Badator Durangoko Azoka

Berrian 2006-VII-30ean argitaratua

Heldu da, urte osoko nekeen ostean. Beharginak beharrezko du atsedena, ordezkoek noizbait ordezkatu beharko dituzte finkoak, eta Durangorako liburuak noizbait idatzi beharko dira. Dozenaka irakasle, kazetari eta administrazioko behargini oporretako txanda heldu zaie. Eta berdin idazleok jasan behar dituzten bikote eta senideei.

Durangoko uztaren ereiaroa da, urte osoan pilatutako ideia eta ahaleginen azken txanpa. Gero, zuzenketa eta ukitu gutxi batzuk, argitaletxera joan-etorriak, eta lana egilearen eskuetatik kanpo dago, inprimategira bidean. Hortik aurrera, banaketa eta promozioa. Gure mundutxoan bizpahiru eguneko arreta eta ospe apur bat, liburua aurkeztu osteko egunetan. Eta azkenik, Durango, noski. Baina horiek guztiek, beharrezko izanda ere, zerikusi gutxi literaturarekin.

Literaturzale onak urte osokoak direla esango dizute, neguko egun laburretan ere leitzen dutenetakoak direla gogorarazteko. Beste batzuek urtean zehar astirik ez omen, eta udarako uzten dutela zaletasuna. Irakurleez dihardut, baina idazleak ere antzeratsu. Idazkuntzari urte osoan tartetxoa ateratzen diotenak ez dira beharbada etorkizuna ziurtatuen daukatenak, baina ziur nago ez dietela inbidia handirik idazteko ardura aisi eta opor uneei kentzen dietenei. Batzuek eta besteek ontzen dute gure literatura, aurtengo Durangon eta datorren urteko udan ere zer irakurria falta ez dadin.

Mediterraneoa

Berrian 2006-VII-23an argitaratua

Ez, ez, bizirik inoiz ez. Hilda bakarrik». Halaxe esan zidan arrantzaleak, egia zela itsasoan gauza asko ikusitakoak zirela eta baietz, ezikusi ere egin ziotela jitoan topatutako gorpuren bati. «Sekulako dirutza da, txo, eta patroiak argi esan zigun». Izan dira Dakarren, Abidjanen eta beste portu batzuetan polizoi igo eta Europa edo Kanarietara inoiz iritsi ez direnak. Gorpurik ez, deliturik ez, eta inork ez daki zer jazo den itsasoan. Berak izango du zerrenda. Desagertuen arima.

Katalan Herrietan, Andaluzian, Korsikan oporretan zaudetenok, heltzen ote dira Mediterraneoko misilen oihartzunik? Ala udako modako herrialdera joan zarete, Zipreko charter-a aprobetxatuz? Han bai hurbil ikuskizuna.

Patetikoa, negargarria, lotsagarria, berbak ere gutxi asteongo ikuskizunerako. Hortxe dago Malta, Europar Batasunera sartu berri, harro, bere hizkuntza txikia Bruselan ofizial, La Valletako harresiak apur bat gehiago goratzen. Andaluziako ontziak jaso zituen migratzaileak, ez dakit diru-kalkulurik eginda ala barrenak aginduta. Bost axola. Jarrera duinak estatuen merkealdiari bide egin zion, Libia, Malta, Andorra, Espainia eta Italia tartean «hamar beltz niretzat eta hik bost ametituz gero, horrenbesteko diru-laguntza».

Bitartean ontzia ez atzera ez aurrera, eguna joan eguna etorri Maltako uretan sartu ezinik, elkartasunaren prezioa ordaintzen itsasoko beharginak. Eta zer aurpegiratuko diote ezikusi egiten duen hurrengo patroiari? Zeinen ederra Mediterraneoa.

Ondareak

Berrian 2006-VII-16an argitaratua

Pozgarria da Bizkaiko zubia gizateriaren ondarearen zerrendan egotea. Bazterrotan antzina genekien bera zela dotoreena. Horregatik harritu nau beharbada entzuteak sei urte behar izan dituztela zerrendan sartzeko. Hain garrantzitsua balitz, hainbesteko lanik gabe ere egongo zen, ezta? Ala Egiptoko piramideetarako lan hori guztia egin behar izan da (bidaiak eta otorduak ordainduta, noski).

Bizkaiko zubiarekin batera sar litekeen leku mordoa otu zait laster, Bilbon bertan hasi eta Barakaldon, Sestaon, Urtuellan, Abanton edo Muskizen jarraituta. Ondare industrial handia daukagu Bizkaiko txoko honetan, baina ikuspuntu ekonomiko hutsa gailentzen denean, errazagoa da leku bakarra saritu eta hura egin erakarpen-leku. Askoz garestiagoa izango litzateke lantegi zaharrak mantendu edo egokitzea, museo duinak egitea, daukagun ondarea behar bezala gordetzea. Leku bakarrak gutxieneko inbertsioa eta irabazi handia ziurtatzen ditu. Eta ez dira eragozpen Zorrotzaurre , Abandoibarra edo Olabeaga egitasmoetarako.

Inork gutxik esan arren, lehendik zeuden Done Jakue bideko hainbat leku zerrendan, hala nola Ospitale-Pea, Baionako katedrala eta Donibane Garaziko Donejakue atea. Bertsolaritzak egin du ahalegina ondare ukiezin eta ahozkoaren zerrendan egoteko. Sardiniarren, georgiarren eta Baltikoko herrietako kantuak daude hor, baita Erdi Amerikako garifunen ohiturak eta hizkuntza ere. Bizkaiko zubirako erakutsitako borondatea eta gogoa ez dadila horretan gelditu.

Kanibalak

Berrian 2006-VII-9an argitaratua

Hildako gizonaren kutxa du izena Johnny Depp protagonista duen Karibeko piraten bigarren zatiak. Ostiralean estreinatu zuten Estatu Batuetan eta kritikak gogor egurtu du, baina dolarrak egiteko makina ei da. Hori baita filmen bigarren eta ondorengo zatien zeregin nagusia.

Oihartzun txikiagoa izan du filmatu duten Dominika uharteko indigenen kritikak. Historia ofizialak indiar baketsuen paperean sartu zituen gaztelarrak iritsi eta ia berehala desagertutako -desagerrarazitako- taino indigenak. Karibeei, berriz, rol odoltsua egokitu zaie, tainoen antzeko patua izan arren. Dominika eta Saint Vincent uharteetan baino ez daude gaur, hizkuntza galduta. Garinagu-a XVIII. mende amaieran Hondurasera deportatutakoen ondorengoek bakarrik gorde dute. Eta hala ere, kanibal beldurgarri-irrigarriak dira Johnny Deppen ondoan.

Garifunen Kontseiluak salatu duenez, «filmak ematen duen irudia, indigenak haragi-irrikaz dauden basatien pare agertzen, gezur handia da». Esklabotza justifikatzeko hedatutako mitoetako bat izan zen basati kanibalena. «Basatiek» arimarik ote zuten izan zen estreinakoa. Baietz erabaki zuten, arimarik ezean alferrekoak baitziren zibilizatzeko asmook, animaliak ez daude zibilizatzerik. Eta orduan kanibalak asmatu zituen Ingalaterrako erregeak: esklabotza egokia zen arima izan arren zibilizatu beharra zutenentzat. Kanibalentzat, adibidez. Edo komunistentzat, edo terroristentzat, edo...

Liburuak

Berrian argitaratua, Koldo Izagirrek aurreko igandean idatzitakoaren harira.
Norbaitek esan behar zuen, eta gehienok, negozioa hurbilegi dugulako-edo, isilik. Berriz ere Koldo Izagirrek urratsa. Liburua plastifikatzen irakatsi ziguten, gogoratuz ez direla idazteko, horretarako daudela koadernoak eta, zerbait idaztekotan, lapitzez eta ahalik finen egin behar dela. Eta, neba-arreba nagusirik gabe ere, gurasoen lagunen seme-alaba nagusiei deitzen irakatsi ziguten, ikastolan ia berbarik egiten ausartzen ez ginen haiei liburuak eskatzen. Edo agian inork ez zigun beren-beregi irakatsi, baina ikasi genuen ondo zaindu beharreko ondarea zela liburua. Eta guk jakin ez euskararen aurka ari ginela liburuari azala jartzen genion bakoitzean, norbaiti eskatzerakoan, eta fotokopiak egiten genituenean.
Bai, beste edozein ondare legez, ahalik luzeen iraun zezan ahalegindu behar zela ikasi genuen, izan liburu, garbigailu edo zapata. Eta gaur, garbigailu eta zapatak legez, apurtu eta berria erosteko eredua nagusitu da. Liburua ere hartu, idatzi, margotu eta bota, edizio berria hurrengo urtean. Denok dakigun legez, ingelesa, matematikak, natur-zientziak edo geografia izugarri aldatzen baitira urterik urte.
Kleenex-kultura da. Euskararen mesede, nonbait. Denean nagusitzen ari den eredua da: berria erostea baino garestiago bihurtu da ondo zaintzea eta, apurtuz gero, konpontzea. Testu-liburuen kontsumismoak eusten ei dio literatur-ekoizpenari etxe batzuetan. Eta pentsatzen jarrita, dena alderantziz balitz?