Gerrako irudiak

Berriz ez ikustea espero nuen irudiak itzuli dira azken egunotan. Koloretsuak dira kurduen arropak, emakumeen soinekoak eta zapiak. Baina etxetik ihesi doazen milaka kurduk dakartzaten istorioak ilunak dira oso. Al-Qaedari lotutako Al-Nusra taldekoen sarraskien berri eman dute. Turkiaren babesean Siriako muga zigorgabetasun osoz gainditzen duten jihadistak duela hilabete iritsi ziren Tel Abyad eta beste herri batzuetara, eta meskitetatik aldarrikatu halal (zilegi) zela kurduak hiltzea edo bortxatzea. Etxez etxe labana eskutan egindako hilketak aipatu dituzte. YPG gerrillari kurduek duela urtebete baino gehiago herri kurduak hartzean agindutakoa egin dute: gerra inora ez eroan eta etxeak defendatu, erasoa gobernutik zein haren aurkariengandik etorri. Siria arabiarra edo Siria islamikoa, kurduentzat ez dago lekurik batean ere. 1991ko irudien gomuta etorri da orduan, Saddam Husseinen aurka matxinatu ostean, mendirantz alde egin behar izan zutenekoa. Milaka hil ziren udaberri hartan, eta ehunka mila erbesteratu mugaz beste aldera Turkiaren menpeko Kurdistanen. Oraingo honetan alde dute badela Kurdistan ofizial bat, orduan Saddamen biktima ziren haiek eratutako estatu ia independentea, hain zuzen ere.

Hegoaldeko kurduak dira arma kimikoez gehien dakitenak. Aurten bete dira hogeita bost urte Halabjan bost mila gizon, emakume eta haur hil zituztela. Asteazkenean berriz ere itzuli ziren haien lotura izan zezaketen irudiak. Ez zen odolik ageri, hasiera batean dena amarrua izateko itxaropena ere bazenuen. Gero, gorpu gehiago agertu ziren, eztulka, garrasika hilzorian ageri zirenak helduak ez eze umeak ere baziren. Dena izugarria, antzezpena izateko. Hobe hala balitz. Baina ezezkoan nago. Hiltzailea hiltzaile, Damasko ekialdean eraso kimikoa benetan gertatu zelakoan nago, goizalde hartan pozoiak itota hil zirenak sekula itzuliko ez direlakoan. Hobe bai, dena gezurra balitz. Baina ia mundu guztiak onartu du krimena egon dela, ñabardura handiak egon arren: mendebaldetik hasi eta Errusiara, eta Siriak berak azkenik, matxinoei egotziz erantzukina —eta atzo bertan oposizioaren armategi kimikoa atzeman zutela adierazita—.

Bizitza errazagoa da dena mendebaldeko gaiztoen jukutria dela irudikatuta. Dena manipulazio mediatikoa, Europa eta Ipar Amerikako gizarteak lokartzeko, eta zernahi egiteko libre izateko agintari doilorrak. Baina interes larregik bat egiten dute Sirian zuri eta beltz baino ez diren irakurketa horietarako. Turkiaren babesean sartu diren mertzenarioak ez dira Estatu Batuen gustuko, hain gutxi beren burua al-Qaedako adar gisa aitortu eta gero. Areago, gerra jihadistek irabazi baino Libanon bezala sektario bihurtu eta urteetan luzatzea izan liteke orain han Mendebaldeko askoren apustua. Al-Assadi irabazi ezinik, Errusiaren babesa daukan artean, gutxienez herrialdea ahuldu dadila.

Eta al-Assad gerrako balantza bere alderantz ekartzen ari zen unean, zein zentzu luke azeleragailua zapaltzea, Estatu Batuek adierazitako marra gorri bakarra gainditzeko? Noiz eta, Nazio Batuetako ikerleak etxean dituzunean, zeuk baimena emanda? Badira, noski, bestelako bertsioak, Jordaniatik AEBek entrenatutako talde armatuak sartu ote ziren, eta haiek txikitzeko ahalegina, armadaren zati baten oldarra baina ez erregimenarena... Washingtonek baino indar handiagoz heldu diete bertsio horiei Londresek eta Parisek, Sirian itsas edo aire erasoren baterako gogotsu. Presioa Baxar al-Assadi egin zaio, NBEko ikerleei Ghutan ikertzen utz diezaien. Horraino logikoa, Damaskon bertan izanik ikerleok, gainera. Baina Moskuk gogora ekarri du auzune horiek matxinoen esku daudela eta haiek bermatu behar dutela ikerleen segurtasuna.

Galdera larregi, eta ziur antzeko gauza bakarra, norbait eraso kimiko bat egitera ausartu dela. Gerra krimenetan larrienetakoa egin duela, debekatutako armekin. Mugarik Gabeko Medikuek argitara eman berri duten oharrean diotenez, erakunde horrek diharduen Damaskoko hiru ospitaletan 3.600 lagun artatu zituztela asteazkenean, eta 355 hil zirela. Mundua lozorroan zeukan gerrak astindua hartu du, NBEko Segurtasun Kontseilura iritsi da auzia, geldiadia hautsi da. Eta geldialdi hori Al-Assadden aldekoa zen. Edo gerraren norabidea aldatzeko krimen izugarria egin dute hura galtzen ari zirenek, edo Al-Assaden aldekoek krimen eta hanka sartze itzela. Okerrena, alde biak horretarako gai direla pentsatzea.

BERRIAn argitaratua

Dibortzioa eta aitapontekoak

Espainiaren helburuekin bat egin arren bestelako irakurketa egiten duten artikulu bi aipatu nahi ditut gaur. Miguel Gonzalez El País egunkariko kazetariak, argumentu berririk ez, eta katalan lagunei ohiko mehatxu zerrenda egiten die —EBtik kanpo, eta abar—. Baina segidan aitortzen du: «Hau guztia esaten diet [...] Baina badakit ez ditudala konbentzituko, urteotan zulatu dugun mesfidantzaren amildegia hain baita zabala ze, ez dut ikusten zubiak berriz eraikitzeko erarik».

Independentzia atzera bueltarik ez daukan zerbait bezala onartzen du: «Ziur aski beranduegi da. Ezkontzeko, beharrezko da bik nahi izatea, baina dibortziatzeko aski da batek etsitzea. Eta ezin diozu atzera eginarazi argumentu arrazionalekin, desamodioak ukitu duenean. [...] Beraz, orain bazoazela badirudi-eta, zu gerarazteko asmorik gabe, egindako akats-mukuruaz jakitun baina baita elkarrekin daukagun guztiaz ere, maite zaitudala jakin dezazun nahi dut». Kazetariak ederto darabil dibortzioaren konparazioa, harremana amaitzen denean nagusitzen den tristuraz eta porrot sentimenduaz.

Katalunia badoa. Espainiak berak botata. Gonzalezen moduan, Katalunia gehiago maite eta errespetatzen duten espainiar gehiago egon balira, 2014an ez litzateke independentzia erreferendumik egongo. Independentistak egongo ziren, noski, baina beti izan direnak gutxi-asko, ez urteotan estatua sortzea irtenbide bakar ikusi duten milaka katalanak. Kazetariak berak iradokitzen du Katalunian bizi zenean lagun zituenak independentista aurkitu dituela; hau da, lehen bestela uste zuen jendea aldatu egin dela. Eta ez du esaten kazetaria bera ere han geratu izan balitz, ziur aski, independentismoaren lerroetan legokeela gaur egun, Espainiak behartuta.

Espainiako kazetari onenetakoak —El País-etik kaleratua— antzeko tonua darabil Gibraltarri buruz. Ramon Lobok 1969tik 1982ra muga ixtearen ondorioez dihardu: «Espainiak ez zituen soilik Harkaitza, portua eta bestelakoak galdu, gibraltardarrak ere galdu zituen. Gaur Harkaitzean agintari den belaunaldia isolamenduan hazi zen. Hesia itxita (espainiar) hizkuntza galdu zen, ingelesak irabazi zuen».

Amarru ezaguna da etxeko miseriak ezkutatzeko kanpoko etsaia bilatuta esentzia nazionalistak xaxatzea. Baina munduko bosgarren armada indartsuena (eta Europako lehena) daukan eta NBEko Segurtasun Kontseiluan beto-eskubidea daukan estatuaren aurka joatea ez da oso zuhurra. Ez da, egoera arruntean; zure estatuaren lurraldetasuna sezesio-prozesu baten atarian dagoenean, burugabea da. Katalunia eta Gibraltar Espainiaren jarrerak batzen ditu: gorroto duen zerbait (Gibraltar/Katalunia) bere nahi du, eta horretarako, limurtu ordez, ahal duen okerren tratatzen du.

Kataluniak ez ei dauka autodeterminazio eskubiderik, ez delako kolonia. Gibraltarri, berriz, deskolonizatzea dagokio, baina Londresek egin behar du hori, gibraltardarrek ez daukate autodeterminatzerik. Auzia nazioarteko auzitegietara, Justizia Gortera eramateko mehatxua egin du Madrilek. Eta atoan gogorarazi dio Gibraltarrek hori beti eskatu izan duela eta Espainia izan dela arriskurik gura izan ez duena. David Cameronek bat egin du, eta tonua igo: «Autodeterminazioak lurralde-batasunak baino gehiago axola du». Ez du Gibraltar aipatu. Agian ez zen Gibraltarri buruz soilik ari. Herenegun Europari dei egin zion, udazkenera itxaron barik bidal ditzan behatzaileak.

Sezesio-prozesu gehienak potentzia handiren baten interes edo babesean gertatu dira, tamalez. Katalunia ere hasi ei da nazioarteko lanean: Islandia edo Eskandinaviako tradizio demokratikoan lehen aitorpena bilatzen estatua aldarrikatzean eta, era berean, Alemaniari independentzia «erostea». Hau da, Espainiako zorrari dagokion zatia eta are gehiago ordaintzeko prestutasuna agertzea, eta lasaitasuna ematea bidenabar Europar Batasunari.

Eta hara zelan Espainiaren baldarkeria tradizionalak, miseriak ezkutatzeko trikimailuak, are potentzia garrantzitsuagoa hurbilarazi dion Kataluniari. Aliatu interesatua, baina gutxienekoa da hori, jokoan hainbeste dagoenean. Eskoziak 2014ko irailaren 18an dauka erreferenduma. ERCk data horren aurreko bi igandeetako batean egin nahi du. Eskoziar foroetan ere gustuko dute ideia, Katalunian independentziak alde handiz irabaztea mesedegarri izango zaielakoan.

Katalunian badakite EB estatuen kluba dela eta inor ez dela Espainiarekin aldez aurretik etsaituko. Londres aski urrun iritsi da honezkero adierazpenetan. Baina ohiko jarrera Espainia ez haserraraztea izango da... Kataluniak independentzia gauzatu arte. Gero, uste baino interes handiagoa izan lezakete estatu batzuek Europako estaturik ustelenetakoa, buruko min handienetakoak dakarzkiona, pixka bat txikiagoa izan dadin.

BERRIAn argitaratua

Gibraltar eske, Katalunia galdu

Politikan ohiko akatsa da pentsatzea memoria guk baino ez daukagula. Guri egin dizkiguten guztiak gogoratzen ditugun arren, ahaztu egingo dituztela guk haiei egindakoak». Hala esan ohi du lagun batek.


Erresuma Batuarekin batera, Alemania da ziur aski Estatu Batuen zaleen den Europako nazioa. Berlingo Luftbrucke edo Aireko zubiak badauka zerikusirik horretan. 1948an Berlin mendebaldea setiatu eta itxi zuen Sobiet Batasunak, hartara laster aliatuek hiri osoaren kontrola emango ziotelakoan. Baina, berehala, Tempelhof aireportu txikira AEBetako hegazkinak iritsi ziren, eta ia urtebetez airez hornitu zen hiriko mendebaldea. Alemanen AEBekiko esker ona gaur arte iristen da.


Argentinak ez zuen 1982ko gerra soilik galdu; Malvinak ere galdu zituen. Diktaduratik oso desberdina den gobernu ezkertiarra dauka gaur Argentinak. Baina Malvinetako auzia deskolonizazioan kokatzen du oraindik ere. Asteon bertan, Nazio Batuetan egon da Cristina Fernandez hori gogorarazten. XIX. mendeko gertaerekin argudiatzen dute malvinarrek aurten ia ehuneko ehun adierazitakoak ez duela balio. Baina orain hiru hamarkadako erasoaz berbarik ez.

Serbiarrak eta albaniarrak etsai historikoak izan dira, baina 1998ko erasoak ekarri zion Serbiari Kosovo galtzea. 1981ean Jugoslavia barruko errepublika bat gehiago izatea nahi zuten albaniarrek. Ez dira gutxi, Serbian bezala, Titoren garaian gomutan diren Kosovoko albaniarrak, baina ez eskatu Belgraden menpera itzultzerik.

Harekin lotuta, egunotan bete dira bost urte Hego Osetiako gerratik. Mikhail Saakaxvili georgiar lehendakariak auzi izoztua berehala konponduko zuela pentsatu zuen, Tskhinvali hiriari erasota. Errusiako armada mugan zeukan zain —askok uste dute Moskuren tranpan bete-betean erori zela Misha—, eta Washingtongo lagunik agertu ez. Georgia pieza ahulegia zen, George Bush Errusiaren aurkako gerran sartzeko. Moskuk Kosovoren mendekua hartu zion mendebaldeari, eta Hego Osetiako eta Abkhaziako independentziak onartu zituen. Lezio asko daude ordukotik, baina horietako bat da Georgiak egun bakarrean lortu nahi zuen hori, betiko edo oso luzerako gutxienez galdu duela.

Espainiak antzeko arazoa dauka. Gibraltarrekin azaleratu da egunotan, etxeko zikinkeria tonak ezkutatzeko maniobra aski zabarrean. Bestela ere, hori du berezko jarrera historikoa. Zurruntasunak hori du arazo, tolesterik ez bada, apurtu egiten dela. Britainiar inperioa da denetan tolesena ziur aski, Commonwealth eta bestelako egituren bidez: lurralde bakoitzak burujabetza eta estatua ditu, baina hortxe dirau Londresekiko lotura historikoak, Kanadatik Australiara eta Hego Afrikatik Indiara.

Gibraltardarrak hamahiru urtez egon ziren, 1982 arte, hiritik lurrez irten ezinik, telefonoz ere mugaz beste aldeko senideekin hitz egin ezinik. Espainiak mugan egunotan eragindako ilarek eta jazarpenek, horixe bera gogorarazi diete: auzoak beretzat nahi dituela baina, era berean, gorrotoz tratatzen dituela beretzat nahi duen lurraldeko herritarrak.

Espainiako gobernuak ustelkeria kasuak ezkutatzeko modurik baldarrena hautatu du, ziur aski. Kataluniatik formalki erreferenduma adosteko bilera eskatu zaion unean, gainera. Hilabete falta da ehunka mila lagunek Kataluniako kostalde osoa hartzeko independentzia eske. Gero, 360 edo 370 egun, eta galdeketa. Eskoziako erreferenduma baino egun gutxi batzuk lehenago, ERCk adierazteko borondatea betez gero.

Hori ikusirik, okerrena pentsatu behar dela dio Hector Lopez Bofill irakasleak, «Espainiak Jugoslaviaren gisa amaituko du. Kataluniak Esloveniaren egitekoa betetzea baino ez dut espero. Bisturi-mozketa azkar eta eraginkorra, hamar eguneko gatazka eta hildako gutxi». Espainiak «berunezko ukabila» erabiliko ei du «beldurrak eta historian hainbeste errepikatu den sarraski atabikoaren hurbiltasunak Kataluniako klase ertainen grina desegingo duen esperantzan (...) Espainiak denak hondora eraman dezake, biziraupen nazionaltzat daukana jokoan badauka». Katalunia galduta, Espainiak beste lurralde aberatsekin (Herrialde Katalanetako gainontzekoak eta Euskal Herria) zelan jokatuko lukeen, eta balizko Bosniaren lekua Nafarroak edo Valentziak izan lezakeela ere iradokitzen du Lopez Bofillek. Baina egunotako matxokeriak eta Espainiaren bular hanpatzeak, gutxienez, atezuan izan gaitzala, eta egoeraren neurria hartu. Hilabete falta da Diadarako, hamahiru hil Espainia apurtzeko. Lehenago Espainiak berak harakiria egiten ez badu, historian hainbestetan legez.

BERRIAn argitaratua

Ngugi wa Thion'o eta inperio metafisikoa

Istanbulgo hotel batean hartu ninduen, duela ia aste bi, Erresuma Batuko koroaren oinordeko berriaren jaiotzak. CNN katean ikusi nuen albistea, Kate Middleton erditze lanetan ari zen, eta, morboz edo jakin-minez, BBCra aldatu nuen. Gero luze-zabal tratatu zuten gaia, baina une hartan, Hard Talk elkarrizketa saio bizi eta zuzena zeukaten, eta Ngugi wa Thiong'o kenyar idazlea ari zen.

Zazpi-zortzi minutu zeramatzan elkarrizketak, eta kolonialismoaren krimenez, britainiarrek 50eko hamarkadan egindako torturez ziharduen idazleak. Begirunez baina britainiar estilo zuzen horretan, aurkezleak bere herrialdearen alde ere egiten zuen. Ngugi wa Thiong'ok zera aitortu zuen azkenean: «Kultura guztietan badira elementu positiboak, humanistak, demokratikoak; ezin dituzu kultura osoak kondenatu».

Baina «burua deskolonizatu» beharra ere azpimarratu zion Ngugik, eta hor hartu zuen elkarrizketak interesa, inperio metafisiko kontzeptua sartu zuenean idazleak. «Hizkuntza kolonizazio espirituala zen» argudiatu zuen, «hizkuntza hain dago lotuta komunitate bati... Gauza interesgarri bat aurkitu dut, herri batek beste bat kolonizatzean, beti inposatzen du bere hizkuntza. Portugesek, frantsesek, herri guztiek!».

«Baina ironikoki, zuk erabaki hori [kikuyuz idaztea eta ez ingelesez] preso zeundela hartu zenuen, botere kolonialak alde egin zuenean, Kenyako estatuak zintuen preso, idazle arriskutsua zinelako», gaztigatu zion aurkezleak. «Nire galdera honako hau da, badakizu Chinua Achebek oso bestelako bidea hartu zuela, baita beste afrikar idazle batzuek ere. Chimamanda Ngozi Adichie nigeriar idazle gazteak dio 'ingelesa nire hizkuntza da'. Zure ikuspegia ez ote da beste garai batekoa?».

Ngugik ondo daki zeri buruz ari den «inperio metafisikoa» aipatzean, artez erantzuten dio: «Ingelesa ez da afrikar hizkuntza. Puntu. Esan daiteke 'adoptatu genuen', baina Nigerian igboa edo joruba, Kenyan kikuyua, horiek dira benetako afrikar hizkuntzak».

Aurkezleak ez du etsitzen, eta nigeriar idazlearen hitzak gogorarazten dizkio: «Ingelesa ere nirea da, bere jabetza hartu dut» esaten duen Ngozi Adichie, bera ere nolabait deskolonizatu da, ezta?». Ngugik: «Ez, inperio metafisikoaren zati da». Aurkezleak: «Alegia, oraindik kolonizatuta dagoela esan nahi duzu?».

Eta Ngugiren azalpena: «Ez, inperioa metafisikoa da jendeak sinetsi eta aldarrikatzen duenean espazio hau benetan nirea dela. Horrek ez du esan nahi hark ingelesarekin egiten duena zoragarria ez denik, baina bera ingelesaren zabalkundeari laguntzen ari zaio, ez joruba edo kikuyu edo swahiliaren zabalkundeari».

Ngugik berak bere nobelak ingelesera itzultzean ez ote duen gauza bera egiten, ingelesaren zabalkundeari laguntzen. «Ez, itzulpena oso prozesu garrantzitsua da herriak eta kulturak komunikatzeko. Hara, Europako idazleen lanak zabaltzeko zeinen garrantzitsua izan den».

Eta, noski, behin hartara helduta, merkatuari heltzen dio kazetariak: «Kikuyuz badakizu oso merkatu mugatua duzula, irakurle mugatuak, eta ingelesera itzulita badakizu mundu osora irits zaitezkeela».

Egileak irribarrea galdu barik erantzuten dio: «Hori falazia bat da, ingelesez idatzi eta urrun iritsiko zaren ideia hori. Zulueraz idatz dezakezu, eta lana itzul daiteke ingelesera eta frantsesera. Utzi galdetzen: imajina dezakezu frantses literatura zulueraz idatzita? Eta esan, 'hara, frantses literatura da hau, baina zulueraz idatzita dago'? Literatur lehiaketa asko daude egunotan afrikar literaturarako, baina badakizu zein baldintza daukaten? Ez idaztea afrikar hizkuntzetan. Afrikar literatura sustatu nahi dugu, baina afrikar hizkuntzetan ez idaztea da baldintza. Zorakeria da! Imajinatzen duzu ingeles literatura, txineraz? Ingeles literatura sustatu nahi dugu, baina txineraz idatzita egon behar du?».

BERRIAn argitaratua