Hamarkadatako gatazkak higadura nabarmena izan du hizkuntzan. Eta badira absurdurainoko egoerak. Tamalez, egiten denaren erreferentzia, ia beti, gaztelania da. Espainolen hizkuntzak ezartzen du neurria.
Ezker abertzalearen inguruko prentsak "asesinato" hitza ahal bezala saihestu du hamarkada hauetan. Neuk ere gutxi erabiltzen dut, eta egin dudanetan, urruneko errealitateen berri emateko. Batetik, hitzak ageriko karga negatiboa daukalako, eta kazetarion lana, errealitatea ahalik neutroen erakustea da. Baina bigarren motibo bat ere badago: adierazpen askatasunaren neurri murriztaileek, ia derrigortu egin dute Espainian hitz batzuk erabiltzera, eta beste batzuk debekatzera. Eta zenbait hilketari "asesinato" deituz gero, arazo larria izan lezake kazetariak. Poliziak norbait hiltzen badu, esate baterako. Jurista izan barik ere, erraz argudiatuko lukete: "asesinato" berariaz egindako hilketa litzateke, eta Poliziak beti "halabeharrez" egingo luke tiro, edo istripuz, beraz ez da zilegi "asesinato" erabiltzea. Edo agian kazetariok autozentsura lar egin dugu. Baina inork ez du "asesinar" aditzik erabili horrelako kasuetan. Besteetan, beti izan dira "asesinato"ak, "asesino"ak baitziren.
Arazoa da, gaztelaniak heriotzarako dauzkan formek (morir/matar), pixka bat zaildu egiten dutela erabilera ("fue matado" ez da erabiltzen, eta "fue muerto" ere gutxi). Eta "morir"-ek "muerte" sustantiboa badu ere, "matar"ek ez dauka parekorik... edo bai, "muerte" da "matar" sustantiboa ere. Horri, hizkuntza gatazkaren alde batekin lerratzea gehituta, "asesinar" aditza erabat orokortzea ekarri duela. Hau da, ETAk hildakoak "asesinato" izan behar dira ia ezinbestean (GALenak ere bai), kazetariok ere nabari dugun presioaren ondorioz, baina polizien hilketak "muerte" dira. Iritzi sailerako behar lukeen aditza ("asesinar") albisteetan orokortu da.
Ingelesez banaketa agerikoagoa da: "to die" (norbera hiltzea), "to kill" (norbaitek hiltzea, baita norbera hiltzea ere, istripuz, itota edo autoan esaterako. Adiera neutroa, edozelan ere), eta "to murder" (gaztelerazko "asesinar"-en pareko edo gogorrago, hitzari karga emateko). Ohi bezala, ez da banaketa zehatza... hizkuntzen arteko zubiak ez direlako inoiz kalko. Baina desberdintasuna agerikoa da.
Euskarak, paradoxikoki, ez du bereizten aditzean ("hil"), hura jokatzen baizik, NOR forman edo NOR-NORK egin (transitiboan). Baina aditza sustantibatzerakoan, bereizi egiten dira: heriotza edo hilketa. Biak dira hitz neutroak. Bistan da, hilketa batek heriotza dakar.
Zenbat aldiz irakurri dugun "heriotza", "hilketa" behar lukeen lekuan, prentsa abertzalean. Azaldu beharko da, agian: "hilketa" ez da "asesinato". Arazoa gaztelerak dauka, hiltzearen ekintza aktibo eta pasiboa ez dituelako bereizten. Baina euskaraz ez litzateke morrontza hori izan behar.
Euskal gatazkak hizkuntza atrofiatu digu neurri batean. Hitz bat edo beste erabiltzeak, kazetari batzuei, auzitegietara deitzea ekar ziezaiekeen, eta kontuz hautatu behar ziren hitzak, batez ere norbere koherentziari eutsi gura bazitzaion Espainiako legedia ezin zurrunagoa hautsi gabe. Baina horrek euskaran ere ekarri du higadura. Eta badugu hizkuntza askatzen hasteko tenorea, gure territorio librean batez ere.
Ezker abertzalearen inguruko prentsak "asesinato" hitza ahal bezala saihestu du hamarkada hauetan. Neuk ere gutxi erabiltzen dut, eta egin dudanetan, urruneko errealitateen berri emateko. Batetik, hitzak ageriko karga negatiboa daukalako, eta kazetarion lana, errealitatea ahalik neutroen erakustea da. Baina bigarren motibo bat ere badago: adierazpen askatasunaren neurri murriztaileek, ia derrigortu egin dute Espainian hitz batzuk erabiltzera, eta beste batzuk debekatzera. Eta zenbait hilketari "asesinato" deituz gero, arazo larria izan lezake kazetariak. Poliziak norbait hiltzen badu, esate baterako. Jurista izan barik ere, erraz argudiatuko lukete: "asesinato" berariaz egindako hilketa litzateke, eta Poliziak beti "halabeharrez" egingo luke tiro, edo istripuz, beraz ez da zilegi "asesinato" erabiltzea. Edo agian kazetariok autozentsura lar egin dugu. Baina inork ez du "asesinar" aditzik erabili horrelako kasuetan. Besteetan, beti izan dira "asesinato"ak, "asesino"ak baitziren.
Arazoa da, gaztelaniak heriotzarako dauzkan formek (morir/matar), pixka bat zaildu egiten dutela erabilera ("fue matado" ez da erabiltzen, eta "fue muerto" ere gutxi). Eta "morir"-ek "muerte" sustantiboa badu ere, "matar"ek ez dauka parekorik... edo bai, "muerte" da "matar" sustantiboa ere. Horri, hizkuntza gatazkaren alde batekin lerratzea gehituta, "asesinar" aditza erabat orokortzea ekarri duela. Hau da, ETAk hildakoak "asesinato" izan behar dira ia ezinbestean (GALenak ere bai), kazetariok ere nabari dugun presioaren ondorioz, baina polizien hilketak "muerte" dira. Iritzi sailerako behar lukeen aditza ("asesinar") albisteetan orokortu da.
Ingelesez banaketa agerikoagoa da: "to die" (norbera hiltzea), "to kill" (norbaitek hiltzea, baita norbera hiltzea ere, istripuz, itota edo autoan esaterako. Adiera neutroa, edozelan ere), eta "to murder" (gaztelerazko "asesinar"-en pareko edo gogorrago, hitzari karga emateko). Ohi bezala, ez da banaketa zehatza... hizkuntzen arteko zubiak ez direlako inoiz kalko. Baina desberdintasuna agerikoa da.
Euskarak, paradoxikoki, ez du bereizten aditzean ("hil"), hura jokatzen baizik, NOR forman edo NOR-NORK egin (transitiboan). Baina aditza sustantibatzerakoan, bereizi egiten dira: heriotza edo hilketa. Biak dira hitz neutroak. Bistan da, hilketa batek heriotza dakar.
Zenbat aldiz irakurri dugun "heriotza", "hilketa" behar lukeen lekuan, prentsa abertzalean. Azaldu beharko da, agian: "hilketa" ez da "asesinato". Arazoa gaztelerak dauka, hiltzearen ekintza aktibo eta pasiboa ez dituelako bereizten. Baina euskaraz ez litzateke morrontza hori izan behar.
Euskal gatazkak hizkuntza atrofiatu digu neurri batean. Hitz bat edo beste erabiltzeak, kazetari batzuei, auzitegietara deitzea ekar ziezaiekeen, eta kontuz hautatu behar ziren hitzak, batez ere norbere koherentziari eutsi gura bazitzaion Espainiako legedia ezin zurrunagoa hautsi gabe. Baina horrek euskaran ere ekarri du higadura. Eta badugu hizkuntza askatzen hasteko tenorea, gure territorio librean batez ere.
No comments:
Post a Comment