2013-04-28

Europako kontu bi

Bat. Askotan aipatu dudan anekdota etzidamu ziur asko errepikatuko da: Maiatzaren Lehena, istiluak Berlingo Kreuzbergen. Ehunka polizia (pilotak guztiz debekatuta), kargak tarteka, manifestarien harri eta botila jaurtiketak. Atxilotu dute gazte bat, eta nirekin zegoen kameralaria ziztu bizian joan da harantza. Mutila atxilotuta daukan poliziarengandik metro batera dago grabatzen. Eta agentea bera da burua jiratzen duena, irudietan ez agertzeko. Otu ere ez kameralariari hitz erdirik esatea, hain gutxi lana nondik egin behar duen edo non kokatu behar den gori-gori den egoera grabatzeko. Akreditazioa, bakoitzak berea, noski, ezer agerian eramateko beharrik gabe. Euskal Herrian, udaltzain batek ere esana dit kamera itzaltzeko, etxeko atari bat grabatzen ari ginela parean egokitu zelako. Askegunean gertatutakoak dimisioak ekarriko lituzke Alemanian, eta poliziak auzipetzea. Eta, hala ere, badu pozgarritik Lander Arbelaitzi jazotakoak: duela hamar urte nekez gaindituko zuen bizpahiru hedabideren oihartzuna. Euskal PENekook izan ginen salatzen lehenak, hura gertatu zen ostiralean bertan, Arbelaitzek berak zabaldutako irudi nahasiak ikusi eta berehala. Ezagutzen ditugulako, bai Lander bai gurean dabiltzan poliziak. Beste batzuek bizpahiru egunera egin zuten, erasoaren bideo editatuak isiltasuna halabeharrez hautsarazi zienean. Ostiralean prentsa askatasunaren eguna izango da, eta bazterrotako elkarteek munduko kazetari espetxeratuen berri emango dute. Baina ez dituzte aipatuko Teresa Toda, Jabier Salutregi eta Egin-eko langile giltzaperatuak, bost urte baino gehiago honezkero preso. Hain gutxi Ernairen webgunea ixteko agindua; hor ere terrorismoa goratzearen komodina darabilte. Argi esan dezagun: etakide bat goratzea —edo ETA bera— maila politiko edo moralean izan liteke kritikagarri, mingarri ere bai batzuentzat, baina adierazpen askatasunak hori zigortzea eragozten du Europako edozein herrialdetan. Eta Euskal PENen berdintsu salatu ditugu Egunkaria-ren itxiera, Egin-eko lagunen atxiloketak, kazetari mehatxatuak, ETBren aurkako atentatua edo Apurtu.org-ren aurkako operazioa.

Bi. Catherine Ashton erdian, Serbia eta Kosovoko lehen ministroak albo banatara. Ez dago besarkadarik, ez irribarrerik. Europak behartuta akordioa lortu dute, baina Europak baino ez du ospatzen. Kosovok nahi ez duen autonomia ematen die iparraldeko serbiarrei, Vetevendosje —Autodeterminazioa— taldeak Bosniako Srpska berri bat sortuko dela dio, Troiako zaldia etxean. Beste aldean, Serbia jakitun da Kosovo aitortzen ari dela praktikan. Hamalaugarren puntuak («alde batek ere ez du blokeatuko beste aldearen aurrerapausua EBrako bidean») ondorio hori du funtsean. Gogora dezagun: 2007 osoan negoziatzen ibili eta akordiorik ez lortzean, 2008ko otsailean Kosovoko Parlamentuak aldebakarreko independentzia aldarrikapena (UDI ingelesez) egin zuen. Serbiak Hagako Justizia Auzitegira jo zuen, eta 2010ean argi ebatzi zuen: nazioarteko legedian inon ez da debekatzen UDIa. Europar Batasunean Kosovo onartzen ez duten bost estatuetatik, Espainiak du jarrera zurrunena. Madrilen baldarkeriak erakarri du nazioarteko hedabideen arreta Kataluniara eta Euskal Herrira. Kosovoko akordioa onuragarri zaio Europako Batasunari —beti bezala joko motzera begira— Serbiarekiko korapiloa askatzeko, eta EBra batzeko negoziazioei ekiteko. Akordioa serbiarrek bozkatzea planteatu dutelarik, beldurtu egin dira batzuk. Iaz berdintsu gutxietsi zuten Kosovo iparreko serbiar udalek egindako galdeketa. Beti ditu arriskuak hitza herritarrei emateak, bistan da. Demokrazia konplikatua da. Baina ez litzateke behartu beharko etxe berean egotera elkarrekin bizi nahi ez dutenak. Kontuak kontu, Europari komeni zaio, eta Espainiari ez. Katalunian berehala ikusi dute akordioak zelan hauspotzen duen euren bidea: UDIa zilegi dela agerian geratu da, eta hasierako korapiloak bost urteren buruan ia askatuta daudela. Espainia inoiz baino bakarrago dago.

Asteko onena, Tomislav Nikolic serbiar presidente nazionalistaren berbak. «Belauniko jarrita barkamena eskatzen dut Srebrenican egindako krimenagatik». Biharamunean Gernika omendu genuen.

BERRIAn argitaratua

2013-04-21

Txetxeniaz

Kutxak zituen atzo aipagai Andoni Egañak. Gerretako memoriak gordetzen dituztenak. Niri Txetxeniako oroimenaren kutxa ireki zitzaidan. Azken gauean, etxeko nagusiak bere gelara eraman ninduen, emazteak —nire itzultzaileak— afaria egin bitartean. Zail genuen komunikazioa, nire errusiera eskasegia zen. Baina ohepetik armen kutxa atera zuen eta fusil zatiak muntatzen irakatsi zidan. Baita kamuflaje uniformea jantziarazi ere. Hantxe nengoen, munduko herririk arriskutsuenetako batean, soldadutxoetara olgetan. Ez da azaltzeko erraza, baina han emandako egunetan ulertu nuen nolabait. Armekiko lilura, sendotasunaren kultura, mutilengan txikitatik oso errotutako balioak dira. Borroka-arteak eta borroka-kirolak maite dituzte, gimnasioak, tradizioa eta familia. Yoav Karni kazetariak gogora ekarri legez, hainbat herri menditarrek gisako bizimodua izan dute. Suitzarrak ez ziren bada mertzenario izan? Euskaldunak pirata? Gaur Sirian oposizioaren aldeko Muhajireen (etorkinen) Brigadako borrokalari ausartenen artean dira txetxeniarrak, lehenago Abkhazian eta beste hainbat lekutan borrokatu diren legez. Ez ditut maite horrelako orokortzeak, baina Gulag Artxipelagoan Alexandr Solzhenitsinek ere adierazi zuen gatibutzan txetxeniarrak zirela duintasunari eutsi zioten bakarrak.

Errusiarren herririk gorrotatuenen artean dira txetxeniarrak. Kaukasoko menditar nortasun independentea Errusiako lautadetako otzantasun feudalaren antipodetan dago. Eslaviarren balioetatik urrun, baita mendebaldekoetatik ere sarritan. Indarrez konkistatu zituzten 1859an, 1943an Stalinek lau txetxeniarretik bat hil zuen trenetan Kazakhstanera bidalita, 1999tik Vladimir Putinek milaka hil ditu Ramzan Kadirov Txetxeniako ugazaba ezarri arte. Edozein txetxeniarren biziaz eta heriotzaz erabakitzeko gaitasuna duen Kadirovek eskuak garbitu ditu Bostongo gertakarietan. Moskuk ere irribarre zinikoa egin du: hara zer gertatzen den Mendebaldeak terroristak aterpetzeagatik. Txetxenian inoiz bizi ez eta Estatu Batuetan hazitako familia batetik ei datoz Tsarnaev anaiak. Ustez zortzi urteko ume bat, 29ko emakume bat eta ikasle txinatar bat hil zituen bonba jarri zuten Bostongo maratoian. Anaia nagusia hil du poliziak, eta hemeretzi urteko gaztea atxilotu.

Hortik aurrera galdera ugari dago. Kaukasoko Emirerria aldarrikatu zuten gerrillariek ez dute Bostongo erasoa aldarrikatu. Errusiako edo Txetxeniako zerbitzu sekretuengana ere begiratu du norbaitek, nahiz eta tsarnaevtarrez zabaldu den profilak besterik dioen (AEB edo Txetxeniako selekzioarekin ariko zela, ez Errusiarekin). Washingtonek Magnitsky zerrenda jakinarazi berri du; AEBetan sartzea debekatzen duten Errusiako hemezortzi goi-kargudunen izenak ditu, hiru txetxeniar tartean, giza-eskubideak urratzen dituztelakoan. Bostongo tsarnaevtarrez esandakoak (musulmanak, borroka-kirolariak, armazaleak) edozein txetxeniarren profilari dagozkio: kolaborazionista, independentista zein islamista. Baina estigma berriz ezarri da.

Mutil torturatuak elkarrizketatu nituen Txetxenian. Txetxeniar emakumeek, berriz, seme desagertuez hitz egin zidaten, ez oinaze pertsonalez. Emakumezko kazetarien bidez jakin dugu hori. Natalia Estemirovarekin hitz egin genuen; aste gutxira hil zuten. Berdintsu gerrak elbarritutako umeekin ziharduen Zarema Sadulaieva. Anna Politkovskaia haien aurretik. Gizonezko kazetariok iristerik ere ez dugun eremuak. «Bagoaz aurrera; duela urte batzuk ezingo genuke horrela joan autobusean, ni zure ondoan eta senarra apartean eserita», esan zidan lagun batek. Genozidio stalinista eta guzti, sobietar garaiko lorpen sozialak hondora joan dira Putin eta Kadirovekin. Nire memoriaren kutxa irekitzean, beso zabalik hartu ninduen komunitatea datorkit gogora. Inguxetian atxilotu eta hotelean mehatxatu ostean iritsi nintzen, eta Grozni ondoko herrixka batean, gerraostean berreraikitako etxean hartu ninduten abegikor. Han seguru nengoen, hala da txetxeniar legea. Haien bizipoza eta etxeko ohiturak barrutik ezagutzen utzi zidaten. Herri berezirik bada, txetxeniarra hori. Tinkotasunagatik iritsi dira XXI. mendera, izugarri ordainduta. Merezi dute behingoan askatasuna.

BERRIAn argitaratua

2013-04-14

Estatura bidean

Aski esanguratsua izan zen: Kataluniako inkestek babes zabalena ematen dioten alderdiko ordezkaria Espainiako Kongresuko eskaileretan behera, katalanez egiteagatik Jesus Posada presidenteak berba kendu ziolako. Agerikoa zen: katalanak Espainiatik kanporatu egiten dituzte. Katalan diputatuei emandako mezua ez zen izan Espainian behar zutela soilik, agerian utzi zieten katalan izaterik ere ez zutela.

Harresia hasi da pitzatzen, ordea. Artur Mas lehendakaria Espainiako Mariano Rajoyrekin bildu da, baita Alfredo Rubalcaba oposizioko buruarekin ere. Fiskalitatean negoziatu nahi du presidenteak, Konstituzioa aldatzea proposatu dio PSOEkoak. Espainiak ohi duen estiloan, berandu eta txarto. Guraso bakarrak gela osoa espainoltzeko eskubidea daukala esan dioten aste berean azenario txikia jarri nahi izan diote Artur Masi. Bai, Zapaterorekin estatutua urardotu zuen Mas bera da, baina katalan herriak bide luzea egin du honezkero, lehendakariak atzerantz egiteko. Katalan herriak berarekin eraman du Mas, Espainiatik oso urrun dagoen lekura, basamortua igaroarazi diote. Balizko zubi guztiak —Estatutua, itun fiskala, Espainia federala edo katalanezko hezkuntza—, aspaldi zartatu zituzten espainiar politikariek eta epaileek.

Trantsizio Nazionalerako Kontseilua estatu-egiturak definitzen ari da. Ekainerako prest nahi dituzte. Espainia berriz, orain hasi da iazko ikasgaiak gainditu nahian. XXI. mendeko independentismo demokratiko batentzat sparring baldarregia da Espainia. Madril gusturago moldatzen da euskaldunekin. Egurra eman eta jaso. Carlos Taibo idazleak aipatzen zidan ideia hori: Espainiari Euskal Herria baino gorrotagarriago zaiola Katalunia. Ikasgelako bi astokiloek min emango diote elkarri, baina Katalunia betaurrekodun ume dakusa, argi bezain maltzur. Indarraren xalotasunetik urrun inteligentzia maltzurra baino ez dio ikusten. Topikoan sakontze aldera, euskaldunak —eta espainolak— sentimenduz ariko lirateke, okerrak izan arren, baina patrika leukake katalanak gidari. Nahi bezala mespretxatu dezake Katalunia, ezinegonak ezinegon, negoziatu beharko du Espainiak. Gaur galdeketa negoziatu dezake. Bihar dibortzioaren ondorioak negoziatu beharko ditu.

Itxaropena piztu beharko luke: Artur Mas independentista bihurtu bada, hemen ere posible da. Hango etxeko lanetatik ere ikasi beharko litzateke; ERCk iaz itun fiskalaren alde bozkatzean, esaterako. Bazekiten ez zela horretarako unea, independentziarako baino, baina ez zioten Masi porrota eman nahi izan; aldamenean behar zuten, ez aurkari. Konparatu Iñigo Urkulluk asteon aurkeztu duen egitasmoarekin. Espainiar eskuinarentzat EAEko lehendakaria haustura sezesionistaren bidean sartu da. Euskal independentismoak berriz, egitasmoaren alde lausoak salatu ditu, erreferendum hitza desagertzea adibidez. Zilegi da, baina estrategia independentistan eraginkorragoa litzateke bide horretan sakontzera adoretzea. Definizioz segurola samarra izango den lehendakariari konfiantza ematea. Eta erakustea, gainontzekoan muturtuta ibili arren, Katalunia eta Eskoziaren uberan bidelagun izango direla, lasai egin dezakeela uretara jauzi, Legebiltzarraren ia bi herenen babesarekin.

Astelehenean hildako Margaret Thatcherrek samina ekarri zion Irlandari. 1981eko gose-grebalariak adibide argien. Baina Eskoziari begiak irekiarazi zizkion, halaber. Alex Salmondek gogora ekarri du. Ingalaterrarako neurri antisozial berberak hartu zituen Eskoziarako, baina kontserbadoreak gutxiengoan ziren han: «Askatasunez esan dezaket hark bizkortu zuela Eskoziako Parlamentu baten aldeko mugimendua, jendeak ez baitzuen gehiago ikusi Parlamentua ideia polit bezala. Herrialdearen gizarte-egitura babesteko ezinbestekoa zela ikusi zuten».

David Cameronek badaki zer ez egin. Espainian berriz, Thatcherrek gorroto zituen thatcherzaleak daude agintean (nazka victoriarra zien Gibraltarren auzokideei). Baina askoz baldarragoak dira.

BERRIAn argitaratua

2013-04-07

Herritartasuna

Behinola idatzi nuen Larrepetiten: Istanbulen kazetari izateko akreditazio-paperak hartu nituenean, izen-abizen, jaiotze-data eta ohiko datuekin batera, bi laukitxo zeuden, elkarren desberdinak: bat herritartasunari zegokion (citizenship), eta naziotasunaz galdetzen zuen bigarrenak. Lehena Estatuari zegokion, zure pasaporteak adierazten duenaren arabera, Turkiako, Espainiako, Frantziako edo beste edozein estatutako herritar izango zara. Horren aldamenekoa, baina, erlijioa legez, pertsonala da, eta ez du zertan Estatukoarekin bat egin. Hortik dator «gutxiengo» (minoría) kontzeptua.

Frantzian eta Espainian gauzak nahasi ohi dira. Alemania adibide duen nazionalismo etnikoaren aldean, sarri goraipatzen da frantsesaren nortasun zibikoa. Baina aski agerikoa da gauzak ez direla ez zuri ez beltz. Munduko leku gehienetan, oso erraz ulertzen da Estatuko herritar izatearen eta norbere nazioaren arteko aldea. Inperioek denak zapaldu izan zituzten berdintsu, baina ez ohi zuten Estatu modernoaren —frantses nazionalismoa eredu, berriz ere— asmo berdintzailerik izan. Estatuko herritar guztiak berdin dira, denak citoyen(ne), baina Estatua nazioaren pare bihurtzen da. Estatua berdin nazioa bada, herritar horiek guztiek naziokide bihurtu behar dira. Bihurtzea... asimilatzea, alegia. Alemaniak bazeukan herria XIX. mendea baino lehen, baina hainbat printzerri eta inperiotan zatituta, estatua falta zuen. Berdin Italiak. Frantziak eratu zuen Estatua, baina nazioa falta zuen. Eta bi mende eman ditu frantsesak sortzen. Euskaldunak eta bretoiak asimilatzen, aljeriarrak galiartzen, antillarrak frantsesten. Aleman herriko ziren alsaziarrak Frantziako herritar baziren, frantses behar zuten. Asimilazioa ia burututa, ukabila pixka bat zabaltzeko tenorea izan liteke. Alsaziak erreferendumera joko du gaur.

Turkia ere Frantziaren ispiluan sortu zuen Mustafa Kemalek, Ataturk turkiarren aitak (horregatik «naziotasuna» esatean ez dago «kurdu» jartzerik, turkiartasunean urtu baitzituen; baina bai musulman ez diren «armeniar» edo «greziar», hori ia estigma onartzea beste izan arren). Otomandar inperioaren errautsetatik eraiki zuen Turkia Ataturkek. Bazuen Espainiarekiko antzekotasunik: galdutakoaren mina baino gehiago, munduko konplotaren sentipena. Grezia, Errusia, britainiarrak, armeniarrak, kristauak oro, denak zituen etsai Turkiak. Denek nahi zuten Anatoliako lurra berentzat. Indarraren bidez eutsi zieten 1915ean, 1923an. Turkiak Estatuko ia hizkuntza guztiak desagerrarazi ditu. Baina kurduek aurre egin diote asimilazioari, belaunaldi berrietan hizkuntzak galera izugarria jasanda ere.

Kurdistanen zabaldu den prozesuan garrantzitsuak izan litezke Gobernutik esan berri direnak: Turkiako errepublika herri ugariren bilgune bada, inor ezin dela behartu turkiar izatera. Batzuetan galdetzen didate zergatik independentismoa ez den azalerazten Kurdistanen. Muga-aldaketa tabu handiegia da Ekialde-Hurbileko liztor-habian. Baina gurean are tabu handiagoa da Estatuak onartzea ez dagoela zertan espainiar edo frantses izan Espainia edo Frantziako herritar izateko. Ñabardura oso garrantzitsua da, Turkiaren izaera bera goitik behera erauzten du. Mendebaldean oso barneratuta daukagu herritarren berdintasunaren ideia, baina berdintasunaren nortasun zibiko horrek Estatuaren baitan herri ugari daudela ukatzea ere badakar. Edo Espainiako absurdura, herri eta nazio bakarra dagoela esan, eta gero zer den ondo definitu ez daitekeen zerbaitera onartzera. Turkiako Konstituzioan aldaketa semantiko horrek kurduei independentzia ematen die, kurduak Estatura asimilatu beharrean Estatua kurdu (ere) bihurtzen da. Horrek ez du zerikusirik Espainiako autonomia batekin.

BERRIAn argitaratua