Ngugi wa Thion'o eta inperio metafisikoa

Istanbulgo hotel batean hartu ninduen, duela ia aste bi, Erresuma Batuko koroaren oinordeko berriaren jaiotzak. CNN katean ikusi nuen albistea, Kate Middleton erditze lanetan ari zen, eta, morboz edo jakin-minez, BBCra aldatu nuen. Gero luze-zabal tratatu zuten gaia, baina une hartan, Hard Talk elkarrizketa saio bizi eta zuzena zeukaten, eta Ngugi wa Thiong'o kenyar idazlea ari zen.

Zazpi-zortzi minutu zeramatzan elkarrizketak, eta kolonialismoaren krimenez, britainiarrek 50eko hamarkadan egindako torturez ziharduen idazleak. Begirunez baina britainiar estilo zuzen horretan, aurkezleak bere herrialdearen alde ere egiten zuen. Ngugi wa Thiong'ok zera aitortu zuen azkenean: «Kultura guztietan badira elementu positiboak, humanistak, demokratikoak; ezin dituzu kultura osoak kondenatu».

Baina «burua deskolonizatu» beharra ere azpimarratu zion Ngugik, eta hor hartu zuen elkarrizketak interesa, inperio metafisiko kontzeptua sartu zuenean idazleak. «Hizkuntza kolonizazio espirituala zen» argudiatu zuen, «hizkuntza hain dago lotuta komunitate bati... Gauza interesgarri bat aurkitu dut, herri batek beste bat kolonizatzean, beti inposatzen du bere hizkuntza. Portugesek, frantsesek, herri guztiek!».

«Baina ironikoki, zuk erabaki hori [kikuyuz idaztea eta ez ingelesez] preso zeundela hartu zenuen, botere kolonialak alde egin zuenean, Kenyako estatuak zintuen preso, idazle arriskutsua zinelako», gaztigatu zion aurkezleak. «Nire galdera honako hau da, badakizu Chinua Achebek oso bestelako bidea hartu zuela, baita beste afrikar idazle batzuek ere. Chimamanda Ngozi Adichie nigeriar idazle gazteak dio 'ingelesa nire hizkuntza da'. Zure ikuspegia ez ote da beste garai batekoa?».

Ngugik ondo daki zeri buruz ari den «inperio metafisikoa» aipatzean, artez erantzuten dio: «Ingelesa ez da afrikar hizkuntza. Puntu. Esan daiteke 'adoptatu genuen', baina Nigerian igboa edo joruba, Kenyan kikuyua, horiek dira benetako afrikar hizkuntzak».

Aurkezleak ez du etsitzen, eta nigeriar idazlearen hitzak gogorarazten dizkio: «Ingelesa ere nirea da, bere jabetza hartu dut» esaten duen Ngozi Adichie, bera ere nolabait deskolonizatu da, ezta?». Ngugik: «Ez, inperio metafisikoaren zati da». Aurkezleak: «Alegia, oraindik kolonizatuta dagoela esan nahi duzu?».

Eta Ngugiren azalpena: «Ez, inperioa metafisikoa da jendeak sinetsi eta aldarrikatzen duenean espazio hau benetan nirea dela. Horrek ez du esan nahi hark ingelesarekin egiten duena zoragarria ez denik, baina bera ingelesaren zabalkundeari laguntzen ari zaio, ez joruba edo kikuyu edo swahiliaren zabalkundeari».

Ngugik berak bere nobelak ingelesera itzultzean ez ote duen gauza bera egiten, ingelesaren zabalkundeari laguntzen. «Ez, itzulpena oso prozesu garrantzitsua da herriak eta kulturak komunikatzeko. Hara, Europako idazleen lanak zabaltzeko zeinen garrantzitsua izan den».

Eta, noski, behin hartara helduta, merkatuari heltzen dio kazetariak: «Kikuyuz badakizu oso merkatu mugatua duzula, irakurle mugatuak, eta ingelesera itzulita badakizu mundu osora irits zaitezkeela».

Egileak irribarrea galdu barik erantzuten dio: «Hori falazia bat da, ingelesez idatzi eta urrun iritsiko zaren ideia hori. Zulueraz idatz dezakezu, eta lana itzul daiteke ingelesera eta frantsesera. Utzi galdetzen: imajina dezakezu frantses literatura zulueraz idatzita? Eta esan, 'hara, frantses literatura da hau, baina zulueraz idatzita dago'? Literatur lehiaketa asko daude egunotan afrikar literaturarako, baina badakizu zein baldintza daukaten? Ez idaztea afrikar hizkuntzetan. Afrikar literatura sustatu nahi dugu, baina afrikar hizkuntzetan ez idaztea da baldintza. Zorakeria da! Imajinatzen duzu ingeles literatura, txineraz? Ingeles literatura sustatu nahi dugu, baina txineraz idatzita egon behar du?».

BERRIAn argitaratua