Euskal estatuko hizkuntza

Ukrainan gertatutako istorio guztian badago Euskal Herriarekin lotura kezkagarri bat: eskualde errusieradunak eta ukraineradunak aurrez aurre jartzean, Euskal Herriko hizkuntza-maparen antzeko bat ikusten dut, gurean ere independentismoaren indarra parekoa izan baita. Azalekoa da antzekotasuna, badakit: Errusiak zapaldutako herrietan eskuindarra izan ohi da nazionalismoa, eta mendebaldean ezkertiarra. Badago beste ezberdintasun garrantzitsuago bat: herritartasuna eta naziotasuna argi bereizten dituzte ekialdean, eta hori onerako izan badaiteke ere, bereizketa etnikoa betikotzen du: borondatearen gainetik determinismoa dago, eta demografiak baino ez du aldatzen estatuaren banaketa etnikoa. Jakin dugu Krimeako ehuneko 58 errusiarrak direla eta herena ukrainar eta ehuneko 12 tatariar, elkarrengandik bereizitako konpartimenduak balira legez. Gurean ez gara gutxiengo etnikoez mintzatzen, eta ondorioz —zorionez—, ez dugu bereizten Euskal Herrian zenbat diren espainiarrak eta zenbat... euskaldunak? euskotarrak? Hitzik ere ez daukagu «euskal etnikoa» izendatzeko. «Euskal herritar» asmatu genuen euskaldun eta erdaldunez osatutako herri honetako biztanleentzat, baina ez daukagu bereizketa etniko hori egiteko berbarik. Ezta beharrik ere. Oso garrantzitsua da modu inklusiboan ulertzea gure herria. EH11Kolorek eztabaida beharrezko hori planteatu berri du. Baina gaitik pixka bat urruntzen ari naiz.

Irakurleei galdetuz gero, euskal estatuko hizkuntza ofiziala euskara izango dela esango lukete ziur aski. Ez al dugu urtetan eskatu, bada, euskara Euskal Herri osoan ofiziala izan behar dela? Euskal konstituzioan hitz ederrekin aldarrikatuko da «berezko hizkuntza», «euskal nazioaren zutabea» edo horrelako zerbait. Badakigu horrelako izendapenak eremu sinbolikoan geratzeko arrisku handia dagoela, Irlanda adibide. Sobietar Batasun ohiko estatu gehienetan ere, errusiera da oraindik hizkuntza nagusia, estatuko hizkuntza ofiziala bertakoa izanda ere. Hizkuntzok gaelikoa baino indartsuago daude, baina diglosiari ezin bueltarik eman, independentziatik bi hamarkadara. Hortik nire kezka: espainierak izango du aitortzarik euskal estatuan?

Viktor Janukovitx errusieraren aldeko hizkuntza-legea egitear zela 2012an, hala ziostan Refat Txubarov tatariar buruzagiak Krimean: «Errusierari babesa emateak ukrainera mehatxatzen du. Denok dakigu errusieraz azken batean, eta absurdua da Hizkuntza Gutxituen Europako Gutuna aipatzea, hizkuntza mehatxatuei baitagokie. Errusierak ez dauka inolako mehatxurik».

Katalunian ere bada eztabaida hori. Oriol Junqueras ERCko buruak aspaldi esan zuen espainiera ko-ofiziala izango dela Kataluniako Errepublikan. Berehala egin zioten aurre, horren arriskuaz gaztigatzeko: espainiera legez babestea katalanaren normalizazioaren oztopo izango da, hartarako eskubide legala aldarrikatuko baitute aurkariek. Badago planteamendu interesgarriagorik: Espainia kopiatu barik, Kataluniak ez dezala hizkuntza-ofizialik izan. Aldiz, estatu-hizkuntza katalana izango da, Parlamentutik epaileetara eta Poliziara. Administrazioak hizkuntza horretan lan egingo du. Herritarren hizkuntza-eskubideak aintzat hartuko dira halaber, beste hizkuntza batzuk (espainola zein beste edozein) mintzatzen diren lekuetan. Bi mezu, bakarrean: espainierak ez du babesik behar, baina espainiera-hiztun, zaude lasai; herri hau denona da eta beste herritarren pareko eskubideak dituzu. Sezesiorako ezin dituzu herritarrak uxatu. Ez eta engainatu ere.

Euskal Herrirako abiapuntu izan daiteke. Dagoenetik abiatuta, jakinik hainbat udalerritan hamarkadatako bidea dagoela euskalduntzeko, bai; alde batetik administrazioa euskaraz ari dela, eta bestetik herritarrei nahi duten hizkuntzan aritzeko askatasuna emanda.

Kataluniako estatua jaiotzean, automatikoki, bertako biztanle guztiak Kataluniako herritar bihurtuko dira. Hala izango da Euskal estatuan ere, automatikoa eta unibertsala, euskaldun zein erdaldun izan. Hortik aurrera, baina, zehaztu beharko da zelan lortu herritartasuna, gainontzeko estatuek egiten duten legez: katalan nazioa Estatutik harago doanez, edozein valentziar edo mallorcarrek Estatu katalaneko herritartasuna hartu ahal izatea proposatu dute, moldaviar askok errumaniarra daukan legez. Euskal estaturik sortzekotan, Espainiako estatutik bereizita sortuko da, baina bermatu beharko lioke herritartasuna hala nahi lukeen lapurtarrari. Diasporarako ere mekanismoak bideratu beharko dira.

Baina hizkuntzak ekarri nau hona. Euskaraz jakitea eskatuko al zaie euskal herritartasuna nahi duten biztanle berriei? Hala egiten dute estatu askok, Espainiak zein Frantziak esaterako. Baina ez dut uste hizkuntza-azterketarik behar denik. Ez dugu esan administrazioa euskaraz ariko dela? Bada herritar berriei «proba» euskaraz egingo die. Horrek hurrengo puntura garamatza. Antton Lukuk dioenez, «euskalduna zira?» galdetzean ez gara jatorriaz ari, bost axola Gernikan zein Dakarren jaio zaren. Euskal estatuak ezingo lioke herritartasuna ukatu ezein euskalduni. Hau da, euskara jakitea ez da baldintza, bermea da herritartasunerako. Bestela esanda, ez litzateke azterketarik behar euskal herritar izateko; kafe bat, bost minutuko solasaldia euskaraz, aski da euskal errepublikako herritartasuna lortzeko.

Europako herritar bihurtzeko ate nagusia euskara ikastea izanen litzateke, hala. Eta gure leku erdaldunduetan espainolaren hegemonia hautsiko da hura ez dakiten baina beste dozenaka hizkuntza, ohitura eta sineskera darabiltzaten herritar berriekin. Denak ere euskararen zubiak lotuta.

BERRIAn argitaratua