokraziaren ikuspuntu indibidualista, pertsona bat bozka bat, askotan norbera indibiduo taldeko kide den neurrian baita. Bere alde on eta txarrekin, bistan da, eta Europatik begiratuko prisma inperfektutik. Baina ezin ulertu oraindik, alde etnikoa hain garrantzitsua izanik, zergatik Afrikan aldatzen diren muga bakarrak kolonizazio garaiari dagozkion (Somaliland ingelesa izan zen eta italiarren izan zen Somaliatik bereizita dago de facto, Eritreak ere lortu zuen Etiopiatik independentzia). Europan ere gertatu izan da: Errusiak eta Estoniak ez dute oraindik muga-hitzarmena izenpetu, Estoniak historikoki Estonia izan den lurralde bat aldarrikatzen duelako oraindik, hau da: Stalinek eratutako Sobiet Batasunean Estonia errepublika sortu zen, bai, baina estoniarrak bizi ziren (setu etnikoak) eta Estonia historikoaren zati zen lurralde bat Errusiaren menpe gelditu zen... SESBen garaian ez zen horrenbesteko arazoa, dena estatu berean baitzegoen, baina independentzia Errepublika ofizialak lortu zuen, ez Estonia historikoak, eta hor daude setuak gaur egun, bere lurraldea zatituta, batzuk EBko herritar eta besteak bisitatzeko bisatua lortu behar.
Kontu horiek datozkit gogora, Trebiñukoa bezalako kasuetan. Azken horretan herritarrek argi eman dute iritzia azken urteotan, eta Bizkaiko mapan ere badago horrelako zulo bat, Villaverde-Turtzioz. Ez naiz borrokatxo erregionalista horien zale, sinetsidazue, nire Euskal Herria euskaldunek nahi duten hori izango da, bost axola Castrokoak edo Logroñokoak euskaldun sentitu eta sartu nahi duten edo Corteskoak edo karrantzarrak aragoitar edo kantabriar sentitu eta kanpoan gelditu nahi duten. Ea egunetako baten Zipreko Pila herrian gertatutako zitzaiguna dakardan lerrootara.
Horregatik esan izan diet beharbada independentzia hitz entzunda derrigor Balkanak (gerra), aduanak, muga, poliziak irudikatzen dituztenei, nire irudia beste bat dela derrigor. Espaniar gehienentzat munduak bi zati ditu: Espainia eta atzerria, bere mugetan ondo definituta, Gibraltar eta Portugal diren izaki "antinatura" horiek salbu, eta punta batean handik mila kilometrora bezain eroso, baina kontuz Portugal edo Okzitaniara (zer esanik ez, Marokora), muga gurutzatuz gero. Ezagutzen ditut bihotza berotzen zaizkien euskal nazionalistak ere, euskal polizia bat eta ikurriñatzar bat irudikatzen Ebro gaineko zubi batean aduanan. Baina hain justu ere horren aurkakoa da nire ikuspuntua: nor bere auzoarekin harreman onean, bakoitza beretik, enkartauak kantabriarrekin, errioxar batzuk besteekin, Erriberakoak aragoarrekin eta zuberotarrak biarnesekin. Euskaldunak batzeak harremanak etetea ez eze elkarrekiko errespetuan mendetako ohiturari eutsiz. Egun ohikoak diren hesiz eta kamerez gotortutako txaleta ez dudala gura alegia, geure etxean jaun eta jabe baina antzinako eran, ateak beti zabalik auzoko txutxumutxuen berri jakiteko.
Horixe etorri zait egunotan gogora berriz ere militarrak Espainiaren batasuna defendatzen ikusita eta Aznarrek Balkanen mehatxua botata. Hamar urte dira Jugoslaviako estatuko gerrarik bortitzena ofizialki amaitu zenetik, Bosnia-Herzegovinakoa, Daytongo akordioen ostean. Horren arabera, erabat multietnikotzat hartzen ziren herrialde batean lurralde bi sortu ziren: kroaziar eta musulmanena bata, eta serbiarrena bestea. Iheslariei etxera itzultzeko eskubidea aitortzen zitzaien, baina lehen garbiketa etniko haien balioa onartzen zen zelan edo halan, batzuei eta besteei (serbiarrei bereziki) lur eremu haiek emanda. Ordutik Bosnia ofizialki hiru "etnia" nagusi dituen herrialdea da: kroaziarrak, serbiarrak eta "bosniakoak". Titoren garaian "musulmanak" deitzen zitzaien haiei ("esanahi nazionalean" gaineratzen zuen Konstituzioak, zantzu erlijiosoa kentzeko) eta azken urteotan bosniako hitza sortu dute, "bosniar" hitzetik desberdina, eta halaber "bosniako" hizkuntza egingo lukete. Serbiarrek "turkiar" deitzen zieten mespretxuz, beraiek bezain eslaviar izan arren eta beraien hizkuntza bera mintzatuta ere. Filologo gehienek onartzen dute Kroaziatik Serbiara hitz egiten den hizkuntza hori bat eta bakarra dela, baina historiako pasarteek batzuek Erromaren gerizan utzi zituen eta katoliko bihurtu ziren, alfabeto latinoa erabiliz (kroaziarrak) eta besteak Bizantziorenean, alfabeto zirilikoz eta erlijio ortodoxoz. Lehena Austriaren menpeko izan zen (eta orain ere estatu horrek eskatu du EBn onar deztaen), bigarrena berriz, Inperio Otomanoaren agindupean egon zen. Garai horretantxe eslaviar haietariko asko musulman bihurtu ziren, gaur egungo Bosnia-Herzegovinan eta Sandzkak-ean (egun Montenegro eta Serbiaren arteko mugako lurraldea).
Erlijio eta historia desberdinak izan dituzten lurraldeak dira inondik ere, baina euskaldunok hizkuntzari ematen diogun garrantziaren arabera, herri bakarra lirateke. Demokratikoki inork ezin ditu behartu elkarrekin bizitzera, noski, are gehiago, egungo hiru estatu (Kroazia, BH eta Serbia-Montenegro), baliteke lau bihurtzea 2006an, montenegroarrek estatu propioa eratzea erabakiz gero (hain justu ere, montenegroarrak lirateke serbiarrik "serbiarrenak", euren mendietan gotortuta inoiz ez baitituzte turkiarrek konkistatu eta tinko eta debekurik gabe eutsi zieten euren izaera kristau ortodoxoari). Europak dio ez dela komeni beste estatu berririk sortzea, baina errespetatuko duela erabakia. Kosovorekin ez dago hain argi gauza bera egingo duten, nahiz eta bertako albaniarrek argi duten Serbiaz ez duela ezer jakin gura. Eta serbiarrek esan dute honezkero, Kosovoren independentzia onartzen bada (ez zen Jugoslavia sortu zuten sei errepubliketako bat izan, Serbiaren menpeko probintzia baizik), era berean zilegi beharko lukeela Bosniako serbiarren errepublikak Serbiarekin bat egitea. Argi dago hango gehiengoak bat egingo duela ideia horrekin, nahiz eta gehiengo hori garbiketa etnikoek eragin.
Beraz, korapilatu egiten dira autodeterminazio kontu horiek. XX. mendean hainbat erreferendum txiki egin izan dira Hungaria eta Austriako herrixkek non gelditu nahi duten erabakitzeko adibidez, Sarre-Saarland Frantziatik Alemaniara itzultzeko, baina egoera traumatikoen kasuan kontua ez da hain erraza. Stalinek alemaniarrak nagusi ziren Königsberg eskualdeko iparraldea SESBentzat hartu eta gerran senideak galdu zituzten hainbat errusiar eta beste herri batzutako jendez populatu zuen Kaliningrad berria, eta gaur egun Europako arazo larria da: eskualde haren hegoaldea Poloniaren menpe gelditu zen eta kitto, iparra SESB barruan baina Lituaniako errepublikari emanez gero, hainbestean, baina gaur kontrabandoa eta HIES itzela dituen lurralde itxia da, bizi diren inguruarekiko inolako atxekimendurik gabeko jendea bizi da, eta bisatua behar dute gainontzeko Errusia bisitatzeko. Eskualde horretan galdera eginez gero, bistan da, Errusia da bertakoak errusiarrak baitira, logikoena, Alemaniari kendu ostean, poloniarra edo lituaniarra izatea izan arren. Baina berandu da honezkero.
Europatik kanpo antzeko eztabaidek ere beti eman didate atentzioa, Salvadorrek Hondurasekin bere egunean izandako gerrak, edo egunotan Nikaragua eta Costa Ricak izandako gatazka antzinako tratatu baten arabera muga ibaian jarri ala ez. Afrikan kolonizazioak herri eta tribu asko bereizi zituen, baina orduko mugek indarrean diraute gaur egun, milaka urte zahar diren herriek ehun urte eskaseko mendebaldeko agintea izan zuten, eta beste edozerk baino pisu handiagoa dauka horrek oraindik. Atsegin dut Kapuscinski bezalako kazetariak irakurtzea, oso ondo azaltzen dute europarrontzat Afrikako hainbat herritako egitura, Malin adibidez, herrialdearen erdia baino gehiago (Saharako aldea, hain zuzen ere) tuaregei badagokie ere, demografikoki ehuneko 10 inguru izanik ez dute inoiz agintea eskuratzerik, bambara, dogon, peul edo beste edozein herritako inork ez bailuke esklabu hartzen zituzten herri horretako inoren alde bozkatuko. Tribuak bere alde on eta txarrak ditu, bakardadeak bezala, norberak bilatzen duenean osasuntsua izan daiteke, baina besterik ez denean... tribuaren babesa gauza handia da era berean, baina indibidualismoan galtzen da.
Eta horregatik, kale egingo luke demokraziaren ikuspuntu indibidualista, pertsona bat bozka bat, askotan norbera indibiduo taldeko kide den neurrian baita. Bere alde on eta txarrekin, bistan da, eta Europatik begiratuko prisma inperfektutik. Baina ezin ulertu oraindik, alde etnikoa hain garrantzitsua izanik, zergatik Afrikan aldatzen diren muga bakarrak kolonizazio garaiari dagozkion (Somaliland ingelesa izan zen eta italiarren izan zen Somaliatik bereizita dago de facto, Eritreak ere lortu zuen Etiopiatik independentzia). Europan ere gertatu izan da: Errusiak eta Estoniak ez dute oraindik muga-hitzarmena izenpetu, Estoniak historikoki Estonia izan den lurralde bat aldarrikatzen duelako oraindik, hau da: Stalinek eratutako Sobiet Batasunean Estonia errepublika sortu zen, bai, baina estoniarrak bizi ziren (setu etnikoak) eta Estonia historikoaren zati zen lurralde bat Errusiaren menpe gelditu zen... SESBen garaian ez zen horrenbesteko arazoa, dena estatu berean baitzegoen, baina independentzia Errepublika ofizialak lortu zuen, ez Estonia historikoak, eta hor daude setuak gaur egun, bere lurraldea zatituta, batzuk EBko herritar eta besteak bisitatzeko bisatua lortu behar.
Kontu horiek datozkit gogora, Trebiñukoa bezalako kasuetan. Azken horretan herritarrek argi eman dute iritzia azken urteotan, eta Bizkaiko mapan ere badago horrelako zulo bat, Villaverde-Turtzioz. Ez naiz borrokatxo erregionalista horien zale, sinetsidazue, nire Euskal Herria euskaldunek nahi duten hori izango da, bost axola Castrokoak edo Logroñokoak euskaldun sentitu eta sartu nahi duten edo Corteskoak edo karrantzarrak aragoitar edo kantabriar sentitu eta kanpoan gelditu nahi duten. Ea egunetako baten Zipreko Pila herrian gertatutako zitzaiguna dakardan lerrootara.
Horregatik esan izan diet beharbada independentzia hitz entzunda derrigor Balkanak (gerra), aduanak, muga, poliziak irudikatzen dituztenei, nire irudia beste bat dela derrigor. Espaniar gehienentzat munduak bi zati ditu: Espainia eta atzerria, bere mugetan ondo definituta, Gibraltar eta Portugal diren izaki "antinatura" horiek salbu, eta punta batean handik mila kilometrora bezain eroso, baina kontuz Portugal edo Okzitaniara (zer esanik ez, Marokora), muga gurutzatuz gero. Ezagutzen ditut bihotza berotzen zaizkien euskal nazionalistak ere, euskal polizia bat eta ikurriñatzar bat irudikatzen Ebro gaineko zubi batean aduanan. Baina hain justu ere horren aurkakoa da nire ikuspuntua: nor bere auzoarekin harreman onean, bakoitza beretik, enkartauak kantabriarrekin, errioxar batzuk besteekin, Erriberakoak aragoarrekin eta zuberotarrak biarnesekin. Euskaldunak batzeak harremanak etetea ez eze elkarrekiko errespetuan mendetako ohiturari eutsiz. Egun ohikoak diren hesiz eta kamerez gotortutako txaleta ez dudala gura alegia, geure etxean jaun eta jabe baina antzinako eran, ateak beti zabalik auzoko txutxumutxuen berri jakiteko.
Barakaldora, azpititulurik gabe
(2005-X-9an Berrian argitaratua)
Ez dakit zergatik dagoen ahalegin berezi hori gaur hasiko den Bertsolarik Txapelketako finala Bilbon jokatuko dela esateko. Ez litzateke hain jauzi handia ere Donostiatik Bizkaiko hiriburura ekartzea, lehena ez da hain euskalduna ez bigarrena hain erdalduna, eta badago aski giro euskaltzalea hirian. Barakaldok beste pisu bat dauka euskaldunongan, etorkinen arrastoa askoz handiagoa da, euskara galiziera baino gutxiagoa entzun izan da luzaroan hainbat auzotan... beharbada ikuspuntua da, Gipuzkoatik Bilbo ikusiko da erdal giro legez, eta Bilbon Barakaldo. Bortzirietatik Iruñea ikusiko den legez, Iruñean Tafalla eta Tafallan Tutera. Baina ez dut uste saio bat, demagun, Lasarten egin eta Donostian egiten dela esango genukeenik. Baina bide luzea eta bertso gogoangarri asko dago BECera heldu arte.
Esandakoa, ikuspuntu kontua da. Aupa, Etxebeste!-rekin ere, ostiraleko datuak begiratu eta badirudi bazegoela azpititulurik gabeko zinta egiteko aukera... Gipuzkoan. Gainontzeko herrialdeetako datuak ikusirik, asmatu egin dutela esan behar dut. Euskaraz dago filma, dirutza kostatu da eta ahalik jende gehienarengana heltzen saiatu behar da. Bertsolariek aspaldi egin zuten ahalegin hori, askoz zailagoa den esparruan, bat-bateko bikoizketarekin. Pantailapeko lerro batzugatik haserretzea ez dut ulertzen... ez bada haserrea gazteleragatik datorrela, azpitituluengatik baino gehiago.
Ez dakit zergatik dagoen ahalegin berezi hori gaur hasiko den Bertsolarik Txapelketako finala Bilbon jokatuko dela esateko. Ez litzateke hain jauzi handia ere Donostiatik Bizkaiko hiriburura ekartzea, lehena ez da hain euskalduna ez bigarrena hain erdalduna, eta badago aski giro euskaltzalea hirian. Barakaldok beste pisu bat dauka euskaldunongan, etorkinen arrastoa askoz handiagoa da, euskara galiziera baino gutxiagoa entzun izan da luzaroan hainbat auzotan... beharbada ikuspuntua da, Gipuzkoatik Bilbo ikusiko da erdal giro legez, eta Bilbon Barakaldo. Bortzirietatik Iruñea ikusiko den legez, Iruñean Tafalla eta Tafallan Tutera. Baina ez dut uste saio bat, demagun, Lasarten egin eta Donostian egiten dela esango genukeenik. Baina bide luzea eta bertso gogoangarri asko dago BECera heldu arte.
Esandakoa, ikuspuntu kontua da. Aupa, Etxebeste!-rekin ere, ostiraleko datuak begiratu eta badirudi bazegoela azpititulurik gabeko zinta egiteko aukera... Gipuzkoan. Gainontzeko herrialdeetako datuak ikusirik, asmatu egin dutela esan behar dut. Euskaraz dago filma, dirutza kostatu da eta ahalik jende gehienarengana heltzen saiatu behar da. Bertsolariek aspaldi egin zuten ahalegin hori, askoz zailagoa den esparruan, bat-bateko bikoizketarekin. Pantailapeko lerro batzugatik haserretzea ez dut ulertzen... ez bada haserrea gazteleragatik datorrela, azpitituluengatik baino gehiago.
2005-10-05
Berbak
Ez dakit euskalduna izateak dakarren hitzekiko obsesioa, ala txikitatik zure ingurunea kanpotik zelan definitu duten irakurtzeak eratutako hesia, baina badaukat hitz bakoitzaren gaineko fijazio moduko bat, diskurtso osoari bezainbat hartarako erabilitako hitzengan erreparatzera naramana. Gero kazetaritza fakultatean behin eta berriz nabarmendu ziguten berba bakoitzaren garrantzia, berba bakoitzaren erabilerak zeure burua han edo hemen kokarazten zuela, eta kontua ez zela objektibotasuna gauza inposiblea zela, baizik hitzek ia beti beren pisua zutela eta kazetariak, objektibo izan ezin eta, zintzoa izan behar zuela gutxienean.
"Irakeko" barik "Golkoko" esan zitzaion lehen gerrari, eta haren ostean hainbat ikastaldek erabili izan du Michel Collon-en "Attention Medias!" liburua (gazteleraz Hiru argitaletxeak ¡Ojo con los media! izenburupean itzulia) iritzi publikoa zelan aldatu ikusteko. Ohituta gaude eta beraz gutxi erabiltzen dira honezkero "efektu kolateral" eta antzekoak, Espainiaren ordez Estatu jartzearena ere aldatu egin da aspaldion (jugadores estatales eta antzekoak irakurri izan ditugu, zein estatutakoak diren zehaztu barik) baina beste batzuk normal erabiltzen dira: AEBetako gobernua da baina Floridatik hegoaldera dagoena "erregimen castrista" da, adibidez edo "euskal preso politiko" berba gogorregi egiten zaien hedabideek "ETAko presoak" darabilte, berdin 18/98agatik auzipetua egon, Egunkariagatik, zein norbait etxean babesteagatik (azken hori kondenatzeko akusazioa "kolaborazioa" bada, argi dago ez dela ETAko kide, izatekotan, haren kolaboratzaile izango da). Baina bereizi behar da preso arruntetatik: eta zer da preso arruntetatik bereizten dituena, ez bada euren izaera politikoa, berdian ETAko kideak zein gatazkarekin lotutako beste motibo batzurengatik preso daudenak?
Harira etorrita, lehengo domekan Afrikaz izeneko zutabetxoa idatzi nuen, Ceuta eta Melilla (eta Kanariar Uharteak) Afrika direla gogoratuz, kontinente batez ari garela, geografia batez, nahiz eta Afrika (eta berdin Europa) kontzeptu geografikoa baino gehiago diren. Rif-a Afrika da, Melilla Europa? Afrika eta Europa bereizten dituen hesia?
Horri lotuta dator kontzeptuen nahasketa, Melillan sartu nahi duten etorkinak/immigranteak, adibidez. Sartu nahi badute, sartu ez diren seinale, eta beraz, oraindik ere emigrante direna. Etxetik lur berrien bila doana emigrantea da, are gehiago, hemen denei emigrante deitu izan zaie orain ez hainbestera arte. Espainiaz kanpotik datozen horiek berriz, immigrante dira ia etxetik irten gabe ere. Arrazismoaren aurkako taldeek, Katalunia aldean bereziki, gogor egin dute lan kazetariok hizkuntza doitu dezagun, lehen xenofobia zantzuak hedabideetatik sor daitezke eta.
Eta zer xenofoboagarik (eta ezjakinagorik) "subsahariano" (edo sortu berri den euskarazko aldakia, Saharaz azpiko) hitza baino? Magrebeko Afrikatik bereizteko sortu zuen norbaitek, nahita edo ez, baina "sub" horrek subkomandantea baino beste "sub" batzuk dakartza gogora: subnormal, subdesarrollo... kasu honetan, ordea, egoera geografiko bati lotuta darabilgu, hau da, Saharaz hegoaldea aipatzeko. Eta geroz eta gehiago erabiltzen dira horrelakoak, Madrilera jaitsi, Gasteizera jaitsi (Bilbo edo Donostiatik, itsas-mailan daudenez, igo egiten da), Baionara igo...
Espainolez "sub" ordez "sud" erabiltzeak konpon lezake zertxobait gauza, oso zuzena izan ez arren, "sudsahariano" Sahara hegoaldea litzateke-eta, Sahela, Sudáfrica Afrika Hegoaldea eta Sudamérica Amerika Hegoaldea diren bezala, ez Saharaz hegoaldera dauden herrialdeak.
Osterantzean, eskualde hori Afrika Beltza izan da beti, baina noski, ez du oso zuzena ematen "hiru magrebiar eta sei beltz" esatea. Negritude mugimenduak izan ziren belztasunak harrotzen lehenak, AEBetako Black Power-ak ere bere egin zuten gutxiesteko erabiltzen ziren "nigger" eta "black" berbak, baina oraindik orain, "coloured" da politikoki zuzena. Gay mugimenduaren antzera, elkarren artean "marikoi" deitzea gauza bat da, eta beste bat kanpotik erabiltzea berba hori.
Amaitzeko, politikoki zuzen izatearen kontu horretan, uneak eta lekuak daukan garrantzia: Alemanian sinestezina zitzaien Euskal Herrian hedabide aurrerakoiek ere ardurarik gabe aldatzea adjektiboak eta Israelgo Armadari Armada judu deitzea, han pentsaezina zaie. Beste horrenbeste ijito/gitano-rekin: frantsesez, alemanez zein ingelesez Sinti eta Roma erabiltzen dira egun eta aurrekoak gutxiesteko berbatzat hartzen dira, gurean baina, elkarte garrantzitsuenetakoak "Iniciativa Gitana" du izena.
Horren haritik, fribolitatez "kausen moda" dei dezakegunera hel gaitezke, berbei baino gizarteko arazoei dagokiena: inoiz gertatu izan zait atzerrian gurean gutxi landu edo eztabaida handirik pizten ez duten gairen baten aurrean zein iritzi dudan galdetzea hango lagunek, herrialde horretan puri-purian baitago gaia, eta beraz, azaletik daukazun iritzi horrekin, horixe, azalean gelditzeko arriskua daukazu, topikoan, kasurik onenean, baina beraiek lotzen dute jadanik erantzun bakoitza jarrera politiko batekin.
Horren traza hartu nion Jean Grenet Baionako auzapezak udan egindako adierazpenei, string-ean dantzatzea eta bortxaketak eta hura guztia. Hegoaldean zalaparta handia bai, baina Ipar Euskal Herrian eta Frantzian eskandalu handirik sortu zen irudipena ez zitzaidan gelditu egun haietako frantses hedabideak irakurriz. Bilbo zein Iruñeko alkateek horrelakorik esanez gero hautsak Espainia osoan harrotuko ziren, ziur aski azken urteotan bortxakeria sexistarekiko sentsibilizazioa askoz handiagoa izan delako. Eta ontzat daukat, ez besterik pentsa, baina horixe azpimarratuko nuke, Piriniotatik Hegoaldera egon ohi diren konplexuen aurrean, hau da, geroz eta iparralderago gizarteko arazoekiko sentsibilitate handiagoa, Europa aurreratuena iparrean topatuz. Polonian lehendakari izateko aukera handiena duten bi hautagaietako batek sekulakoak esan berri ditu homosexualen aurka, antinatura eta antzekoak, baina ziur aski jakitun izango da horrekin ez duela boturik galduko, politikoki ez dela gurean izan daitekeen bezain larria horrelako adierazpenak egitea (PPkoek pentsa dezakete, baina hautagai batek ezin esan hori kanpainan).
Laburbilduz, berbak, jarrerak eta sentsibilizazioak ere Estatuz Estatu doazela, eta zentzu horretan Hegoaldekooi haizeak Espainiatik etorri ohi zaizkigu. Eta ez beti txarrerako, aizue.
"Irakeko" barik "Golkoko" esan zitzaion lehen gerrari, eta haren ostean hainbat ikastaldek erabili izan du Michel Collon-en "Attention Medias!" liburua (gazteleraz Hiru argitaletxeak ¡Ojo con los media! izenburupean itzulia) iritzi publikoa zelan aldatu ikusteko. Ohituta gaude eta beraz gutxi erabiltzen dira honezkero "efektu kolateral" eta antzekoak, Espainiaren ordez Estatu jartzearena ere aldatu egin da aspaldion (jugadores estatales eta antzekoak irakurri izan ditugu, zein estatutakoak diren zehaztu barik) baina beste batzuk normal erabiltzen dira: AEBetako gobernua da baina Floridatik hegoaldera dagoena "erregimen castrista" da, adibidez edo "euskal preso politiko" berba gogorregi egiten zaien hedabideek "ETAko presoak" darabilte, berdin 18/98agatik auzipetua egon, Egunkariagatik, zein norbait etxean babesteagatik (azken hori kondenatzeko akusazioa "kolaborazioa" bada, argi dago ez dela ETAko kide, izatekotan, haren kolaboratzaile izango da). Baina bereizi behar da preso arruntetatik: eta zer da preso arruntetatik bereizten dituena, ez bada euren izaera politikoa, berdian ETAko kideak zein gatazkarekin lotutako beste motibo batzurengatik preso daudenak?
Harira etorrita, lehengo domekan Afrikaz izeneko zutabetxoa idatzi nuen, Ceuta eta Melilla (eta Kanariar Uharteak) Afrika direla gogoratuz, kontinente batez ari garela, geografia batez, nahiz eta Afrika (eta berdin Europa) kontzeptu geografikoa baino gehiago diren. Rif-a Afrika da, Melilla Europa? Afrika eta Europa bereizten dituen hesia?
Horri lotuta dator kontzeptuen nahasketa, Melillan sartu nahi duten etorkinak/immigranteak, adibidez. Sartu nahi badute, sartu ez diren seinale, eta beraz, oraindik ere emigrante direna. Etxetik lur berrien bila doana emigrantea da, are gehiago, hemen denei emigrante deitu izan zaie orain ez hainbestera arte. Espainiaz kanpotik datozen horiek berriz, immigrante dira ia etxetik irten gabe ere. Arrazismoaren aurkako taldeek, Katalunia aldean bereziki, gogor egin dute lan kazetariok hizkuntza doitu dezagun, lehen xenofobia zantzuak hedabideetatik sor daitezke eta.
Eta zer xenofoboagarik (eta ezjakinagorik) "subsahariano" (edo sortu berri den euskarazko aldakia, Saharaz azpiko) hitza baino? Magrebeko Afrikatik bereizteko sortu zuen norbaitek, nahita edo ez, baina "sub" horrek subkomandantea baino beste "sub" batzuk dakartza gogora: subnormal, subdesarrollo... kasu honetan, ordea, egoera geografiko bati lotuta darabilgu, hau da, Saharaz hegoaldea aipatzeko. Eta geroz eta gehiago erabiltzen dira horrelakoak, Madrilera jaitsi, Gasteizera jaitsi (Bilbo edo Donostiatik, itsas-mailan daudenez, igo egiten da), Baionara igo...
Espainolez "sub" ordez "sud" erabiltzeak konpon lezake zertxobait gauza, oso zuzena izan ez arren, "sudsahariano" Sahara hegoaldea litzateke-eta, Sahela, Sudáfrica Afrika Hegoaldea eta Sudamérica Amerika Hegoaldea diren bezala, ez Saharaz hegoaldera dauden herrialdeak.
Osterantzean, eskualde hori Afrika Beltza izan da beti, baina noski, ez du oso zuzena ematen "hiru magrebiar eta sei beltz" esatea. Negritude mugimenduak izan ziren belztasunak harrotzen lehenak, AEBetako Black Power-ak ere bere egin zuten gutxiesteko erabiltzen ziren "nigger" eta "black" berbak, baina oraindik orain, "coloured" da politikoki zuzena. Gay mugimenduaren antzera, elkarren artean "marikoi" deitzea gauza bat da, eta beste bat kanpotik erabiltzea berba hori.
Amaitzeko, politikoki zuzen izatearen kontu horretan, uneak eta lekuak daukan garrantzia: Alemanian sinestezina zitzaien Euskal Herrian hedabide aurrerakoiek ere ardurarik gabe aldatzea adjektiboak eta Israelgo Armadari Armada judu deitzea, han pentsaezina zaie. Beste horrenbeste ijito/gitano-rekin: frantsesez, alemanez zein ingelesez Sinti eta Roma erabiltzen dira egun eta aurrekoak gutxiesteko berbatzat hartzen dira, gurean baina, elkarte garrantzitsuenetakoak "Iniciativa Gitana" du izena.
Horren haritik, fribolitatez "kausen moda" dei dezakegunera hel gaitezke, berbei baino gizarteko arazoei dagokiena: inoiz gertatu izan zait atzerrian gurean gutxi landu edo eztabaida handirik pizten ez duten gairen baten aurrean zein iritzi dudan galdetzea hango lagunek, herrialde horretan puri-purian baitago gaia, eta beraz, azaletik daukazun iritzi horrekin, horixe, azalean gelditzeko arriskua daukazu, topikoan, kasurik onenean, baina beraiek lotzen dute jadanik erantzun bakoitza jarrera politiko batekin.
Horren traza hartu nion Jean Grenet Baionako auzapezak udan egindako adierazpenei, string-ean dantzatzea eta bortxaketak eta hura guztia. Hegoaldean zalaparta handia bai, baina Ipar Euskal Herrian eta Frantzian eskandalu handirik sortu zen irudipena ez zitzaidan gelditu egun haietako frantses hedabideak irakurriz. Bilbo zein Iruñeko alkateek horrelakorik esanez gero hautsak Espainia osoan harrotuko ziren, ziur aski azken urteotan bortxakeria sexistarekiko sentsibilizazioa askoz handiagoa izan delako. Eta ontzat daukat, ez besterik pentsa, baina horixe azpimarratuko nuke, Piriniotatik Hegoaldera egon ohi diren konplexuen aurrean, hau da, geroz eta iparralderago gizarteko arazoekiko sentsibilitate handiagoa, Europa aurreratuena iparrean topatuz. Polonian lehendakari izateko aukera handiena duten bi hautagaietako batek sekulakoak esan berri ditu homosexualen aurka, antinatura eta antzekoak, baina ziur aski jakitun izango da horrekin ez duela boturik galduko, politikoki ez dela gurean izan daitekeen bezain larria horrelako adierazpenak egitea (PPkoek pentsa dezakete, baina hautagai batek ezin esan hori kanpainan).
Laburbilduz, berbak, jarrerak eta sentsibilizazioak ere Estatuz Estatu doazela, eta zentzu horretan Hegoaldekooi haizeak Espainiatik etorri ohi zaizkigu. Eta ez beti txarrerako, aizue.
Lehena
Goizaldeko ordu txikietan, beste zereginik ez eta, bloga sortzen hasi naiz. Behar den bezala, plan estrategikoa abian jarri, merkatu-ikerketa egin eta aurrera. Urik dagoen begiratu barik, bainujantzirik daukagun jakiteke, salto uretara!
Goazen ohera, gauzak distantzia apur batekin begiratu eta ea pentsatu besteko zer esana ote daukagun ikustera.
Hara ba, neure buruari aurretiaz egindako urtebetetze-oparia.
Goazen ohera, gauzak distantzia apur batekin begiratu eta ea pentsatu besteko zer esana ote daukagun ikustera.
Hara ba, neure buruari aurretiaz egindako urtebetetze-oparia.
Subscribe to:
Posts (Atom)