Zerbaiten atetan

Negua galga bakar maldan behera gerrarantz doan kurduen herrialdea utzi eta etxera itzuli naiz Gabonetarako. Espainiar kazetari batekin eman ditut egun batzuk Europako telebista baterako erreportajeak egiten, biok ere Euskal auzitik distantzia pixka bat hartu eta distantzia horretatik zerbait kontatzeko asmoz. Irlandar esaerari men, gauaren ilunenean argi pixka bat igarri dugu biok, laster azaleratu behar duen zerbaiten miran sumatu dugu euskalduna.

Lobby lanik gabe euskalduna zulora kondenatuta dago, lobby lanarekin ere bai sarritan. Niretzako daukat gustura izenpetuko luketela Egunkaria-rentzat absoluzio isilen bat, «baina mesedez ez ezazue zarata handirik egin». Eta, hala ere, zeinen merkea den Euskal Herria jipoitzea. Zenbat indar irain eta gezurrei aurre egiten, zenbat energia azalpenetan. Sorkuntzarako herria gara, baina erresistentzia hutsean xahututako indarrok ere eraikuntzarako balira... Badakigu Egunkaria kasuak baduela salbuespenetik. Salbuespena izatea gura dugu, gainera, errepresio itsuak mugarik baduela, horraino ezin direla iritsi sinesteko. Garaipenen bat merezi dugulakoan. Publizitaterik gabe, herri honen benetako aldaketako lehen urratsa Egunkaria-ren garaipena izango dela sinetsi behar dugu.

Oraingoan baietz, konbentzituta egonda ere, beldurra eragiten du Espainiak. Eta Bilbon erakutsitako indarrak eta nazioartean eta etxean bildutako babesak ezinbesteko dira, baina horiek ondo baliatzea komeni da. Egunkaria-ko lagunen absoluziorako, lehendabizi; Egunkaria irekiarazi eta dagokiguna berreskuratzeko, hurrena. Baina baita tortura bizirik dagoela ozen esateko ere. Eta salatzen jarraitzeko, Egunkaria-rekin soilik pasatu egin zirela uste duten espainiar lankideei batez ere. Besteak beste, Espainiak Teresa Toda, Jabier Salutregi kazetariak eta Egin-eko langileak preso dituela gogoraraziz. Eguberri on.

Zimanê Çiya

Harold Pinterren Mendiko hizkuntza antzezlana Diyarbakirren ikustea zirraragarria da. Kurdueraz taularatu dute egunotan lana Kurdistango hiriburuan, Luciano Iogna zuzendari kanadarraren aginduetara. Ostiralean egon nintzen estreinaldian, Forum Antzerkiaren baitan prestatu dute , Augusto Boal-en Zapalduen Antzerkiaren lerroan. Zirraragarria, guztiz, zapaltzaileak eta presoen senideak kurdueraz, kurduera hizkuntza ofizialaren paperean, eta hizkuntza ofiziala ez dakien ama mutu egotera behartuta. Semea bisitatu eta isilik, polizia eta kartzelarien oihuen artean, ahoa ireki bezain laster.

Gero ikusleei egokitu zitzaien berenetik jartzea, kritika egitea, taulara igo eta egoera aldatzen saiatzea. Eta torturaren txanda ere iritsi zen, noski, debekatutako hizkuntzak hizkuntza ofizialaren beharrezkotasuna ere bai baitakar. Zuzendariarekin egonda, familiaren friuldar jatorria aipatu zidan. Gure territorio libre bakarraz mintzatu nintzaion, ondo ezagutzen bagintuen ere.

Eta atzo Bilboko milaka lagunen artean ezin egonaren pena Mendiko Hizkuntza-rekin ordezkatu nuen. Debekatutako hizkuntza taula gainean, beldurrik gabe erabiltzen, zapaltzaileei aurre egiten harrotasunez. Gure mendiko hizkuntza Bilboko kaleetan aspaldi ari gara erabiltzen, baina badira egunak are bereziago bihurtzen dena, Barakaldon bertso gaindosiarekin izan gaitezkeena ere sinesten duguna. Tamala, horrelako jipoiak hartu beharra mendiko hizkuntza aldarrikatzeko, mendiko hizkuntzaren alde egin dutenen gorazarre. Baina inoiz ez da berandu. Behingoan mendiko hizkuntzak batu bagaitu, ea urratsez urrats jarraitzen dugun, mendiko hizkuntzaren herri hau menditik itsas bazterreraino eta lau haizeetara hedatzeko, tinko eta ziur. Inork debekatu eta torturatu nahiko balu birritan pentsa dezan.

Loreak eta arantzak

Hiru egunerako? Bertso-zer ikustera? Istanbulgo lagunek ez dute oso ondo ulertu zerk naraman Euskal Herrira. Poesia, kantua, inprobisazioa... «tira, beste batzuek mila euro ordaintzen dituzte Galatasaray edo Bartzelona 90 minutuz Europako ez dakit zein lekutan ikusteko». Duela lau urte esperientzia konplikatu bezain ederra izan zen Radio Euskaditik astero-astero gaztelaniaz txapelketako saioak aztertzea. «Pie forzado», «octava mayor» eta antzeko berbak ikasita xehatu genituen aurreko asteko bertsoak. Teknikatik haratago, zirrara eta lilura transmititzea genuen helburu, nik uste. Solemnitatea adieraztea ez da hain zaila, berez ikuskizun zurruna da bertsoa, eta sufritu duen jendeak atoan barneratzen du pertsona baten kantuari adi milaka lagunen isiltasuna minutu batez eta segidako emozio uholdea. Oholtzatik ikuslearengana doan sermoia baino askoz gehiago dela erakusteko, baina, ezinbesteko dira entzulearen irribarrea eta afari arrunt bateko giroa aurkeztea. Baina solemnitatean geratuko bagina ere, egun zoriontsua da, gure saminean barneratu arren, garenaz eta nahi genukeenaz hausnartuta ere, gure miseriak poetika zuzen eta gordinean kantatuagatik. Malko eta barre, izan gintezkeenaren ilusio ederra da gaurkoa, ezin ederragoa, gezurra ez baina erabat egia ez den ametsa.

Eta ezin ahaztu Sarrionandiaren kartzelako poema: «Baina zer laburra den lirikarena. / Leihoa zabaltzean, zeldara, zure ordez, / errealitatea sartzen zait, bere altzairuzko / hatzaparrekin, orroaka». Horixe daukagu, gaurko lirika, ametsa, elkar hartzea eta inori azaltzeko hain zail den gozatu erraldoia. Biharrik ez balego bezala, etxean lasai iratzarriko bagina legez, euskaraz lasai bizitzeko. Madrilera joan beharrik gabe, bere mehatxu eta izuari aurre egin beharrik gabe, euskaldun bizitzea normala balitz bezala.

Distantziak

Durangon banengo Azokaren kutsu komertzialegiaz mintzatuko nintzateke, ziur aski. Eta lagun eta aspaldiko ezagun eta ez hain lagunen artean gure kulturaren ajeez, eta «atera beste garagardo bat», eta «aurten iaz baino jende gutxixeago, zubiaren luzea», eta Alberdaniak hau eta Elkarrek hura, eta Pamielak besteak eta Susan beste hori esango genuke hurrengo tragoaren zain. Eta parrandarako eguna parrandarako izango zen noski, baina parrandarako gorde gabeko egunen bat ere eroriko zen ziur aski, Plateruenan hasi eta batek daki non amaitu.

Eta zelan ez, giro politikoa ere ekarriko genuen hizpidera; urte osoan politikariak arrunt bihurtu eta protagonismoa doi bat kentzen diegun sasoia da. Baina ez dugu Karmelo gurekin izango zirikatzeko, eta Ataramiñen 09'-n argitaratu duen lagun kopuruak ilusioa eta beldurra eragingo digu.

Urteroko kontu horiek nostalgia bihurtzen dira urrundik begiratuta. Herriminaren onurak eta gaitzak, urrutiko intxaurrak eta hori guztia. Bosforoaren alde bietan, Europak Asiara eta ekialdeak mendebaldera begiratzen duen hiri honetan, parranda egin genuen gipuzkoar mordotxo bat, bizkaitar batzuk, arabarren bat eta lapurtarra lagun hartuta. Eta biharamuna Info7n Belodromoko saioa entzuten pasa, muezinaren otoitzerako deia tartekatzen zela, auzoek bildotsak sakrifikatu eta gero. Jon Maiaren «haientzat zer da Euskal Herria, Urepel ala Petronor?» entzuten ileak laztu, eta aste osoan zehar bertsoplaza.tv-n berriz ikusi, edo lilurazko irribarrea Maialen Lujanbioren jenialtasunekin Iturriagaren sarreren bila. Eztarriko korapiloa Arkaitz Estiballesen «tamalez sekula ere ez agertuko Jon Antza» puntuarekin, eta zer esan Aitor Sarriegik Belodromoa bihotzaren lekuan hartu zuenekoaz.

Lau urte barru zuzenean entzun ez eze, ikusi ere egin ahalko dugu menturaz. Distantziak txikiagotzen doaz, bai. Baina ni Barakaldora noa. Kolosala izango da.