Dakar da amaiera. Cap Verteko penintsulan dago hiria, Afrikako mendebaldeko muturrean. Sartaldera, Ozeano Atlantikoa, Cabo Verde artxipelagoa eta gero, Antillak, Amerika. Goree uhartean egon gara, esklabuen etxetik ikusten den itsasoak hotzikara sortzen du. Milioika lagun hemen ontziratuak itzulerarik gabeko bidaian, «seme-alaba indartsuenak, bururik argienak kendu dizkigute 400 urtez», ez dute bigarren pertsona erabili, «nik barka dezake, baina ez eskatu ahazteko». Egun bereko egunkariak dakar Munduko Bankuak kanpo zorra ordaintzeko eskatu diola Senegali. Zorra barkatzeko entzuten dugu progreen ahoan, baina nork barkatu behar digu 400 urteko zor ordainezina, Goreetik Potosira? «Ez naiz arbasoen sarraskien erantzule, ez zara arbasoen miserien oinordeko» esan dezake norbaitek, zelan azaldu horratik gure aberastasuna, 400 urteko zapalkuntza eta esklabutza ahazten baditugu?
Point des Almadies lurmuturretik itsasorantz gordetzen da eguzkia, Amerikara bidean. Goreera joan orduko oharra utzi diegu ostatuan gaur iristekoak diren katalanei, bidaiako azken ilunabarra elkarrekin ikusteko. Ez dakigu lagun deitzerik dugun, bidaiakide izan gara seiok hamar egunez. Bidelagunak bidean gelditu dira, Casamancen dabiltzan ibilgailu militar batek harrapatuta. Eguzkia badoa Afrikatik, gure hegazkina abiatzear da. Madarikatuak beti militarrak eta euren negozio hiltzailean dabiltzan guztiak.
2006-02-26
2006-02-25
Etxean berriz
Bidaia amaitzen duzunean ez ei zara abiatu zinen berbera, eta atzean utzi zenuen etxea ere desberdina ei da. Itakatik gure literaturara bidean asko idatzi izan da bidaiariaren figura horri buruz. Ezin esan joan ginen berberak garen itzuli garenak. Nekatuta heldu gara, eta oraindik ohea heldu ez, ordu asko aldean eta burua jiraka etengabe, oroitzapenak, berbak, eztabaidak, solasak, irriak eta malkoren bat edo beste gorde ezinik.
Senegaldik Kanariar Uharteetara bidean ginen duela 24 ordu, handik Madrila eta Espainian etxerako autobusa hartzeko. Goizean mezutxo bat utzi genuen Dakargo ostatuan, Kedougoun hasi eta azken 10 egunetan bidaiakide izan genituenak helduko zirelakoan: Pointe des Almadiesko ilunabarra zoragarria da, bidaiarako amaiera ezin hobea, eta seietan itzuliko geniela esaten genien, elkarrekin afaltzeko. Erreserba egina zuten, baina gela oraindik hutsik Dakartik igo ginenean. Kasualitatez zabaldu nuen egunkaria, eta susmo beltza ilundu zen, egun bi lehenago agur esan genien lau bidaiakideak eta taxi-gidaria hil ziren Cap Skirringetik hur, Casamancen, militarren auto baten aurka izandako istripuan.
Hamar egun besterik ez, ez da bizi osoko adiskidetasuna, elkar ezagutzeko doi doi, baina hamar egun ezin intentsoago seiok batera harat honat, planak eginez, argindarrik gabeko izarrez beteriko gauetan solas amaigabean, norberaren bizitzez, plazerez, bizipenez eta asmoez, Txitxok eta Sarak aurten bertan Txinatik ekarri beharreko umeaz edo Praten Xavik eta Tamarak zabaldutako Mamiferos tabernaz, tabernari idatzitako rap hartaz, Afrikaz, musikaz... Casamanceko katalan koloniari deitu genien, Lulu eta Totik ez zuten hartzen, Pierre autoan zen, Gerardek argitu zigun gerora zehaztasun gehiagorekin jakin duguna: bagenekien desastre hutsa zirela bai autoak bai errepideak, baina horrexegatik konfiantza geneukan, autoak oso motel dabiltza eta oso gutxi dira. Ezin militarrez oroitu, noski. Yankien opari horrek parean hartu eta segidan hil ziren bostak, gidaria barne. Eta guk 24 ordu daramatzagu bidaian, Afrikatik Europara eta orainalditik orain gutxira, argazkiei begira, barreren bat eztarriko korapiloagaz lotzen. Datozen egunetan, inshalla, asteotan blogera barik eguneroko blokera pasatako lerroak jartzeko beta izango dugu. Afrikak, egunerokotasunaren biziak, bidaiara eroandako liburuek, konexio kaskarrek, bideko bidaiakideek, mila gauzak ez digute utzi bloga gura bezala osatzen han egon garen artean, baina lur hartzeko denbora beharko dugu oraindik.
Senegaldik Kanariar Uharteetara bidean ginen duela 24 ordu, handik Madrila eta Espainian etxerako autobusa hartzeko. Goizean mezutxo bat utzi genuen Dakargo ostatuan, Kedougoun hasi eta azken 10 egunetan bidaiakide izan genituenak helduko zirelakoan: Pointe des Almadiesko ilunabarra zoragarria da, bidaiarako amaiera ezin hobea, eta seietan itzuliko geniela esaten genien, elkarrekin afaltzeko. Erreserba egina zuten, baina gela oraindik hutsik Dakartik igo ginenean. Kasualitatez zabaldu nuen egunkaria, eta susmo beltza ilundu zen, egun bi lehenago agur esan genien lau bidaiakideak eta taxi-gidaria hil ziren Cap Skirringetik hur, Casamancen, militarren auto baten aurka izandako istripuan.
Hamar egun besterik ez, ez da bizi osoko adiskidetasuna, elkar ezagutzeko doi doi, baina hamar egun ezin intentsoago seiok batera harat honat, planak eginez, argindarrik gabeko izarrez beteriko gauetan solas amaigabean, norberaren bizitzez, plazerez, bizipenez eta asmoez, Txitxok eta Sarak aurten bertan Txinatik ekarri beharreko umeaz edo Praten Xavik eta Tamarak zabaldutako Mamiferos tabernaz, tabernari idatzitako rap hartaz, Afrikaz, musikaz... Casamanceko katalan koloniari deitu genien, Lulu eta Totik ez zuten hartzen, Pierre autoan zen, Gerardek argitu zigun gerora zehaztasun gehiagorekin jakin duguna: bagenekien desastre hutsa zirela bai autoak bai errepideak, baina horrexegatik konfiantza geneukan, autoak oso motel dabiltza eta oso gutxi dira. Ezin militarrez oroitu, noski. Yankien opari horrek parean hartu eta segidan hil ziren bostak, gidaria barne. Eta guk 24 ordu daramatzagu bidaian, Afrikatik Europara eta orainalditik orain gutxira, argazkiei begira, barreren bat eztarriko korapiloagaz lotzen. Datozen egunetan, inshalla, asteotan blogera barik eguneroko blokera pasatako lerroak jartzeko beta izango dugu. Afrikak, egunerokotasunaren biziak, bidaiara eroandako liburuek, konexio kaskarrek, bideko bidaiakideek, mila gauzak ez digute utzi bloga gura bezala osatzen han egon garen artean, baina lur hartzeko denbora beharko dugu oraindik.
2006-02-19
Afrikatik (V)
Berria-rako idatzia
Ziguinchortik Oussouyerako bidea zuloz beteta dagoela iruditu zaigu. Oso ederra da horratik, sasoi lehorrean ere ura nongura eta arrozadiak bazterrik bazter. Militarrak ere lartxo gure gusturako.
Zer den ikuspuntua, bertokoek gauzek hobera egin dutela esan digute, militarren kontrolak lehen baino askoz gutxiago direla eta ikustekoa zela orain ez hainbeste zelan zegoen bide guztia. Datozen hileotan txukun-txukun jartzekotan ei dabiltza gainera. «Hauteskundeak datoz, badakizu».Mlomp herrian eman dugu arratsa, Bakintha eta enparauen auzoekin berbetan. Herriko museoko arduraduna poztu egin du Durangoko fundizioan beharrean diharduten aspaldiko lagunen berri izateak.Oussouyera itzulita eztabaida tabernan. Oso ozen mintzo dira hemen, lagun arteko solasak sesio gogorra dirudi sarri, baina ostatukoa desberdina zen, frantsesez ziharduten. «Ez dute maite woloferaz egitea», erantzun dit Ousmanek, azalpen eske sumatuta. Ez dago gustura, Dakargoa da. Negritudearen zutabe izan zen Leopold Sedar Senghor, baina zurikeria asko dagoela diote bertako diolek, frantsesek alde eginda ere, kolonialismoa ez dela amaitu. Zurikeria lartxo ere, Afrika beltza esanda dena sinplikatzen duen Europarentzat.
Ziguinchortik Oussouyerako bidea zuloz beteta dagoela iruditu zaigu. Oso ederra da horratik, sasoi lehorrean ere ura nongura eta arrozadiak bazterrik bazter. Militarrak ere lartxo gure gusturako.
Zer den ikuspuntua, bertokoek gauzek hobera egin dutela esan digute, militarren kontrolak lehen baino askoz gutxiago direla eta ikustekoa zela orain ez hainbeste zelan zegoen bide guztia. Datozen hileotan txukun-txukun jartzekotan ei dabiltza gainera. «Hauteskundeak datoz, badakizu».Mlomp herrian eman dugu arratsa, Bakintha eta enparauen auzoekin berbetan. Herriko museoko arduraduna poztu egin du Durangoko fundizioan beharrean diharduten aspaldiko lagunen berri izateak.Oussouyera itzulita eztabaida tabernan. Oso ozen mintzo dira hemen, lagun arteko solasak sesio gogorra dirudi sarri, baina ostatukoa desberdina zen, frantsesez ziharduten. «Ez dute maite woloferaz egitea», erantzun dit Ousmanek, azalpen eske sumatuta. Ez dago gustura, Dakargoa da. Negritudearen zutabe izan zen Leopold Sedar Senghor, baina zurikeria asko dagoela diote bertako diolek, frantsesek alde eginda ere, kolonialismoa ez dela amaitu. Zurikeria lartxo ere, Afrika beltza esanda dena sinplikatzen duen Europarentzat.
2006-02-15
Bandiagara hiriburua utzita fallara hurbildu ginen Nafarroako autoan. Paisajea lehor, urritik ez du ia euririk egin baina oso ederra ei da eurite sasoian. Tarteka, erreken aldamenean berdeguneak ageri dira, dogonak ezagunak ei dira eurek ekoizten dituztelako Maliko tipularik onenak. Bitxia da, edo agian ez hainbeste, dogonek badakite peuleraz berbetan, baina ez alderantziz, dogon dialektuak hain dira ezberdin ze, peuleraz egiten ei dute elkarrengandik urrun dauden herrietako dogonek.
Autoko lehen geldialdia fallaren gaineko herrixkan izan zen, Boubacarren eskutik ezagutu genituen buztineko etxolak eta aletegiak, zein bere ikurrarekin: handiak gizonenak dira, familia osorako elikagaiak gordetzen dituzte bertan, eta goizean emazteari ematen ei dio gizonak bazkaritarako prestatu beharrekoa. Emakumeen aletegia txikiagoa da, baina emakumearena berarena da, ezkontzerakoan senarrak altxatzen dio eta bertan gordetzen ditu bere gaiak emakumeak, nolabait bere autonomia esparrua hori dela ulertu genion, hor gordeta eta hortik saldutakoarekin lortzen dituela bere bitxiak, belarritakoak eta abar.
Hilerokoaren etxea da dogon herrietako beste bereizgarri bat, hara joaten dira nerabezaroan hasita hilero-hilero emakumeak, ezkongabe zein ezkondu, emakume bat bere haurtxoarekin topatu genuen bertan.
Toguna zaharren batzar modukoa da, teilatu oso baxua dauka, eta arrazoia oso bitxia da: bertan eztabaidatzen dira herriko arazoak, bikoteen arteko harremanetatik hasi eta segi norbaiten ganaduak beste norbaiten aletegietan egindako triskantzekin. Eta batzarretan inor sutu ez dadin, oso baxua da, inor haserretu eta altxatzeko ahalegina eginez gero, sekulako kaskarrekoa hartuko du buruan eta laster baretuko da!
Meskita, eliza katolikoa eta animismoaren jarraitzaileen fetitxeak ikus daitezke herrian, alde honetan gehienak musulmanak badira ere. Kristauak, oraintsu joandako misioen eraginez batzuk eta gehienak duela mende bat, gosete sasoian frantsesen lorpena: elizara zihoanak janaria ziurtatzen zuen.
Fallako muturrera helduta eremu ezin ederragoa hedatzen da, harri beltz bolkanikoa dirudi, eta behean Burkina-Fasoraino hedatzen den lautada, horietako herrixka batean jaio zen Boubacar.
Autoko lehen geldialdia fallaren gaineko herrixkan izan zen, Boubacarren eskutik ezagutu genituen buztineko etxolak eta aletegiak, zein bere ikurrarekin: handiak gizonenak dira, familia osorako elikagaiak gordetzen dituzte bertan, eta goizean emazteari ematen ei dio gizonak bazkaritarako prestatu beharrekoa. Emakumeen aletegia txikiagoa da, baina emakumearena berarena da, ezkontzerakoan senarrak altxatzen dio eta bertan gordetzen ditu bere gaiak emakumeak, nolabait bere autonomia esparrua hori dela ulertu genion, hor gordeta eta hortik saldutakoarekin lortzen dituela bere bitxiak, belarritakoak eta abar.
Hilerokoaren etxea da dogon herrietako beste bereizgarri bat, hara joaten dira nerabezaroan hasita hilero-hilero emakumeak, ezkongabe zein ezkondu, emakume bat bere haurtxoarekin topatu genuen bertan.
Toguna zaharren batzar modukoa da, teilatu oso baxua dauka, eta arrazoia oso bitxia da: bertan eztabaidatzen dira herriko arazoak, bikoteen arteko harremanetatik hasi eta segi norbaiten ganaduak beste norbaiten aletegietan egindako triskantzekin. Eta batzarretan inor sutu ez dadin, oso baxua da, inor haserretu eta altxatzeko ahalegina eginez gero, sekulako kaskarrekoa hartuko du buruan eta laster baretuko da!
Meskita, eliza katolikoa eta animismoaren jarraitzaileen fetitxeak ikus daitezke herrian, alde honetan gehienak musulmanak badira ere. Kristauak, oraintsu joandako misioen eraginez batzuk eta gehienak duela mende bat, gosete sasoian frantsesen lorpena: elizara zihoanak janaria ziurtatzen zuen.
Fallako muturrera helduta eremu ezin ederragoa hedatzen da, harri beltz bolkanikoa dirudi, eta behean Burkina-Fasoraino hedatzen den lautada, horietako herrixka batean jaio zen Boubacar.
2006-02-12
Afrikatik (IV)
Berria-rako idatzia
Mali herrialde pobrea da, eta asfaltatutako errepide nagusian ekialderantz egin ahala, atzera ere Sahelerantz, nabarmenduz doa pobrezia. Douentzan hartu dugu ostatu, larunbat gaua da, hamabost euroangela sinplea, bainugela kanpoan. Lar ohe biguna, bizpahiru zulo dituen eltxoen aurkako sarea eta mahai txiki bat. Atarian bildutako jendearen arreta bildu dugu heldu garenean, laster itzuli dituzte begiak telebistara horratik, Boli Kosta fin dabil jokatzen. Afaltzeko asmoz irten garenean, gaur ezin dela esan digute: aire girotudun logelan arrantza ministroa dago eta jantokia beretzat da.
Gauez eta ia argi barik abiatu gara herrirantz. Gau giro epela, jende asko, bizpahiru mahai dituen tabernatxo batean jesarri gara.Ez dago menurik, spaghetti eta arroz lapikokadak prestatu dituzte hautatzeko.Aldameneko patiotik biba eta oihuak entzun ditugu eta atzeko mahaikonari galdetu diot:zer da?Tunika azulezjantzita,irribartsu erantzun dit bizar urdineko agureak, ez daki nork sartu duen gola. Timbuktutik datorrela dela esan digu, apal, tuaregen ohiko harrotasunik gabe, 200 kilometroko pistaren dardarizoagorputzean oraindik. Senegal, Senegaloihuka irten da mutil bat arineketan errepidera.Mali ez dago Afrikako kopan, baina Senegalek edo Boli Kostak balio dute ordezko gisa. Futbola pasiorik gabe ez ei da ezer, eta gainera, goseaz ahazten ere lagun dezake, ordu pare batez behintzat.
Mali herrialde pobrea da, eta asfaltatutako errepide nagusian ekialderantz egin ahala, atzera ere Sahelerantz, nabarmenduz doa pobrezia. Douentzan hartu dugu ostatu, larunbat gaua da, hamabost euroangela sinplea, bainugela kanpoan. Lar ohe biguna, bizpahiru zulo dituen eltxoen aurkako sarea eta mahai txiki bat. Atarian bildutako jendearen arreta bildu dugu heldu garenean, laster itzuli dituzte begiak telebistara horratik, Boli Kosta fin dabil jokatzen. Afaltzeko asmoz irten garenean, gaur ezin dela esan digute: aire girotudun logelan arrantza ministroa dago eta jantokia beretzat da.
Gauez eta ia argi barik abiatu gara herrirantz. Gau giro epela, jende asko, bizpahiru mahai dituen tabernatxo batean jesarri gara.Ez dago menurik, spaghetti eta arroz lapikokadak prestatu dituzte hautatzeko.Aldameneko patiotik biba eta oihuak entzun ditugu eta atzeko mahaikonari galdetu diot:zer da?Tunika azulezjantzita,irribartsu erantzun dit bizar urdineko agureak, ez daki nork sartu duen gola. Timbuktutik datorrela dela esan digu, apal, tuaregen ohiko harrotasunik gabe, 200 kilometroko pistaren dardarizoagorputzean oraindik. Senegal, Senegaloihuka irten da mutil bat arineketan errepidera.Mali ez dago Afrikako kopan, baina Senegalek edo Boli Kostak balio dute ordezko gisa. Futbola pasiorik gabe ez ei da ezer, eta gainera, goseaz ahazten ere lagun dezake, ordu pare batez behintzat.
2006-02-11
Kedougoun, Senegalen jadanik
Hainbeste egun idatzi ezinik eta Malikoa amaituta Afrikara heldu gara. Azken konexioetan etxera email batzuk idatzi, Berria eta beste konpromiso batzuk bete eta ziberkafeetako denbora segidan joan da. Baina bidaiako azken txanpari ekin diogu, astiro-astiro Senegalgo ekialdeko herriak bisitatu eta Casamancerantz jo eta hile amaieran Dakarren hegaldi merkeren baten bila. Express zaharra Malin gelditu da, Mopti aldean Satimbe enpresarekin txangoak egiten dituenak litekeena da euskal herriko auto batean egitea: lehendik ere Nafarroako matrikuladun autoa zeukan ugazabak, eta orain Bizkaiko Renault Expressa.
Ordutik honantzakoari ekin eta lehen zatian kontatzeko, Satimbeko gidaria etorri zitzaigun Moptiko ostatura bila, dogon herriak bisitatzeko. Ez irudikatu leku turistikoetako enpresa handiak, Malin turismoaren maila apal-apala da oraindik. Dogon herrietan hamar-hamabi atzerritar topatu ditugu gauero herrixkek eurek antolatutako kanpamenduetan, ez argindar ez iturriko urik gabe. Tartean hiru espainiar sinpatiko, guk zorte handi-handirik ez dugu izan baina eurek ere... bezperan ezagutu genituen, taberna berean afaltzen: Tinbuktura joateko pinassea hartu zuten eta Moptitik irten barik hareatan ez atzera ez aurrera gelditu ziren, orduak eta orduak, egun hartan hura mugituko ez zela konturatu ziren arte. Horrelako "afrikarkeria" asko gertatu zaizkigu, orduak eta orduak itxaroten egon beharra, baina tira, oporrak dira azken batean, okerragoa da jana irabazteko egunero-egunero horrela ibili behar dutenena. Pinassean azpian zihoazen maliarrak adibidez, ikusgarria, dozenaka lagun, umeak, salgaiak, denak geldirik, hiru eguneko bidaiari noiz ekingo. Espainiarrak txalupatik jaitsi eta Moptin bertan hartu zuten ostatu, biharamunean berriz saiatzekotan.
Gu, berriz, goizean goiz abiatu ginen Bandiagarara, dogon herrien "hiriburu" ez ofiziala. Boubacar, hiru egunotan gidari izan dugun mutila, bertan bizi da, sortzez Burkina-Fasoko mugako herri batekoa bada ere. Hala, dogoneraz daki, ama-hizkuntza duenez, peuleraz, inguruko lingua franca izan denez urte askoan eta Bandiagaran dogonak gehienak izan arren oraindik ere peuleraz egiten baita azokan-eta, banbaraz, Maliko estatu-hizkuntza baita, mossieraz, Burkina Fasoko hizkuntza, mugatik hurbil hazi zelako, frantsesa, turismorako... dozena erdi hizkuntza, eta gida-liburuak zer zekarren erakutsi gura izan nionean, ez zekiela irakurtzen esan zidan! Baina nekez topatuko genuen Bandiagarako fallako herrietan ibiltzeko pertsona egokiagorik. Hiru eguneko txangoaren berri emateko asmoa neukan, baina gaur ere motel dabil hau eta... hurrengoan beharko du!
Ordutik honantzakoari ekin eta lehen zatian kontatzeko, Satimbeko gidaria etorri zitzaigun Moptiko ostatura bila, dogon herriak bisitatzeko. Ez irudikatu leku turistikoetako enpresa handiak, Malin turismoaren maila apal-apala da oraindik. Dogon herrietan hamar-hamabi atzerritar topatu ditugu gauero herrixkek eurek antolatutako kanpamenduetan, ez argindar ez iturriko urik gabe. Tartean hiru espainiar sinpatiko, guk zorte handi-handirik ez dugu izan baina eurek ere... bezperan ezagutu genituen, taberna berean afaltzen: Tinbuktura joateko pinassea hartu zuten eta Moptitik irten barik hareatan ez atzera ez aurrera gelditu ziren, orduak eta orduak, egun hartan hura mugituko ez zela konturatu ziren arte. Horrelako "afrikarkeria" asko gertatu zaizkigu, orduak eta orduak itxaroten egon beharra, baina tira, oporrak dira azken batean, okerragoa da jana irabazteko egunero-egunero horrela ibili behar dutenena. Pinassean azpian zihoazen maliarrak adibidez, ikusgarria, dozenaka lagun, umeak, salgaiak, denak geldirik, hiru eguneko bidaiari noiz ekingo. Espainiarrak txalupatik jaitsi eta Moptin bertan hartu zuten ostatu, biharamunean berriz saiatzekotan.
Gu, berriz, goizean goiz abiatu ginen Bandiagarara, dogon herrien "hiriburu" ez ofiziala. Boubacar, hiru egunotan gidari izan dugun mutila, bertan bizi da, sortzez Burkina-Fasoko mugako herri batekoa bada ere. Hala, dogoneraz daki, ama-hizkuntza duenez, peuleraz, inguruko lingua franca izan denez urte askoan eta Bandiagaran dogonak gehienak izan arren oraindik ere peuleraz egiten baita azokan-eta, banbaraz, Maliko estatu-hizkuntza baita, mossieraz, Burkina Fasoko hizkuntza, mugatik hurbil hazi zelako, frantsesa, turismorako... dozena erdi hizkuntza, eta gida-liburuak zer zekarren erakutsi gura izan nionean, ez zekiela irakurtzen esan zidan! Baina nekez topatuko genuen Bandiagarako fallako herrietan ibiltzeko pertsona egokiagorik. Hiru eguneko txangoaren berri emateko asmoa neukan, baina gaur ere motel dabil hau eta... hurrengoan beharko du!
2006-02-05
Lagunekin euskaraz
Aizu-rako idatzia
“Ez, nahiko nuke, baina tamalez…”, “Ez, Francoren garaian ezin zen, eta gero…”, Ez, baina euskal herritarra naiz gero, zortzi abizenak ditut…” Horiek guztiak eta gehiago esan dizkidate euskarazko telebista-tarte baten bila ibilita. Euskaraz dakiten galdetzea ez da ingelesez edo alemanez dakiten galdetzea, jendea gotortu egiten da, halako harresia altxatzen zaie. Batzuetan nahiago dut oraindik ere tarteka entzuten dugun “Ez” lehor hori, “Ez, ezta jakiteko gogorik ere” irakurtzen diozun “ez” horri. Segi hurrengoaren bila eta kito.Durango, adibidez, uhartetxoa da, badakigu ez dela erreala, baina benetakoa da. Berdin bertso-txapelketa, edo bertso-eguna. Ohituta gauden hizkuntza-fartsa alderantziz ere gertatzen da inoiz, Wazemank-eko parodiak balira legez. Mikrofonoa aurrean jarri, euskarazko galderak egin, eta salto erdarara gero. Arraro gaude, umeak ingelesez olgetan legez, erdaraz zeinen polito dakigun erakusten. Inork gutxik diost erdarazkoan ere euskarazkoa sartzeko, ez da kazetariaren lana inor erdaraz egitera behartzera, baina ezta erdaldunei emandako aukera eragoztea ere.Ikus-entzule erdaldunari zerbait erakutsi gura diogun irudipena daukat, utzi ditugula lore-jokoak, aspalditxoan literatura, musika, bertsoak egiten saiatzen garela euskalgintza baino gehiago. Bost axola zaiela jakin arren.
“Ez, nahiko nuke, baina tamalez…”, “Ez, Francoren garaian ezin zen, eta gero…”, Ez, baina euskal herritarra naiz gero, zortzi abizenak ditut…” Horiek guztiak eta gehiago esan dizkidate euskarazko telebista-tarte baten bila ibilita. Euskaraz dakiten galdetzea ez da ingelesez edo alemanez dakiten galdetzea, jendea gotortu egiten da, halako harresia altxatzen zaie. Batzuetan nahiago dut oraindik ere tarteka entzuten dugun “Ez” lehor hori, “Ez, ezta jakiteko gogorik ere” irakurtzen diozun “ez” horri. Segi hurrengoaren bila eta kito.Durango, adibidez, uhartetxoa da, badakigu ez dela erreala, baina benetakoa da. Berdin bertso-txapelketa, edo bertso-eguna. Ohituta gauden hizkuntza-fartsa alderantziz ere gertatzen da inoiz, Wazemank-eko parodiak balira legez. Mikrofonoa aurrean jarri, euskarazko galderak egin, eta salto erdarara gero. Arraro gaude, umeak ingelesez olgetan legez, erdaraz zeinen polito dakigun erakusten. Inork gutxik diost erdarazkoan ere euskarazkoa sartzeko, ez da kazetariaren lana inor erdaraz egitera behartzera, baina ezta erdaldunei emandako aukera eragoztea ere.Ikus-entzule erdaldunari zerbait erakutsi gura diogun irudipena daukat, utzi ditugula lore-jokoak, aspalditxoan literatura, musika, bertsoak egiten saiatzen garela euskalgintza baino gehiago. Bost axola zaiela jakin arren.
Afrikatik (III)
Berria-rako idatzia
Afrikan agure bat hiltzea liburutegi bat erretzea bezala da. Amadou Hampate Ba-ren berbak, Malin egondako idazleetan arrakastatsuena. Frantsesez idatzi zuen, ama-hizkuntza, peul edo fulde etniak darabilen fulfulde hizkuntza, transkribatu eta idazteko lehen urratsak ere berak eman zituen arren. Etnia bitxia da peula, gaurko Senegalen du jatorria, eta handik ekialderanzko bidea eginez, Afrikako lurralde zabal batean bizi diren nomadak dira, egungo Sudaneraino. Herrien inguruan bizi ohi dira, askotan ijitoak gogorarazi dizkidate beren etxolak ikusita eta euren bizimoduaren berri izanda, baina Maliko gizartean, adibidez, askoz pisu handiagoa daukate. Bandiagaran izan gara egunotan, dogon etniako herriak bisitatzen. Dogon hizkuntzako dialektoak hain dira ezberdinak ze, fulfuldea darabilte elkarrengandik urrun bizi diren dogonek. Bandiagaran ere fulfuldea da nagusi, dogonak askoz gehiago izan arren. Hau da, Afrikako inguru honetako etniek etxeko hizkuntza dakite, banbara ere bai Estatuko hizkuntza baita, eta fulfuldea, herritik irteterakoan beti erabili izan den hizkuntza denez. Eskolara joan direnek frantsesa ere bai, eta turismoak indarra hartu ahala ingelesa ere sartzen ari da. Herririk herri gidari izan dugun mutilak dozena erdi-hizkuntza dakizki, eta analfabetoa da. Gaur, dogonen dantza eta ospakizunetako irudi ederrez hornitutako eskolako kaiera erakutsi digu eskolume batek. Testu guztiak frantses hutsez, horratik. «Eskolan frantsesez bakarrik egiten dugu». Eta istorioa ezagutzen nuela iruditu zait, etxetik bost mila kilometrora.
Afrikan agure bat hiltzea liburutegi bat erretzea bezala da. Amadou Hampate Ba-ren berbak, Malin egondako idazleetan arrakastatsuena. Frantsesez idatzi zuen, ama-hizkuntza, peul edo fulde etniak darabilen fulfulde hizkuntza, transkribatu eta idazteko lehen urratsak ere berak eman zituen arren. Etnia bitxia da peula, gaurko Senegalen du jatorria, eta handik ekialderanzko bidea eginez, Afrikako lurralde zabal batean bizi diren nomadak dira, egungo Sudaneraino. Herrien inguruan bizi ohi dira, askotan ijitoak gogorarazi dizkidate beren etxolak ikusita eta euren bizimoduaren berri izanda, baina Maliko gizartean, adibidez, askoz pisu handiagoa daukate. Bandiagaran izan gara egunotan, dogon etniako herriak bisitatzen. Dogon hizkuntzako dialektoak hain dira ezberdinak ze, fulfuldea darabilte elkarrengandik urrun bizi diren dogonek. Bandiagaran ere fulfuldea da nagusi, dogonak askoz gehiago izan arren. Hau da, Afrikako inguru honetako etniek etxeko hizkuntza dakite, banbara ere bai Estatuko hizkuntza baita, eta fulfuldea, herritik irteterakoan beti erabili izan den hizkuntza denez. Eskolara joan direnek frantsesa ere bai, eta turismoak indarra hartu ahala ingelesa ere sartzen ari da. Herririk herri gidari izan dugun mutilak dozena erdi-hizkuntza dakizki, eta analfabetoa da. Gaur, dogonen dantza eta ospakizunetako irudi ederrez hornitutako eskolako kaiera erakutsi digu eskolume batek. Testu guztiak frantses hutsez, horratik. «Eskolan frantsesez bakarrik egiten dugu». Eta istorioa ezagutzen nuela iruditu zait, etxetik bost mila kilometrora.
Subscribe to:
Posts (Atom)