Far West

Gure herriko maparen zergatia azaltzea ez da erraza. Euskararen herria omen, badira hizkuntzari eutsi dioten eskualdeak eta azken mendeetan galdu arren euskalduntasuna oso presente daukatenak ere bai. Baina badira gure mapan euskararen herriarekin zerikusi handirik ez daukaten eskualdeak, Erdi Aroko aliantzen eta ezkontzen ondorioz euskal jaurerri eta erresumen menpe geratu ziren lurraldeak. Ondorioz, Euskal Herritzat jotzen ditugu, euskarari askoz luzaroago eutsi baina zazpi herrialdeetatik kanpo geratu ziren Biarno, Aragoi edo Gaztelako hainbat txoko ez bezala.

Gure maparen muturreko herriak dira. Hegoan Erribera eta Ebroaldea ditugu ezagunen, mende eta erdiko atzerakadaren ostean, hizkuntza osasuntsu den eremutik urrunen baitaude. Baina berdin egin liteke Mendebaldean. Ez dut zenbait sektore interesaturen mezua nire egingo, Enkarterrin euskara erabat arrotza izan dela-eta. Gordexolan XIX. mendera arte eta Barakaldon eta Alonsotegin XX.era arte egon dira bertako euskaldunak, baina egia da Karrantza, Lanestosa eta Far-Westeko beste eremuetan hizkuntza-aldaketa oso antzinakoa dela.

Hori guztia egia da. Inork euskara eskualdeotan inposaketa dela ere esan izan du. Hor dago gezurra. Geografiaz, kulturaz, historiaz, montañesengandik hurbilen dauden eskualdea dira, Bizkaitik aparte hara nahiko balukete ez nieke neuk eragotziko. Baina Villaverden, Trebiñun, Erriberan eta beste hainbat txokotan ez bezala, karrantzarrek aukeratu ahal izan dute. Eta etorkizuna euskaraz gura dutela diote.

Kontsumitzaileok

Interesgarria oso asteon kontsumitzaile euskaldunen gainean irakurritakoa.

Orain aste gutxi Loiuko aireportuan gertatutakoa gogoratu dut: hegazkinean aldamenean etorri zen danimarkar bikoteak laguntzeko eskatu zidan, hotelera deitu eta ea erreserba ondo zegoen. Espainieraz hartu zuen telefonoa hotelekoak; alferrik euskaraz egiteko nire ahaleginak, espainieraz amaitu genuen. «Arazoren bat dago erreserban», esan nion aldamenekoari, eta bera paratu zen telefonoan. Pentsa dezakezun legez, inongo arazorik gabe jarraitu zuen solasa ingelesez.

Bilbon fenomeno berri samarra da ingelesaren hori, pentsatzen dut Donostian eta Miarritzen ohituago egongo direla. Baina euskaldunok kontsumitzaile legez hutsaren hurrena garen adierazle garbia da, zineman hasi eta supermerkatu handietan amaitu. Euskara erakunde publikoek soilik bete behar duten legezko betebeharra baino ez da, erakundeek eurek ere betetzen ez dutena, hain gutxi geroz eta gehiago azpikontratu bidez pribatizatutako zerbitzu publikoek, eta zeresanik ez, erabat pribatuak diren zerbitzuek. Etiketatzeko orduan, beste horrenbeste. Gurean nagusi den supermerkatua daukat gogoan, espainiera, euskara, galiziera eta katalana gogoratzen ditut euren produktuetan, baina hor ere espainieraz azken berba. Generalitat-ek ez ei du lortu etiketak katalanez jartzera derrigortzea (zer eskatu Jaurlaritzari, beraz?).

Ez da hainbeste Europar Batasunaren kontua, nik uste. Badakit burujabetzak ez duela euskararen normalizazioa bermatzen, baina bera barik guztiz eragozten duela bai.

Bide berriak

Gogoan dut oso herri euskaldun baten esaten zidatela espainiar hizkuntza izeneko ikasgaiaz gain beste bat ere bazeukatela, umeek osterantzean gaztelania maila lortzeko zailtasunak zituztela eta. Ulergarria da, hizkuntzarentzat onuragarria litzateke pertsona elebakarrak izatea, baina pertsonok zailtasunez beterik topatuko lukete bizitza. Egungo elebakarrek topatzen duten legez, sendagilearenetik hasita.

Salbuespen txikia dira herriok, ordea. Elebakartasunak ia beti euskara ez jakitea esan gura du gure herrian. Eta aspaldiko partez asmatzen ibil gaitezke, garaietara egokituz. Unibertsitateko hautaprobetan, gure onurarako izanda ere, haserretu egiten gintuen euskarazko azterketa lotsagarri hark, gaztelaniaz eskatzen ziguten mailaren aldean bereziki.

Badakit elebitasunaren diskurtsoa gezurra dela, munduan ez dago inon ere antzekorik, baina euskaldunok gara horrekin gehien irabaz dezakegunak. Hezkuntza Sailak horri heldu diola ematen du. «Euskara beharrezkoa» diskurtso horrekin amaitu, praktikan gauza bera esan gura duen «hizkuntza ofizialen ezagutza» ezarrita. Kito.

Espainiar alderdien erantzuna erabat indargabetzen duen baliabidea da. Asteon bertan geratu da argi samar. Inposizioa eta antzeko diskurtsoak erabat gainditzen ditu, hari horri tirako dionik beti egon arren. Baina indarrik eta argumenturik gabe uzten duzu funtsean euskararen aurkako diskurtsoak baino ez diren eztabaidak.

Zinema euskaraz

Zinema-aretoetan ez ei da euskaldunon hizkuntz-eskubidea bermatzen. Ez, noski. Negozio pribatu ia guztietan gertatzen da hori. Bilbo erdialdean geroz eta gehiago dira ingelesez dakitela lotsagabe adierazten duten oharrak. Eta? Zinema aretoetatik askoz urrunago doan gaia da. Begiratu dituzue DVDak? Hiruzpalau soinu pista dituzte, jatorrizko hizkuntza, espainierazkoa eta beste hizkuntza handi pare bat, eta azpitituluekin beste pista asko gero; sarritan katalana ere bai, baita islandiera ere batzuetan, euskara baino hizkuntza txikiagoa ere.

Bikoizketarekin ez dago zereginik, behin eta berriz esango dugu. Urtero dozena bat film bikoiztea -bikoitza, hirukoitza balitz ere- diglosian sakontzea da, beti espainierarekiko morrontzan. Sentitzen dut bikoizketagatik, baina animaziorako bakarrik utziko nuke. Eta EIZIEtik proposamena berritu, bikoizketaren alde baino gehiago, literaturan egin den legez zinema unibertsalaren bilduma egiteko. Berdin telesail, dokumental eta enparauekin, munduko hizkuntza txiki guztiek legez. Konplexuak konplexu, ez dut uste norvegiarrak edo portugesak baino irakurle eskasagoak garenik.

Egun gutxian itzultzen dira film bateko azpitituluak, etxean bertan erraz asko egiten den ariketa da. Egin kontu hiruzpalau itzultzailek urtebetean zenbat film itzul ditzaketen. Hori da euskaldunontzat zinema normaliazazioan sartzeko bidea, inork sinesten ez duen adabakirik gabe. Hori, eta euskarazko sorkuntza benetan bultzatzea, entzun ere gure hizkuntzan entzun gura baditugu filmak.