Hego Kurdistango mendibideetan barneratuta, Kandil mendietaraino eraman gaituzte PKK Kurdistango Langileen Alderdirako diharduten mugalariek. Abegikortasun kurdua erakutsiz, patxada hartzeko eskatu digute etxe bateko jabeek, jan-edana eman eta gerrillariak iritsi arte itxaron dezagun. Laster agertu da kanpo harremanetako arduraduna, buruzagiak bidean direla esatera. Arratsaldean Bozan Tekin PKK-ko komandanteburua eta Ronahi Ahmed zuzendaritzako kidea etorri dira dozena erdi gerrillarirekin batera. Arma luzeak atarian utzi dituzte, gerriko zabalarekin pistola iruditik kanpo dago. Bakerako borondatea dutela nabarmendu digute ia hiru orduko solasaldian, baina Kurdistan defendatzeko erabaki irmoa ere bai, Turkiako Estatuaren ukazio jarreraren aurrean.
Eztabaida gogorra egon da Ankarako Parlamentuan egunotan, Turkiako Gobernuaren eta oposizio kemalistaren artean. Zer iritzi daukazue ekimen kurdua deitu den prozesuaz?
RONAHI SERHAT: Ez dugu ikusten hurbiltze serio eta zintzorik. Gaur denek onartzen dute historian erro sakonak dituen auzi politiko eta soziala dela. Turkiako Errepublika sortu zenetik estatua indarkeriaren bidez saiatu da auzia konpontzen, asimilazio behartuaren politikekin. Hau ez zuen PKK-k hasi. Baina gaur auzi kurduari buruz eztabaidatzen ari bagara, PKKren askatasun borrokari esker izan da. Ukazio eta suntsipen politikak kale egin du, martxoko hauteskundeetan argi geratu zen hori. Behin eta berriz esan dugu elkarrizketa bidez konpon daitekeela auzia, horregatik iragarri genuen apirilaren 13an oraindik indarrean daukagun ekintzarik gabeko aldia. Baina Estatuak eta Gobernuak operazio militarrekin jarraitu dute, eta politikari kurduak atxilotu eta espetxeratu dituzte.
Ona da Parlamentuak lehen aldiz argi eztabaidatzea kurduen auzia. Baina entzun mezuak ere. CHP Herriko Alderdi Errepublikarreko buruzagi Onur Oymen adibidez, kurduak urkatzeaz mintzatu zen, suntsitzeaz, kurduen aurkako politikarekin jarraitzearen alde. Denek dute iritzia emateko eskubidea, Parlamentuan bereziki, baina Hitler edo Franco oroitarazten dute hitz horiek. Okerrena da inork ez zuela aurkako ezer esan.
BOZAN TEKIN: Ronahi burkideak esan duen bezala, Onur Oymen argi mintzatu zen: PKKren eta kurduen aurka 1938ko Dersimgo altxamenduan bezala egin beharko litzatekeela. 19.000 lagun hil zituzten. Emakume eta haurren genozidioa bultzatzen du Oymenek. Aski diplomatiko ezaguna da Europan. Horrela mintzatzen da Turkiako Parlamentuan, 2009an, eta inork ez dio aurkakorik esaten. XXI. mendean inork ere ezin dio nazio edo herri bati genozidio mehatxurik egin, baina Turkian bai, oraintxe bertan jazo da. Hori beldurgarria da. Suntsitu, desagerrarazi beharreko jendea dira kurduak, 1920ko hamarkadatik mentalitate hori daukate. Turkiako Estatuaren asmo bakarra PKK suntsitzea da. Gobernuak gezurra diotso Europari. [Turkiako lehen ministro Recep Tayyip] Erdogan jaunak beti «bandera bat, hizkuntza bat, kultura bat, nazio bat» leloa darabil. Auzira seriotasunez hurbiltzeko, hitzok atzean utzi behar ditu, baina helburua kurduak zatitzea eta PKK ahuldu eta herritik bereiztea da.
Alde tragikomikoa honako hau da: Estatuak PKK gerrako zati gisa ikusten du, borrokatu eta suntsitu beharrekoa. Baina ez konponbidea aurkitzeko mintzaide gisa. Gerrako aldean, bagara arazoaren zati bat; bakerako ez, ordea. Bakea borrokan dauden aldeen artean egin behar da. Britainiarrek esan zuten ez zutela IRArekin negoziatuko, terroristak zirela, baina bakea lortu dute; Espainiako Gobernua ere behin baino gehiagotan bildu da ETArekin, oro har terrorista deitu eta ez dutela negoziatuko esan arren. Hegoafrikan, ANC eta Mandela erakunde terrorista handienak ziren, baina mahai bueltan bildu eta Mandelak Bakearen Nobel saria eskuratu zuen. Turkiako Gobernuak, baina, oraindik ez du onartzen hori.
Eztabaida horietako gehienak, ordea, hasieran behintzat, sekretuak ziren. Agian, ez duzue esango, baina kazetarioi galdetzea dagokigu. Ez dago horrelako komunikaziorik Turkiarekin?
BT: Turkiak ez dauka horrelako zintzotasunik. PKK suntsitzeko erabakita dauka. Beraz, nola bilduko da ezkutuan Turkiako Gobernua PKKrekin? Ez dago horrelako elkarrizketarik, eta mentalitate horrekin ezin da hurbilketarik egon.
Hedabide batzuek zenbait kultur eta hizkuntz eskubide iragarri dituzte, herrien izen kurduak itzultzea eta abar. Zein izan liteke erdibideko bilgune onargarria bakea lortzeko?
RS: Hala da, erreformez dihardute, baina lehendabizi «bandera bat, hizkuntza bat, nazio bat» leloa darabilte. Ez dute onartzen herri kurdua kolektibo gisa, bere hizkuntza, kultura eta historiarekin; norbanako eskubideez soilik mintzatzen dira. Betiko suntsipen politikak, metodo berriekin. Umeak eskolan kurduera hautazko ikasgaia izango omen du, baina bihar Gobernua aldatzen bada, eman duten eskubide hori ere ken dezakete. Berme bakarra herri kurdua herri berezi gisa onartzea da, eta hori Konstituzioan ager dadila.
BT: Hedabideek horri buruz ziharduten bitartean, Gobernua mundua eta Europa nahasten saiatzen ari zela, hamar urteko neskato bat lagunei kurduera irakasten hasi zitzaien bere etxean (Medya Ornek, BERRIA 2009-09-20). Bada Estatuak epaitegira eraman nahi izan zuen. Jarrera hori dauka. Turkiako Konstituzioko 66. artikuluaren arabera, Turkiako herritar oro turkiarra da. Baina gu kurduak gara, ez turkiarrak. Artikulu horrekin ez dago auzia konpontzerik. Kurduak ere ez gara kurdu klasikoak dagoeneko, ez dugu onartzen horrelako hurbilketarik. Kurduek, Abdula Ocalanen buruzagitzapean, badakizkite beren eskubideak, eta ez dute onartuko Turkiako Estatuaren horrelako jokorik. Estrategikoki, Turkiako Estatuak galdu egin du Kurdistanen. Eskoletan kurduera irakasgaia eskainiko duela dio Gobernuak, hau da, Estatuak zehazten du zenbateraino gara dezakezun zure kultura. Guk ez diogu ezer eskatuko Estatuari, baditugu gure eskubide naturalak, eta horiek baliatuko ditugu. Hori ulertarazten saiatzen ari gara, baina Turkiak ez du atzean utzi ukazio politika.
Abdula Ocalan eta gure erakundea zintzoak gara konponbide demokratikoaren alde, sarri erakutsi dugu. Lagunak bake talde gisa bidali ditugu Turkiara. Azken 25 urteotan gerrillari martiriak soilik ezagutu dituzte kurduek; lehen aldiz ikusi dituzte menditik bizirik itzultzen, eta poza agertu dute. Horrek erakusten du, halaber, herri kurduaren lotura askatasunaren borrokalariekin eta bakearekin. Tamalez, Turkiako Estatuak milaka lagunen poztasun natural hori probokazio gisa hartu du. Gure herriaren poza ere ez du onartzen.
25 urteko borroka, 40.000 lagun baino gehiago hil dira. Merezi izan du?
RS: Jakina! PKK-k borroka hasi baino lehen kurduen aurkako ukazio, suntsipen eta asimilazio politikak arrakasta izateko zorian zeuden. PKK herri kurduaren ahotsa izan da horren aurka, kurduen askatasunaren sinbolo bihurtu da, PKK herri kurdua bihurtu zen. Jende asko hil da, gehienak estatuak hildako kurduak, baina ez du ardura turkiarrak edo kurduak diren, pertsonak dira, 40.000 lagun. Gerra ez genuen guk hasi, gure burua defendatu behar genuen, ez genuen guk erabaki erasotzea. Sufrimenduaz jakitun, Abdula Ocalanek aldebakarreko su-etena deitu zuen 1993an, atzera ere 1996an, 98an, 99an... eta orain ekintzarik gabeko sasoian gaude. Baina beti aldebakarreko hurbilketa da konponbide demokratikoa aurkitzeko. Zergatik? Indarkeriak ez dituelako arazoak konpontzen. Nork nahi du hau konpondu? PKK-k, ez Turkiako estatuak. Kurduok gure eskubide naturalak behar ditugu, ohorez eta duintasunez bizitzeko, horretarako sortu eta borrokatu da PKK. Hori da dena.
Kurdistango historia ezagutzen duenak ondo daki kurduok oso berandu gabiltzala auzia konpontzeko, XX. mendean konpon zitekeen. Guk «aski da» diogu. Abdula Ocalan, kurduen buruzagia, hamaika urtez dago Imrali uhartean preso bakartuta bakebidezko konponbidea eskatzen. Abdula Ocalan askatu eta konponbideko mintzakide gisa hartu behar dute. Osterantzean honek kale egingo du, odol gehiago egongo da, denentzako kalte. Horregatik dei berezia egiten diogu Europari, bide demokratiko eta baketsuak bultza ditzan. Turkiari emandako bestelako babesek, auzia konpondu ez eta mendebaldea erantzule egiten dute estatuaren suntsipen politiketan.
BT: PKK herri kurduaren isla gisa sortu zen gure burua defendatzeko. Mendebaldetik PKKri erakunde terrorista deitzen diotenean, Turkiari babesa ematen diote herri kurduaren eta gure erakundearen aurkako indarkeriarekin jarrai dezan. Askotan erakutsi dugu auzi kurdua era demokratiko eta baketsuan konpontzeko aldebakarreko borondatea. Orain ere bai. Baina operazio militarrekin eta PKK suntsitzeko asmoekin jarraituz gero, guk ere edozer egingo dugu bizitza duina izateko eta gure burua babesteko. Argi diogu: bakean, konponbide politiko demokratikoan tematuta gaude, baina baita herri kurduaren defentsan ere. Bai esaten diogu bakeari , ohorezko bakeari, baina ez baldintzarik gabeko errendizioari.
Abuztuaren 15erako iragarri zuen Abdula Ocalanek Bide Orria. Hiru hil joan dira eta ez da argitaratu. Zer gertatu da?
BT: Abdula Ocalan preso dago, baina beste edozein herritarrek bezala eskubidea du bere iritzia emateko, kurduen liderra da. Bide Orria denentzat idatzi du, turkiarrentzat, kurduentzat, estatuarentzat, PKKrentzat, zein konponbide proposatzen duen azter dezaten. Gure ikuspegitik, proposamen guztiak erabat onargarriak dira. Turkiako estatua eta Gobernua beldur da jendeak ezagutu dezan. Bide Orria, herri baten eskubide naturalen perspektibatik idatzita dago, auzi kurdua bake eta demokrazia bidez konpontzeko. Nor da irekieraz beldur? Nork dio argiari beldur? Nor da bakearen beldur? Gerra nahi dutenak, odoletik bizi direlako, bakearen beldur dira. Abdula Ocalanen Bide Orria, bakearen eta demokraziaren aldeko manifestua da.
Baina esan duzu, bahituta dauka Gobernuak Bide Orria. Abokatuek helarazi omen dizkizuete.
BT: Zati batzuk.
Zer proposatzen du Ocalanek?
BT: Eztabaida eta bakea nola bideratu esaten du. Konstituzioa aldatu behar da, Abdula Ocalani eta PKKri mintzatzeko eragozpenak kendu. Eta aipatzen du, halaber, noiz eta nola utzi armak, eta zein baldintzatan.
Zeintzuk dira baldintza horiek?
BT: Lehendabizi eztabaida egon behar da, eta Konstituzioa aldatu. Neurri praktikoei dagokienean, herrietako zaintzaileen sarea (Gobernuak ordaindutako milizia kurdua) desegin behar da, Kurdistango gerra neurriak kendu, berradiskidetzea bultzatzeko Egiaren batzordeak sortu, politikoki antolatzeko eta kurdueraren aurkako debekuak bertan behera utzi, eta Abdula Ocalanek libre behar du. Orduan esango dugu zintzotasunez dihardutela. Giro hori sortutakoan, inork ez du armarik erabili beharko. Baina horren aurretik urratsak eman behar dira. Armak ematea azken eztabaida da.
«Nazio-estatuaren ideia da borroken eta arazoen iturria»
U. Urrutikoetxea.
Kandil mendiak Badakit ez duzuela gehiago independentzia eskatzen. Zer iritzi daukazue autodeterminazioaz eta herriek beren etorkizuna hautatzeaz?
BT: Gure mugimenduan uste dugu estatu-nazioen garaia atzean geratu dela. Nazioan oinarritutako estatuaren hurbilketa Europan sortu eta Ekialde Hurbilera ekarri zuten gero, eta hori da borroken eta arazoen iturria. Ekialde Hurbila kultura askoren mosaikoa da, eta nazio-estatuak ezartzeak eta bestea ezabatu nahi izate horrek ez du funtzionatu Ekialde Hurbilean. Nazio-estatuak nazionalismoak indartzen ditu alde bietan. PKK horren aurka dago, autodeterminazioaren hurbiltze klasikoa, nazio-estatua eratzeko, ez dugu onartzen. Hori borroken iturri da. Iraganean pentsatu izan da askatasunerako bide gisa, baina gaur ez. PKKn ulertzen dugu askatasunak ez duela estatua behar, badaude beste era batzuk askatasuna lortzeko nazio-estaturik izan gabe. Konfederazioa, adibidez, demokrazia eta bizimodu librea lortzeko bide bat da.
RS: Arazoa da zenbateko demokrazia eta askatasuna dagoen. Historian ikusi dugu, gero eta nazio-estatu gehiago, demokrazia gutxiago dela; nazio-estatuak handiagoak izan ahala, demokrazia gutxiago. Autodeterminazioa askatasuna lortzeko eskubide gisa ikusi izan da. Baina demokrazia hautatzea bere horretan ere bada autodeterminazio mota bat nolabait. Bestela, odol asko isuriko litzateke.
Tira, Britainia Handia eta Danimarka nazio-estatuak dira, aski demokratikoak, eta arazorik gabe onartzen dute orain bertan irlandarrek edo eskoziarrek edo groenlandiarrek, hala erabakiz gero, bereizi ahal izatea.
BT: Guk dioguna eta zuk diozuna ez da hain desberdina. Espainiako 1978ko Konstituzioa egokia litzateke esparru gisa kurduen auzia konpontzeko. Badakigu Ingalaterraz gain, Gales, Irlanda eta Eskozia daudela, Kanadan ere Quebec frantses-hiztuna dago. Horiek ere eredu izan daitezke, noski, eta ez daude guk esaten dugunetik horren urrun.
Duela 25 urte asimilazioa gertatzear zegoela esan duzu. Baina izan du arrakastarik, ume askok ez dute ikasten hizkuntza, elkarrizketa ere turkieraz egiten ari gara. Nola lantzen dituzue kontraesan horiek?
RS: Erakundearen baitan Literatura eta Hizkuntza batzordea eta horretan ari dira bereziki lanean. Eskualde bakoitzean kurduera eskolak daude, Kurdistanen denek ez dute hizkuntza ahaztu, nekazari eremuetan, herrietan, jendeak etxean kurdueraz egiten du. Baina dakizun legez hizkuntza gauza bizia da, pentsaera, bizitza garatu ahala, hizkuntza horrekin garatzen da. Gure bilerak, adibidez, kurdueraz egiten dira, denek kurdueraz egin behar dute. Gaur turkieraz ari gara, elkarrizketarako eta itzulpenerako... bidenabar, Bozan Tekinek ia ez du turkieraz egiten egun arruntean, baina nik ez dakit, eta itzulpenerako ere arazoak genituen.
BT: Honetan Euskal Herriko eredua benetan interesgarria zaigu. Autonomia lortutakoan euskaraz egitea erabaki omen zenuten...
Euskararen aldeko mugimendua autonomia baino askoz lehenagokoa da.
BT: Eta nire ustez oso interesgarria da, esperientzia ona dela uste dut. Horrelakoak garatzen ari gara, Medya haurraren kasua daukagu. Jeanne D'Arc modernoa da, 10 urteko neskato kurdua. Eta ziur nago Medya bezalako jende asko agertuko direla.
No comments:
Post a Comment