Matxinadak eta galderak

Joan den astean —eta aurrekoan eta...-— milaka eta milaka lagun irten ziren Bilboko kaleetan. Unai Iturriagak idatzi du Autonomia kaleko asfalto higatuaz. Bildu legezkoa zela aldarrikatu zuten gau magiko hartan ere, inozoegia da pentsatzea Bilboko jendetzaren oihartzuna Madrilgo auzitegietako bunkerretara iritsi zela. Katalanek beren buruari emandako estatutua aldatzeak milioi bat lagun irtenarazi zituenean ere, Madrilek itsu eta gor jarraitu zuen.

Eskarmentu horrek eragozten dit beharbada iraultza zibikoetan asko sinestea. Gaur kutsu erromantikoz oroitzen dira duela hogei urteko protestak Ekialdeko Alemanian, Errumanian, Baltikoko herrietan; eta gerora Ukrainan, Serbian. Ezkerraren zati handi batek, berriz, Washingtonen —edo Parisen edo Berlinen, kasu batzuetan— konplot gisa ikusten du. Eta, ondorioz, gaitzesgarri dira protestok, ez dute benetan iraultzaile etiketa merezi. Arraultza ala oiloa, zer da lehenengo? CIAk iraultza muntatu eta herritarrek konpartsa egin ala herritarrak matxinatu eta Mendebaldea aprobetxatu ura bere errotara ekartzeko? Areago, batak zein besteak —eta gauzak gutxitan dira zuri eta beltz—baliogabetzen ote dute herritar soilen egiazko protesta?

Aipaturiko iraultza bakoitzarekiko badago ehunka daturekin frogaturiko konspirazio-teoria bat, dena Mendebaldeko bulego batean prestatu zela agerian uzteko. Eta esan dut neuri ere aski nekeza zaidala sinesten manifestariek erauzitako tiranoen irudi erromantikoa. Manifestazioengatik balitz, aspaldi konpondu genituen Euskal Herriko arazoak. Zalantzarik ez, badira azpiko urak ageriko irudien behetik. Eta une batean, tiranoak alde egiten du, itxuraz, manifestarien oldarraren ondorioz. Ez da askorik usnatu behar nazioarteko presioa, armadaren bultzada edo traizioa edo alde-aldatzea eta antzekoak ikusteko.

Zer eztabaida izan ote zituzten Anaia Musulmanek, Egiptoko armadak, Washingtonek eta Israelek Mubarak erortzen utzi baino lehen pasa ziren asteetan? Erasotzaileek amorru soilez hil dute Gaddafi ala Berlusconik/Sarkozyk gogorarazi diete hilotz batek sekretu guztiak gordetzen dituela? Biztanleria zibila babesteko birrindu ote ditugu —gure zergetatik erositako bonba eta hegazkinekin— Surt eta Bani Ualid? NATOren arrakasta izan da? Libiako erregaiak lortzeko? Arma-biltegiak hustu eta armagintza negozioak bultzatzeko? Baina Frantzia ez al zegoen prest uztailean Gaddafi onartzeko, kanpaina ez atzera ez aurrera zegoela ikusita?

Tunisiar gazte twitter zaleek iruzur egin ote digute, gazte moderno gisa agertu eta gure putakumea (Michele-Alliot-Marierena bereziki) kanporatzeko eta gero bizarra hazten utzi eta islamismoaren alde bozkatu? Libiako demokratek esan ote zioten Sarkozyri xaria izango zutela lege-iturri? Karlos Zurutuzak erreportajeetan erakutsi dizkigun matxino berbereak NATOko agenteak ote? Eskola eta kazeta amazigak, hizkuntzaren aurkako Gaddafiren errepresioa gezurretakoak ote?

Garai nahasiotan, pribilegioa da distantzia pixka batekin behatzea. Tunisiatik Siriara, Yemendik Bahreinera matxinatu diren gazteek, 2009an Iranen altxatu zirenak legez, kokoteraino daude itxaropenik ematen ez dieten tiranoez. Bizardun xiita antiinperialista edo sasi-sozialistak batzuk, inperioaren adiskide eta kolaboratzaile fin besteak, Saudi Arabiaren pantaila hurrengoak. Mendebaldeak luzaro jakin du matxino zintzo eta terrorista ankerren artean bereizten, lotsa izpirik gabe. Ustezko ezkerraren zati batek, tamalez, antzera ukatzen ditu bere buruzagien sarraskiak.

Ezer ez egitea ere zerbait egitea da (Srebrenica, Ruanda). Iranen edo Siriaren krimenak «barne-arazoak» direla esatean, Damaskorekiko kritika txikienik egin gabe, Irango gazte sozialista batek esan zidan mezua iristen zaie: nahiago genuke Suitzak edo Norvegiak askatzea, baina Israel edo AEB izan behar badira, bada, horiek libra gaitzatela apaiz hiltzaile hauetatik.

BERRIAn argitaratua

Auzi konplikatuak

Euskal Herriko historia hurbileko gertakari garrantzitsuenetako bi arabiar herrietako antzeko albisteen itzalean geratu dira: Barajasko bonba lehertu baino 3-4 ordu lehenago Saddam Hussein urkatu zuten; egunotan, are berri garrantzitsuagoaren oihartzuna Muammar Gaddafiren hilketak estali du. Libiaren ondoren, Siriara begira jarri dira, atzera ere, Gaddafiren ondoren, Al Assaden txanda dela diote manifestariek. Baina gauzak konplikatuak dira: Nazio Batuetan mendebaldeak izandako porrotak, Txinari eta Errusiari esker, Damaskoko erregimena hauspotu du. Manifestazio jendetsuak deitu ditu Al Assadek hiriburuan eta Alepon, eta argi geratu da lehendakariak atzean dituela gutxiengoak —kurduak salbu—: hainbat sinesmen kristau, druzoak eta, zelan ez, Assadtarrak kide izanik Sirian botere handiena duten alauitak; denak ere, protestan ari diren gehiengo sunitaren beldur. 1982ko sarraskiaren ondoren —20.000 islamista hil zituzten Hama hirian—, erraz uler daiteke erregimena botatzeko suniten ahalegina. Baina Siriaz ari gara, munduko eskualde konplikatueneko estatu konplikatuenetakoaz.

Alauismoa xiismoaren adarretako bat da. Ez da kasualitatea arabiar herrietan porrot egin duen matxinada bakarra, mendebaldean oihartzun txikiena izan duena, Bahraingo gehiengo xiitaren aurkako zapalkuntza odoltsua izatea, Saudi Arabiaren laguntzarekin. Gauza bat da matxinadak zinez herritarrenak izatea Tunisian, Egipton, Yemenen, Libian, Bahrainen edo Sirian, eta beste bat Washingtonek —eta Riadek— aukera txikiena ematea Iran indartzeko eskualdeko joko-mahaian.

Benetan indartu den herrialdeak ere, Turkiak, aspaldiko eraso gogorrena jasan du; ostegunean PKK-ko gerrillak 24 soldadu hil zituen gutxienez —ehun, gerrillaren arabera—. Ankarak izan du arrakastarik islamismo moderatu eta demokratikoaren eredu izaten, baita otomanismo berria lantzen ere. Auzoekin arazorik ez leloa gezurra izan da hasieratik —hara Zipre, hara Armenia— baina hilabeteotan Siriako manifestariei emandako babesak Iran ere amorrarazi du. Hezbolarekin daukan zilbor-hestea arriskuan ikusi du. Baina etxean ere badauka aski arazo Teheranek. Zigor ekonomikoek ahulduta, Turkia du ia helduleku bakar. Turkia laikoa galbide eta salbazio.

Orain, aurkitu dute zerk batzen dituen: kurduen errepresioak. Jose Maria Aznarrek Euskal Herrian egindakoaren antzera, Recep Tayyip Erdogan Turkiako lehen ministroak ere, aurreko agintaldian, egin zuen ahaleginik auzia bideratzeko. Ekaineko bozak erabateko gehiengoz irabazita, baina, gerraren alde jo du. Eta PKK-k indartsu dagoela erakutsi, Çukurca eta Yuksekovako erasoetan. Irakeko mugaz gaindi Hego Kurdistani eraso dio Turkiak, Barack Obamak abenduan badoazela esateaz bat. Uda osoan mehatxu kriminalak izan dira turkiar hedabideetan, «hara zeinen ongi konpondu zuten tamilen auzia Sri Lankan» izan da kuttunetakoa. Berriz ere gerra hotsak. 20 milioi kurdu —Turkiako herena edo laurdena, bertsioen arabera— anikilatzea ezinezko dela jakinda ere, beti da errazagoa propaganda nazionalista, arazoa konpontzen saiatu eta botoak galtzea baino. Hor bai, bat egin dute Iranek eta Turkiak.

Otomanoekin amaitzeko, Europako azken eremuari begiratu bizkorra: Balkanetako sua berotzen ari da. Bulgarian gaur bozak, erromanien —ijitoen— aurkako xenofobia nagusi dela. Kosovon, mundua alderantziz: gobernua ari zaio esaten gutxiengo serbiarrari «Estatuko mugak zatiezinak» direla. Europatik ere gogoratu dute zatiketa —Kosovo iparraldeak Serbiarekin bat egitea— ez dutela aintzat hartzen. Baina aipatze hutsak mahai gainera dakar auzia. Mazedoniako lehendakariak dio Kosovo zatitzeak eskualdea desegonkortuko lukeela, bere herrian hiru biztanletik bat albaniarra baita. Eta Bosniak urtebete darama gobernurik gabe, 1995ean Daytongo laborategian jaiotako estatuak kale egin duela bistaratuz. Arreta gehiago jarri beharko genioke euskaldunok eskualdeari, gure auzi politikorako galderak etengabe sortzen baitira. Sarri odolezko erantzuna daukate, baina konponbide irudimentsuak horrelako egoera konplikatuetan aurkitu behar dira.
BERRIAn argitaratua

Kurduak Siriako protestean

Ezaguna da esaera zaharra, azken hamarkadetako berrikuntzarekin: «Kurduok ez daukagu lagunik, mendiak (eta kalaxnikova) baino ez». Sirian, ordea, muino gutxi batzuk baino ez dituzte kurduek, edonolako gerrilla borroka eragozten. Barne zatiketa handia izan dute, eta kontraesan historikoa: Siriako Arabiar Errrepublika Sozialistak harrera ona egin zion PKKri sorreran; palestinarren gerrillekin batera entrenatu ziren Libanoko Bekaa haranean. XX. mendeko logikan, Gerra Hotzaren eta ezker/eskuin aliantzen sasoian, bete-betean txertatzen zen. 1998an Hafez Al Assadek atzera egin zuen, ordea, Turkiaren gerra mehatxua benetakoa zela ikusita. Abdulla Ocalan kanporatu eta turkiarrek Kenyan atxilotu artekoa ezaguna da (Israelen laguntzaz, gaur propaganda antikurduak Israelen lagun izatea leporatu arren kurduei). Ankararen aliatu estu bihurtu da Damasko XXI. mendean. Duela hiru urte elkarrekin eman zituzten oporrak Erdogan eta Assad familiek. Turkia, Europaren kalabazez aspertuta, Ekialde Hurbileko islamismo demokratikoaren eredu bihurtu da, militar laikoei boterea murriztu ahala. Bidenabar, Iran eta Siriarekin batera, gogor ekin diete kurduei. Siriako milaka kurduk ez zuten inolako agiririk, bertakoak ez zirela argudiatuta. «Arabiar askok uste dute gu ez garela Siriakoak, Turkiatik etorritako kanpotarrak baizik», esan zidan iaz Alepoko ikasle batek. 2004an 30 kurdu hil zituzten futbol zelai baten ondorengo istiluetan: Deir el Zor hiriko jarraitzaile arabiarrek Saddam Husseinen izena aldarrikatu eta kurduek Irakeko autonomia eskaerak oihukatu zituzten Kamishlin. Poliziak 36 kurdu hil eta milaka atxilotu zituen. Ordutik, Muhabarat polizia sekretu beldurgarriak estu hartu ditu kurduak.

Arabiar udaberrian, joan den astera arte, protesta txikia egin dute kurduek, horrelako herri borrokalariaren aldetik espero dena kontuan izanda. Baina Dara hirian piztutako manifestazioak, Hama eta Himsekin batera, Deir el Zor hirian izan du oihartzun handiena; hiriotako arabiar sunitak izan dira herengun 3.000ra iritsi zen kopuruan biktima gehienak. Siriako kurdu askorekin egin dut berba asteotan. «Beti gara gu jipoituenak, eta orain ere zain egon dira noiz matxinatuko. Baina gu izan ginen lehenak 2004an, eta inork ez zuen ezer esan orduko sarraskietan. Oraingoz, itxarotea erabaki dugu, ze altxatzen garenean behin betiko izango da», esan zidan berriki Rizo Seckin Kamisloko kazetariak. Manifestazioak egon dira Siriaren menpeko Kurdistanen, baita talde armaturen baten agerpena ere, «herritarrak sarraskitik babesteko» asmoz, Interneten adierazi dutenez. Hala ere, alderdi nagusiek ez dute aparteko deialdirik egin joan den astean Mishaal Tamo buruzagia hil zuten arte. «Aski da siriar soldadu bat hiltzea armada gure herriak txikitzera etor dadin», zioen asteon ezkerreko alderdi bateko buruzagiak. Bashar al Assaden estrategia ere izan da, makila eta azenarioa erabiltzea oposizioak bat egin ez dezan. Protesten hasieran batez ere: alderdi kurduei biltzeko deialdia egin zien, eta hamarkadako politika arrazista bertan behera utzita, naziotasuna aitortu zien atzerritartzat ageri ziren 220.000 kurduri. 80.000 daude orain paperik gabe.

Siriako oposizioarekiko errezelo handia daukate kurduek: Turkiaren babes handiak preziorik baldin badauka, kurduekikoa izango da, Iraken daukaten autonomia aski eta gehiegi dela iritzita. Istanbulen eta Antalyan egindako bileretatik alde egin dute alderdi kurduek, besteak beste arabiar oposizioak ez duelako onartu Siriako Arabiar Errepublika izena aldatu eta Siriako Errepublika deitzea. Ohi bezala, ezker zein eskuin, islamista zein laiko, turkiar zein arabiar, bat datoz kurduak baztertzerakoan. «Baina Assad erortzen bada, ez izan zalantzarik geure autonomiari helduko diogula», diost idazle batek. Ez dute erraz izango, lehendakaria erorita ere. Turkiak botatzen badu, batez ere.
BERRIAn argitaratua

Betoak

Joan den astean Grozniko harakinaz mintzatu ginen, eta asteon dantzan ikusi dugu. 35 urte bete dituela eta, Ramzan Kadirov Txetxeniako ugazabak jai izugarria antolatu du. Dirua nondik datorren galdetutakoan, «ez dakit, Alagandik», erantzun du Kadirovek. Milaka herritarren tortura, jazarpen, bortxaketa eta desagerpenen mozkinekin Hollywoodeko izarrak etorri zaizkio happy birthday esatera. Shakirak, berriz, kalabazak. Anna Politkovskaiaren hilketaren bosgarren urteurrenean, haren hiltzailea —urrundik behinik behin zilegi bekigu ahotsa altxatzera— fanfarroi dabil, horrelako ekitaldi handiren batean aitaren bidea jarraitzea, goiz ala berandu, litekeena dela sumatu ezinik.

Baina Errusiara, berriz ere nor dela sinetsi nahi izan du, benetan baden Txinaren aldamenean beto eskubidea erabilita. Badator inoiz joan ez zen Putin, Jeltsin mozkorraren urte liberalak, demokrazia pobreziarekin loturiko aroa, gainditu eta berriz estatu indartsua eta errespetatua daukalakoan. Uste faltsu hori indartzeko, eta mendebaldeari belarrondokoa emateko biktima Siriako herria izan da. Bidenabar, mendebalde horrek berak hausnartu beharko du Libiako prezioa. Benetako arriskuan sumatzen zen jendea babesteko ebazpena nahieran perbertitu dute, Surteko bonbardaketak azken adibide. Eta ondorioa, ez dute Surteko zibilek soilik jasaten. Bashar al Assaden krimenak babesteko baliatu dute Errusiak eta Txinak; otsailean Libiarekiko abstentzioaz damu, betoa jarri diote Siriari zigorrak ezartzea ere bazter uzten zuen Europako ebazpen urardotuari.

Ia hiru mila siriar hil dituen erregimenaren aurrean, barne arazoetan ez sartzeko politika babestu dute. Estatu Batuetako inperialismoarekiko errezeloa aitzakia bihurtzen dute norbere inperialismoaren alde egiteko, bai Moskuk, bai Pekinek, Latinoamerikako konpartsarekin (Hugo Chavezentzat NATO eta euskaldun torturatuak dira munduko gaizkile bakarrak. Putinek Txetxeniari edo Georgiari erasotzea, Ahmadinejadek kurduak eta komunistak urkatzea eta Bashar Al Assaden sarraskiak bost axola Caracasko jauntxoari).

Siria ez da Libia, argi dago. Afrikako estatuaren garrantzia estrategikoa oso urrun dago Damaskotik. Iranen babesa dauka Al Assadek (eta irandar frankotiratzaileak, Giza Eskubideetako elkarteek salatu dutenez), eta azpimarratzekoa da Israelen isiltasuna. Egiptoren ondoren badu isilik egoteko motiborik. Ez zukeen askorik pentsatuko Tel Aviven assadtarren dinastiaren miran egongo zirenik. Baina oposizioak irabaztekotan, laster izango dute faltan egungo erregimenarekin daukaten gerra hotza.

Munduko gatazka gehienekin lotura daukan eskualdearen bihotz-bihotzean, xake mahai osoa astinduko lukeen pieza da Siria, siriarren kaltera. Baina Turkia nazkatu da, eta horrek marka dezake benetan aldea. Errusiak jarraituko du Al Assadi armak saltzen, baina zigorrak —petrolioaren gainekoak bereziki— gogor ari dira jotzen Siria. Alauiten diktadurak kristau burgesia eta klase ertainen babesa dauka, protestan ari den gehiengo sunitaren beldur. Baina Egiptoko Anaia Musulmanen antzera, horixe Turkiari falta zaion pieza, amets neo-otomandarra gauzatzeko, ustezko islamismo demokratikoaren eredua Siriatik Tunisiaraino esportatzeko bidenabar.
BERRIAn argitaratua

Grozniko harakina 'reloaded'

Kazetariaren tresnarik garrantzitsuenetakoa agenda da. Urtetan bildutako telefono zenbaki, bisita txartel eta helbide elektronikoak urrea dira. Eta lantzean-lantzean harremanetan jarraitzen dugu askorekin, gaur egun inoiz baino errazago. Horregatik, urteotan egin ditudan lanetan finenetako batek era berezian tristatzen nau. Duela bi urte Ipar Kaukason egindako erreportajeak inoizko konplikatuenetakoak izan ziren. Eta tamalez, ez dut itzultzerik izan, eta kontakturik gehienak ere galtzen ari naiz, hain da handia askoren izua.

Kazetaria nintzela baina ez nengoela lanean, etorkizunean itzultzeko kontaktuak egiten baizik, esan nien hotelean atxilotu eta FSBko —KGB zena— bulegora eraman nindutenean. Eta absurdoa eta gezurra elkarren gainean egin genuen galdeketa. «Beraz, ez duzu ezer grabatu, ez eta inolako elkarrizketarik egin ere». Nik, ezetz, erantzun egokia hori zelakoan. Eta galderarekiko harridura ezkutatzen bidenabar, arratsalde osoa emana bainuen kontrol postuak grabatzen eta poliziei elkarrizketak egiten, Inguxetiako Gobernuak jarritako polizia batek lagunduta. Handik astebetera Txetxenian espainieraz zekien agentea neukan zain kontrol postu batean. Azkenean, hoteleko erregistroko akats batengatik zigortu ninduten. Winston Churchillek esan zuen: Errusia igarkizun bat da, misteriotan bilduta enigma baten barruan.

Baina absurdoaren eta burokraziaren egoera kafkatarren ondorioak larriak dira. Lagundu ninduen itzultzailea hilabetez bahitu eta torturatu zuten; ebakuntza behar izan zuen, libre geratzean. Groznin lantoki izan nuen Memorialgo bulegoa hilabetera itxi zuten, Natalia Estemirova hil eta gero. Eta jarioak ez dauka etenik. Zortzi lagun hil dituzte asteon Dagestanen. Etzi zazpi urte beteko dira Aminat Beksultanovak Timur semea azkenez ikusi zuela Txetxenian. Polizia batek berarekin joateko agindu zionetik ez da agertu Timur. Amak denetik egin eta jasan du —lanetik bota zuten, Estrasburgok kasua aintzat hartzean—; asteon jakin du Errusia 63.000 euro ordaintzera zigortu duela Giza Eskubideen Europako Auzitegiak. Eta zenbat Aminat Txetxenia osoan.

Anna Politkovskaiaren hilketak bost urte beteko ditu datorren astean, inpunitate osoan. Irainaren azken urratsa Vladimir Putin etorbidea da, Grozni berri eta dotoreko kale nagusia. Izuz, saminez eta eskizofrenian bizi dira herritarrak, baina distira nagusi hirian. Eta badator berriz inoiz joan ez zena. Ieltsinen Errusia hordi, txiro eta, tarteka, libre-antzekoa hartu eta hartz beldurgarri eta errespetatua iratzartzea lortu duena. Ezin ahaztu 1999ko Moskuko leherketek ireki ziotela bidea KGB agente ohi ezezagunari tsar berri bihurtzeko. Nork du gogoan aitzakia hark —poliziak harrapatu zituzten lehergailuekin— abiarazi zuela Txetxeniako azken gerra? Bitxia, bidenabar, inperialismo bat sutsuki salatzen dutenek zeinen gustura egiten dioten Karibeko konpartsa inperialismorik beldurgarri eta ankerrenetakoari.

Gidoiak argi zekarren Dmitri Medvedevek aulkia berotu eta gero Putin itzuliko zela. Konstituzioa aldatuta eta sei urteko bi agintaldi egitekotan, gainera. Baina bazegoen itxaropen txikiren bat, txotxongiloak botereari gustu hartu, eta umiliazioaz nekatuko ote zen. Bada, ez. Petrolioaren eta gasaren prezioek behera egin arte, zail dirudite aldaketek. Oposizio komunistak zein liberalak nahiko lan izango dute Duman eserlekurik lortzen datorren urtean. Baina ez da ahaztu behar Errusiako bizi-itxaropena Afrikako herrialde askoren atzetik kokatu dela, jaiotza tasak beherantz jarraitzen duela, alkoholismoa arazo larri dutela, eta horrek guztiak errusiar etniakoei eragin diela. Musulmanak geroz eta gehiago dira, bai Kaukasokoak, bai tartariar eta beste herri turkiarretakoak. «Errusiar baten gainean hatz egin eta tartariarra aurkituko duzu», dio esaera zaharrak. Demokraziarekiko esperientzia tristearen ondoren, buruzagi indartsuak aurrera aterako dituela sinetsi behar dute errusiarrek. Sinestea besterik ez baitzaie geratzen.
BERRIAn argitaratuta