Noiz arte

Berrian 2006-X-29an argitaratua

Erantzunik gabeko galdera. Egitasmo erraldoiak beharrezkoak direla onartuko bagenu -eta asko ematea da hori ere-, ezingo lukete erantzun noiz arte daukaten horrela jarraitzeko asmoa. Non dagoen muga, bi erreik hirugarrena eta hiriaren eraztun batek bigarrena dakarrela ikusita, zenbateraino jarraitzeko asmoa daukaten. Berba potoloen atzean oso epe meharrak daude. Alferrikakoak direla helburuak, bidean dago dena, geroz eta gehiago ekoiztea da kontua. Dabilen harrian...

Hizkuntzarekin ere asfaltoaren politika berbera da, egitasmoren bat badaukagun itxura egitea, beti itxura, baina inoiz ez eperik. Bota dirua adabakietan, baina ezin esan noiz arte den. 25 urtean ehuneko hamar «elebidundu» omen da. Biba zuek, datu gezurtiok sinetsita ere Mendebalde euskalduna... 150-200 urte barru izango da. Bidaia perfektua, «konponbidea» hitzean garrantzitsua bidea dela. Bestea, hor konpon. Nork eskatu kontuak mende bi barru?

Lagun batzuek esan didate Osakidetzako oposizioak erdaraz egitea aukeratu dutela. «Aurrekoan euskaraz eta erdarazko erantzunak ez zetozen bat. Eta, noski, zuzena espainolez zegoen». Internetez izena ematen ikusi nituen. Euskarazko bertsioan, betikoa, akatsak, erdarazko pasarteak... Itxurakeria eta gezurra nagusi elebitasunaren aitzakian. Erdaraz pentsatu, sortu, bizi, eta gero dena itzuli.

Badakite ez dela ezer gertatzen euskarazkoa txarto badago. Beti izango da ekialdekoena baino gehiago. Bada ez. Ekialdean argi utzi dute arrotza dela nagusi, mendebaldean arrotz garela dioskute behin eta berriz.

Baraurik

Berrian 2006-X-22an argitaratua

Oso oker ez banabil, datozen lau urteotan ere Boise izango da alkate euskalduna daukan hiriburu bakarra. Gure metropoli kosmopolitan behinik behin, jeltzaleek ez dute topatu medikuntza ikasketak Frantzian egiteko gai eta euskararako tarterik atera ez duen gizona baino hoberik.

Auzo berri-berria da gurea, azken urte parean eraikitako hiru mila etxebizitzaz osatua. Parkea umez josita dago arrastiko lehen ordutik, dozena erditik gora kafetegiak berdintsu, sekulako baby-boom-a daukagu. Ikastolak igarri du igoera, noski. Gaztez eta umez betetako parke eta kaleetan ibili gara beraz, egunotan Euskal Herriko beste hainbat txokotan bezala hizkuntza-erabileraren neurketa egiten. Hirurehun lagun zenbatu ditugu ordu bian, bederatzi euskaraz. Ehuneko hiru, hiri osoko datu altuenetakoa da. Hara hor EAEn herenak ei diren euskaldunak, hara hor gazteria elebiduna, tori Bilboko ehuneko hamabost euskaraduna. Taberna bakarrean dago BERRIA. Besteek hiriko egunkari bat eta Espainiako beste bizpahiru dauzkate.

Ismail ez dator tabernatik, igogailuan egin dut berarekin topo. Semetxoarekin dator, ohi baino hiztunago, pozik. Mutikoak gizontxo baten moduan egiten du berba euskaraz ere. Aitak dio bizkorregi ikasi duela mizkinkerian, «baina patata-tortilla polito irensten du munstrotxoak». «Tortilla!» egin du oihu haurrak. Berak ere pila-pila maite du.

Egun bereziak dira etxetik urrun dagoenarentzat. Bihar, kito baraua. Eid-al-Fitr zoriontsua denoi.

Genozidioak

Berrian 2006-X-15ean argitaratua

Arrazarena Hispanitate egun bihurtu zuten, eta PSOEren gobernuak aurten hori ere aldatu gura izan duela iruditu zait. Jai nazionalaren eguna deitu diote euskaraz ere egindako iragarkietan, nolabait uztailaren lauarekin eta hamalauarekin parekatu guran edo. Herri handi guztiek dauzkate euren miseriak, baina lotura gutxi urriaren hamabian ospatzen denaren parekorik. Kolonialismoak, arrazismoak, munduko gaurko desorekek, Ameriketako genozidioa eta Afrikako lau mendeko esklabo-merkataritza daukate iturri, eta horiek Kolonen lehorreratzea abiapuntu. Badakit Gaztelako ontziak heldu ezean portugesak laster zirela han, edo frantsesak edo holandarrak edo ingelesak... Historia historia da, baina besterik da pasarte ilunenak ospakizun bihurtzea. Bere historiaz lotsa den herri bakarra Alemania izango da ziur aski.

Ostegunean bertan galarazi zuen Frantziak armeniarren genozidioa ukatzea, eta Orhan Pamuken Nobel Saria jakinarazi zuten. Genozidioa salatzeagatik epaitu duten berberak kritikatu du Frantzia, salatzeko legez ukatzeko eskubidea dagoela jakitun. Eta frantsesa jarrera harroa delako, odolez betetako bere historia berrikusi gura ez duenarena. Inperio izan diren herri gehienetan dago bere krimenekiko jarrera errebisionista. Geuk ere izan dugu gure putakume galeria munduan barna inoren mertzenario lanean, baina inperiorik ez. Osterantzean militar euskaldunak ibiliko ziren Iruñean, euskalduntasuna munduan inposatu eta hedatzeaz harro. Aukeran, nahiago Berara joan.

Euskaldunak eta euskal herritarrak

Argian 2057. zenbakian argitaratua

Badakigu euskal herritar guztiak ez direla euskaldun. Baina euskaldun guztiak euskal herritar ote? Euskal Herriko biztanle gehienak ziur aski jatorri euskalduneko erdaldunak dira. Ez ditzagun ahaztu halaber, gaurko milaka euskaldunek ez dute arbaso euskaldunik. 50-60etako inmigrazioa antolatzeko aukera gutxi egon zen, oraindik ere mesprezuzko berba asko dago, euskararen galeran izandako eragina herri gutxi batzuetara mugatu arren. Inmigrazio berri honek badakartza aukerak. Latinoamerikarren salbuespenarekin agian, hizkuntza ikasteko prest datoz, hala behar izanez gero. Baina euskara «behartzea»ren konplexua daukagu. Alde gizatiarretik batetik -horren larri irudikatzen dugun pertsona zelan behartu, geuk ere ondo dakigun bezala, ezertarako beharrezko ez den hizkuntza ikastera?- eta hipokresia ere badagoela jakitun bestetik: orain arte hainbat eta hainbat abertzaleri, senideri, laguni, «barkatu» diogun kontraesana, zelan behartu heldu berriari? Integrazio-tresna aipa genezake, espainiarrek eta beste herri askok argi daukaten moduan. Leku askotan naziotasuna hartzeko beharrezko izaten da hizkuntza jakitea. Baina herri honetako gehienak polito «integratuta» bizi dira euskararen inolako beharrik gabe, euskaldunak ikusezinak bagina legez. Badakite aski dutela erdaraz bizitzea. Makurtuko gara eurenera. Alde espainolistek sarri salatu dute dirutza xahutu izana oso emaitza urriak lortzeko, eta onartu beharko diegu ez dabiltzala okerregi. Alderantzizko froga egin dezagun osterantzean: emandako urratsekin jarraituz gero noizko Euskal Herri euskalduna (barkatu, gaur ez da politikoki zuzena, erabil dezagun terminologia ofiziala, beraz: noizko hizkuntza ofizialetan -gutxienez- elebidun den Euskal Herria?). Argi dago: inoiz ez. Onar dezagun badagoela biztanleriaren zati bat inoiz ez dena euskaldunduko, baina noizko gainontzekoa? Esan hamar, hogei, berrogei urte, baina jarri epeak, eta bideak eta betebeharrak. Etorkinak ditugu horretarako jarrera malguena daukatenak. «Euskaldun» nozioari ondorio politikoa ematea. Euskal herritar oro euskalduna ez dela onartuta ere, euskara «behartu» gabe ere, saritu euskararen ezagutza, horretarako modurik errazenean: euskaldun orok euskal herritar izateko eskubidea aitortuta. Ondorio guztiekin, noski, paperak, lan-eskubidea eta abar, edozein europarrek dituen eskubideak aitortuta. Labur-labur: euskaraz dakienak automatikoki baditu paperak. Euskalduntzen dena euskal herritarra dela aitortzea baino ez da. Eta kito euskararen inposaketaren, hizkuntzaren zailtasunaren eta antzeko aitzakiak. Orduan bai Euskal Herri euskaldun eta koloreanitza. Baina, noski, horretarako euskal herritartasuna badela onartu beharko da aurrez.

Kazetari bat hil dute

Larunbatean heldu zen albistea, labur: «Kazetari bat hil dute Moskun». Beste bat, pentsatu nuen, Vladimir Putinen zerrenda luzean bat gehiago. Beste bat zen, baina ez zen edonor. Anna Politkovskaia zen ziur aski iragarritako hilketarako txartel gehien zuen kazetaria Errusian, baina horrexegatik ez genuen sinetsi gura gai izango zirenik.
Bere ausardiak, kazetaritza-lanek eta salaketek Mendebaldean lortutako oihartzunak nolabaiteko bizi-aseguru zituela sinetsi gura genuen. Sinetsi beharra geneukan, idaztea eta kazetaritza lan duinak ez eze beharrezkoak direla erakutsi digun emakume honengan.
Inork gutxik egin ez duen lan arriskutsuan ibili zen Anna Politkovskaia, Txetxeniako basakeriei buruzko zertzelada bakanak berari esker heldu dira Mendebaldera hein handi batean, Errusiako ustelkeriaren eta Kaukasoarekiko politika arrazista genozidaren berri eman digu, Putinen atzeko patioan sartzea debekatuta dagoen sasoiotan.
Bagenekien arriskutsua zela, hegazkinean pozoitzen saiatu dena atzera ere saiatuko dela, eta agian beldur ginen Groznin edo Ingushetiako bazterren baten betiko desagerraraziko ote zuten.
Moskun gertatu zen, egun argiz. Lapurretatik eta hilketatik bizi direnek beharrezko duten iluntasuna erdietsi dute, lapurretan eta genozidioan lasai jarraitzeko.
Guri salatzea baino ez zaigu gelditzen, amorrua adieraztea aldez edo moldez Anna Politkovskaiaren ahotsa isilarazteak mesede egiten dien kriminal guztiei. Hori, eta Izua Txetxenian, Gerra zikin bat, Txetxenia: Errusiar desohorea eta Putinen Errusia bezalako liburuak berrirakurri eta zabaltzeko konpromisoa.

Zelan emititu bost ordu euskaraz

Berrian 2006-10-8an argitaratua
Egin ezazue gura duzuena, inork ez du ikusiko», esan zien enpresako arduradunak lau gidoilariei. Hori du abiapuntu Tonino Benacquistaren Saga eleberriak. Frantziako telebista-kate bateko jabeak, legeak agindutako barne-produkzioko gutxieneko orduak bete ez dituztela ikusita, kuotari eusteko telesaila agintzen diete protagonistei. Ahalik merkeen, goizaldeko ordu txikietan emitituko da, inork ikusi ez arren.
Nobela hura etorri zitzaidan gogora lekuko telebisten araudia irakurrita. Eskualde gehienetan 19 ordu eta hamabi minutu emititu ahalko dituzte erdaraz, eta gainontzeko ia bost orduek euskaraz beharko dute. Barne-produkzioak hor ere telebistan orokorrean dagoen mailan egon beharko ei du, eta gainontzean ez nuen mugapen gehiagorik ikusi araudian.
Bizkaian, Gipuzkoan eta Araban lau ordu eta 48 minutukoa izango da euskararen kuota, 24 orduz emitituz gero. Gutxienez lau orduko barne-produkzioa eskatzen denez, horietatik 48 minutuk beharko dute gure hizkuntzan.
Tristeena da egun erdara hutsezkotzat ditugun kate batzuk kuotatik hurbil dabiltzala, tartekako kirol-emanaldiren bat, musika-programen aurkezpena eta duela hogei urteko euskara ikasteko programak emititzen. Ez dirudi oso zaila «euskararen hesia» gainditzen. Bestela, beti egongo da falta diren minutuak goizaldeko ordu txikietan ematea. Eta pornoak audientzia handiegia badauka kentzeko, merke-merke azpititulatu euskaraz eta hortxe beste ordu eta erdi. Kitto horrela kuotatxoen arazoak.

Euskaldunak eta euskal herritarrak

Argian 2057. zenbakian argitaratua

Badakigu euskal herritar guztiak ez direla euskaldun. Baina euskaldun guztiak euskal herritar ote? Euskal Herriko biztanle gehienak ziur aski jatorri euskalduneko erdaldunak dira. Ez ditzagun ahaztu halaber, gaurko milaka euskaldunek ez dute arbaso euskaldunik. 50-60etako inmigrazioa antolatzeko aukera gutxi egon zen, oraindik ere mesprezuzko berba asko dago, euskararen galeran izandako eragina herri gutxi batzuetara mugatu arren. Inmigrazio berri honek badakartza aukerak. Latinoamerikarren salbuespenarekin agian, hizkuntza ikasteko prest datoz, hala behar izanez gero. Baina euskara «behartzea»ren konplexua daukagu. Alde gizatiarretik batetik -horren larri irudikatzen dugun pertsona zelan behartu, geuk ere ondo dakigun bezala, ezertarako beharrezko ez den hizkuntza ikastera?- eta hipokresia ere badagoela jakitun bestetik: orain arte hainbat eta hainbat abertzaleri, senideri, laguni, «barkatu» diogun kontraesana, zelan behartu heldu berriari? Integrazio-tresna aipa genezake, espainiarrek eta beste herri askok argi daukaten moduan. Leku askotan naziotasuna hartzeko beharrezko izaten da hizkuntza jakitea. Baina herri honetako gehienak polito «integratuta» bizi dira euskararen inolako beharrik gabe, euskaldunak ikusezinak bagina legez. Badakite aski dutela erdaraz bizitzea. Makurtuko gara eurenera. Alde espainolistek sarri salatu dute dirutza xahutu izana oso emaitza urriak lortzeko, eta onartu beharko diegu ez dabiltzala okerregi. Alderantzizko froga egin dezagun osterantzean: emandako urratsekin jarraituz gero noizko Euskal Herri euskalduna (barkatu, gaur ez da politikoki zuzena, erabil dezagun terminologia ofiziala, beraz: noizko hizkuntza ofizialetan -gutxienez- elebidun den Euskal Herria?). Argi dago: inoiz ez. Onar dezagun badagoela biztanleriaren zati bat inoiz ez dena euskaldunduko, baina noizko gainontzekoa? Esan hamar, hogei, berrogei urte, baina jarri epeak, eta bideak eta betebeharrak. Etorkinak ditugu horretarako jarrera malguena daukatenak. «Euskaldun» nozioari ondorio politikoa ematea. Euskal herritar oro euskalduna ez dela onartuta ere, euskara «behartu» gabe ere, saritu euskararen ezagutza, horretarako modurik errazenean: euskaldun orok euskal herritar izateko eskubidea aitortuta. Ondorio guztiekin, noski, paperak, lan-eskubidea eta abar, edozein europarrek dituen eskubideak aitortuta. Labur-labur: euskaraz dakienak automatikoki baditu paperak. Euskalduntzen dena euskal herritarra dela aitortzea baino ez da. Eta kito euskararen inposaketaren, hizkuntzaren zailtasunaren eta antzeko aitzakiak. Orduan bai Euskal Herri euskaldun eta koloreanitza. Baina, noski, horretarako euskal herritartasuna badela onartu beharko da aurrez.

Mugak eta bide-seinaleak

Berrian argitaratua 2006-10-1ean
Curoniako penintsula munduko paraje berezienetakoa da. Ehun kilometro luze eta kilometro bat baino gutxiago zabal lekurik estuenean. Dunak, Baltikoa eta Curoniako aintzira alde banatara, pinuak eta hegaztiak, eta halako batean, parke nazionalaren erditik doan errepidean muga-seinaleak ageri dira, eta mugaldeko parafernalia: banderak, poliziak, diru-trukeak, miaketak, hesiak. Duela hamabost urte existitu ere egiten ez ziren zazpi muga zeharkatu ditut azken egunetan. Erraz askoak egun Europar Batasunean dauden herrialdeetakoak, zorrotzagoak EBtik kanpora dauden estatuetakoak... eta denetan zorrotzenak, atzera ere Batasuneko lurraldera sartu gura izanez gero, kanpotik barrurakoak. Gure Europa hau geroz eta gotorrago dago, itsasoa militarizatu hegoaldean eta ekialdean hesiak jaso, beti barbaroen beldur.
Mugazainari pasaportea eman eta agiriak zekarrena zekarrela euskalduna nintzela esan nion, armadunen aurrean eurak gura dutena izan ohi naiz paretik bizkor kentzeko balio badu, baina aizue, lituaniarra zen. Irribarre egin zidan. Gero autobusean aldamenekoak galdetu zidan: baina horixe bera gura duzue zuek, ezta? Esan nion nire inbidiak ez zeukala zerikusirik Ebro gaineko zubietan ikurrinak, hesiak edo pasaporteak eskatu eta miaketak euskaraz egingo zituzten poliziekin.
Mugak muga, hemengo errepide-seinaleetan Minsk, Helsinki, Varsovia, Berlin bezalako lekuak irakurtzen dituzu, bisarik eta mugarik ez baleude legez. Gurean oraindik mundua Pirinioetan edo Bidasoan amaitzen dela iragartzen duten "Frantzia" horiek ageri dira.
Baina nire inbidia Vilniusko geltokiko kioskoan dago, zabor-aldizkari mordo hori lituanieraz ikusita. Etxeratzeko ordua da.