Britainiar ereduak

Kataluniak beste urrats bat egin duen egunean, beste albistea Erresuma Batutik iritsi zaigu. Belfastetik, probokazioa barkatzen badidazue. Sinn Feinek uhartea batzeko erreferenduma eskatzea ulergarri ere izan liteke euskal ikuspegitik. Inbidia unionismoak dakar, horratik, erronka zelan onartu duten ikusita. Egiaz, aldaketa mugimendu errepublikanoan gertatu da. Ados, ez da berria, Ostiral Santuko akordioetarako ere barneratuta zeukaten ideia baitzen Sei Konderriek bazutela aski entitate, partizioa errealitatea zela alegia, eta erabakitze eskubidearen eremua aitortu behar zitzaiola. Gogoan izan behar da unionistek Ulster izenez gorpuztu gura zuten errealitateak 1921ko zatiketa zuela oinarri bakar, gehiengo britainiarzalea izango zuen ahalik eremu handiena bermatze aldera. Ulster osoa osatuz gero, katolikoak erraz gehiengo izan zitezkeela ikusita, kanpoan utzi zituzten Cavan, Monaghan eta Donegal —azken hori benetako Ipar Irlanda—, uhartean iparren dagoen konderria baita. Kontuak kontu, Ipar Irlanda errealitate da, eta onartuta dago estatusa bertako biztanleek erabakiko dutela.

Erabakitze eskubidea britainiar tradizioaren baitako oinarrietan sakon errotutako kontzeptua da. Sezesioen aurkako mila argudio eman litezke, baina ez ausartu herritarrei horrelakorik debekatzera. Alde ederra nafarren borondatea argi dagoela behin eta berriz dioen UPNren gobernuarekin; hiru mila laguneko herri batek, Etxarri Aranatzek, independentziari buruzko galdeketa proposatu eta berehala debekatu beharra azpimarratzen. Fribolitatea da agian, unionismoak Ipar Irlandan ekarri duen bazterketa eta samina gogoan hartuta, baina estimatuko litzateke Nafarroako unionistek britainiarrengandik zerbait ikastea.

Britainiar ereduak bere du herritarrei ahotsa ematea. David Cameronek Europako Batasunari buruzko galdeketa proposatu du hurrengo legealdian, euroeszeptikoak gustura geratzeko eran. Timothy Garton Ash Europar gaietako adituak Cameron zoriondu du, baina aurkako motiboengatik: europarzale delako nahi duela galdeketa gogorarazi du. Bidenabar, Angela Merkelek inposatzen duen Europa honi ezetz esatea zilegi den gisan saiatu beharko lukete euskal eta katalan independentistek euroeszeptizismoa uxatzen. Gure errealitate bakarra Europa baita. Latinoamerikan diasporak baino ez dira interesgarri ikuspegi independentistatik. Beste Europa bat posible eta behar da, EBtik kanpo egotea ere aukera bat da —ederto dago Norvegia—, baina europar herriekin bat egitea ideia bolibartarra baino zilegiago da: ez da kolonizazio espainolaren ondorio.

Beste Amerika ezezagun batean eman ditut egunok. Obamaren hitzaldia Antilletako aireportu txiki batean ikusten duzularik, esklaboen ondorengo biztanle guztiak adi-adi jarraitzen uharte batean, mundua txiki ere txiki gelditu dela iruditzen zaizu. Anguilla ez duzue mapa gehienetan aurkituko. Duela berrogei urte pobrezia gorrienean matxinatu ziren hamar mila lagun; gaur munduko aberatsen dolarrak jasotzen dituzte, euren hondartza zurietan eta ur gardenetan igeri egiteko. Bizi-maila polito igo die luxuzko baina hotel handirik gabeko turismoaren aldeko apustuak, masifikaziotik urrun. Baina britainiar lurralde da oraindik uhartea. Hubert Hughes lehen ministroa NBEko deskolonizazio batzordean mintzatu zen iaz, eta erabateko independentzia behar dutela berretsi dute. 1967an Anguillako errepublika aldarrikatu zuten, Londresek Saint Kitts uhartearen administraziopean jarri zuela eta. Erreferenduma irabazi eta St Kittseko Polizia kanporatu egin zuten. Handik urte bira beste galdeketa bat deitu, eta britainiar armadak inbaditu egin zuen, zorionez hildakorik gabe. «Gure historiako une erabakigarria izan zen, etorkizuna geure eskutan hartzen hasi ginena», diost Colville Petty historialariak.

45 urte geroago, Hughesek dio garaia dela bere bidea egiteko, beharrezko dela deskolonizazioa. Nazio Batuak ere bat datoz. Londresek ez lioke 1967ko eragozpenik jarriko, bistan da. Baina argudio horiek guztiak alde izan arren, ez du independentzia berehalakoan aldarrikatuko Anguillak. Herritarren esku utzi gura du lehen ministroak. Eta ez da aukera erraza, libre eta burujabe izateko borondate naturalarekin batera, beldurrak baitatoz: britainiar pasaporteak ate asko irekitzen ditu, EBkoa besteak beste. Duela mende erdiko independentzia prozesuak deskolonizaziotik etorri ziren. Egun, erabakitze eskubidea gailentzen zaio.

Anguillatik Ameriketako estatu txikienera jo dugu, St Kitts eta Nevisera. 1983ko independentziaz geroztik, herrialdeko konstituzioko 113. klausulak munduan ia beste inon onartzen ez den eskubidea aitortzen die Nevis irlako 4.000 biztanleei: federazioa utzita estatu independentea sortzeko aukera. 1998an saiatu ziren, eta 170 boto falta izan zituzten konstituzioak ezarritako %66 lortzeko. Karibea da, Antillak, urruneko kontuak, baina ez da deskolonizazioa, herritarrek etorkizuna erabakitzeko eskubidea da. Sezesioa dibortzioa bezain onartua izan dadin.

BERRIAn argitaratua