Bozetara Kaledonia Berrian

Egun garrantzitsua da gaur Kaledonia Berrian. Frantziaren baitan estatus bereziena daukan lurraldeak hauteskunde probintzialak ditu. Hiru probintzietako 76 ordezkari hautatuko dituzte, eta horien artetik irtengo dira, era proportzionalean, Kaledonia Berriko biltzarreko 54 hautetsiak.

Noumeako akordioen arabera hautatutako azken biltzarra izango da. 1998ko bake-hitzarmen horrekin amaitu zen 80ko hamarkadatik dozenaka lagun hil zituen gatazka armatua. Kaledonia Berria Nazio Batuen deskolonizatu beharreko lurraldeen zerrendatik irten zen, Itsasoaz Haraindiko Kolektibitate gehienek baino eskumen handiagoak eskuratu zituen eta 2014 eta 2018 artean independentziari buruzko erreferenduma egitea adostu zuten. Gaur hautatuko dituzten hautetsien esku egongo da erreferendum hori deitzea. Aurten edo datorren urtean antolatu dezakete, biltzarreko bi herenek hala erabakiz gero. Osterantzean, Parisen esku geratuko litzateke ardura hori, eta 2018an egin beharko luke.

Euskal Herria adinako lurraldea du artxipelagoak, baina milioi laurden lagun baino ez dira bizi. Melanesiar indigenak dira %40, kanakiarrak, eta europar jatorrikoak %30, XIX. mendeko zigor-koloniara ekarritakoen ondorengoetatik hasi (caldoche-ak) eta gerora joandakoetara. Biztanleen herena baino gutxixeago Melanesia, Polinesia (Wallis eta Futuna frantses lurraldekoak asko) edo Asiatik etorritakoak dira.

Hegoaldeko probintzian dago gakoa. Beste biak, iparraldekoa eta Leialtasun uharteak, europar gutxiko eskualdeak dira, kanakiarrak %90etik gora. Horietan dauka, noski, mugimendu independentistak indarra, eta elkarren arteko lehia egonda ere, biltzar orokorrean independentziaren alde elkar hartzeko konpromisoa dute. Baina 65.000 biztanle dituzte probintzia horiek; eta ia hiru aldiz gehiago hegoaldekoak. Noumea hiriburuan eta inguruetan bizi dira artxipelagoko biztanleen hiru laurden. Eta hor gehiago dira europar jatorrikoak kanakiarrak baino.

Gutxiengoan direla jakitun, alderdi independentistek bat egin dute Hegoaldeko probintzian, Roch Wamytan buruzagi historikoaren inguruan. 80ko hamarkadatik lehen aldiz batu dira zazpi alderdi independentistak; egun, Hegoaldeko 40 hautetsietatik lau baino ez dira independentistak, eta Frantziaren aldeko alderdi eskuindarrak dira nagusi. Kopuru hori bikoiztu eta hamarreraino iristeko itxaropena daukate gaurko bozetan. Frantses indarren artean, zatiketa handia dago. Rassemblement pour la Caledonie-ren nagusitasun historikoa (Kaledoniaren aldeko Batasuna, UMPren adarra) kolokan jarri du Caledonie Ensemble zentristako (Kaledonia Elkarrekin) Philippe Gomesek.

Europako hainbat lekutan legez, Kaledonia Berrian ere une erabakigarria hurbiltzen ari da. Nazio Batuetako deskolonizazio batzordeko talde bat martxoan egon zen artxipelagoan; haserretu egin ziren independentisten aurkakoak. Noumeako akordioen arabera, gaurko biltzarreko bozetan —edo erreferendumean— ez dute bozkatzerik izango Frantziako Biltzarrerako edo udal-hauteskundeetarako botoa emateko eskubidea duten zenbait milaka lagunek: Europatik azken urteotan bizitzera joandako funtzionarioek, esaterako, biztanleria ehuneko hamar inguru emendatzea ekarri dute. Baina akordioen arabera, 1998 baino lehen hamar urtez bizi izan zirenek soilik dute Kaledonia Berriko herritartasuna. Deskolonizazioa eta sezesio-prozesu baten arteko ezberdintasunetako bat, hortxe.

Erdia baino gutxixeago, 54 biltzarkideetatik 23 izan dira independentistak gaur arte. Badakite posible dutela 4-5 hautetsi gehiago eskuratzea, eta gehiengoa izatea. 150 urtetan Frantziari atxikitako caldoche nortasuna garatu duten Noumea inguruko herrixketan izuz begiratzen duten ikuspegia da. Frantziak subentzionatuta, Ozeaniako lekurik aberatsenetakoa da Kaledonia Berria, Zeelanda Berriaren gainetik. Baina caldocheen eta metropolitik joandako biztanleen esku dago aberastasun hori, kanakiarrenetan barik. Ekonomia artifiziala dela deritzo independentismoak, menpekotasuna betikotzen baitu. Munduko nikel erreserba garrantzitsuenak ere artxipelagoan daude, eta Estatu independentean orain arteko aberastasunari eustea ahalbidetuko luke horrek.

Estatu berriak sortzeko eztabaida gutxien sortzen duen argumentua da deskolonizazioa. Baina menpekotasun ekonomikoa dagoenean guztiz baldintzatzen du erabakitzeko eskubidea. Aspaldi ikusi zen hori dibortzioaren kasuan: emantzipaziorik gabe, oso zaila da erabakirik hartzea. Ez du alferrik esan Fronte Nazionalak, ahalik bizkorren egin nahi duela erreferenduma. Menpekotasuna betikotzeko.

BERRIAn argitaratua

Renace el hayedo en primavera en Euskal Herria

Udaberrian pagadia lehertzen

Askotan istorio ederrenak etxean bertan ditugu, eta begirada aldatzea besterik ez da kontua.

Prentsa-askatasunaz

Prentsa askatasunaren eguna genuen berriz ere atzo. Balantzea egiteko unea izan ohi da, munduko hainbat herrialdetan adierazpen askatasunak eta zehatzago kazetariek dituzten zailtasunen berri izateko.

Gertatzen da, baina, zerrenda horiek aski mingarriak direla, bestela ere, hitzarekin lan egiten dugunontzat, baina are gehiago euskaldunontzat. Ia beti horietatik kanpo utzi dituztelako hitzak gure herrian izan dituen erasoak. Behin baino gehiagotan idatzi izan dut gai horretaz. Hamar urteotako ibilbidean, Euskal PENen mundu osoko ehunka lagun ezagutu ditugu. Hizkuntza handienetan dihardutenetatik txikienetan dabiltzanera, antikomunista sutsuetatik ezkertiar iraultzaileetara, adierazpen librearen eta bakearen aldeko oinarriek batuta.

Prentsa-askatasunak nabarmen okerrera egin duela irakurriko zenuten agian, kazetarien aurkako jazarpenak geroz eta larriagoak direla. Batzuk aski ezagunak dira: Siria, Honduras, Kolonbia, Afrika Erdialdea, Txina, Iran... kazetari lanerako daudenik eta arriskutsuenetakoak. Beste batzuk gutxiago aipatzen dira, baina hortxe daude esaterako Estatu Batuak, denon mezuak kontrolatzen, nork nori noiz zer esaten dion, eta horren gaineko txostenak sistematikoki antolatzen.

Informazioaren ehun heroien zerrenda eman du argitara Mugarik Gabeko Erreportarien elkarteak. Horien artean da Gorka Landaburu (zorionak hemendik eta eskerrik asko, Euskal PENen deiari beti fin erantzuteagatik), baita Adnan Hassanpour kazetari kurdua ere. Haien senideak 2008an ekarri genituen Hego Euskal Herriko parlamentuetara, eta pentsatu gura dugu gure aletxoak izango zuela zerikusirik heriotza zigorra ken ziezaioten. Hassanpour preso dago oraindik, horratik, Balutxistango Zahedanen, etxetik bi mila kilometrora. Badira zerrenda horretan beste herri zapaldu batzuetako kazetariak ere, Mireya Manquepillan maputxea, M. V. Kaanamylnathan Sri Lankako tamila edo Israpil Xovkhalov txetxeniarra esaterako.

Euskal Herritik begiratuta, egun berezia da. Mundu osoak balantze negatiboa egin, eta gurean garrantzitsuena da iaz baino kazetari bat gutxiago dagoela preso. Horrek ez du kentzen, baina, Teresa Todak zigor osoa beteta utzi zuela espetxea, Egin egunkariko gainontzekoak giltzapean daudela oraindik eta, are mingarriagoa dena, adierazpen askatasunaren inguruko elkarte gehienek ez dituztela aintzat ere hartzen. Zorionez, PEN salbuespena da horretan. Sei hilabetean behin berritzen den zerrendan badira euskal kazetariak. Duela hamar eguneko liburu-egunean ere, Presoentzako Liburuak kanpainan PEN Ingelesak Teresa Todarengana jo zuen, beste dozena bat egilerekin batera parte har zezan. Tartean, Pussy Riot-eko Nadezhda Tolokonnikova eta Büşra Ersanlı, kurdueraren aldeko unibertsitate-irakasle turkiarra.

Testu indartsua osatu du Teresa Todak: idatzizko hitzak oso tresna indartsuak dira, hainbat zapalkuntza-motarako askabide bihur daitezke: «Pobreziatik, ezjakintasunetik, indarkeria sexistatik, espetxe handi zein txikietatik, bai diktaduretan bai ustez demokratikoak diren gobernuetan. Agian horregatik dute nahiago boterean direnek presoek egunkari sentsazionalistak irakurtzea edo telebistan reality-ak ikustea... munduarekiko ikuspegi kritikoa daukaten pertsona eta herritar hobeak bihurtzeko erabil dezaketen denbora hori gal dezatela.

Irakurtzeak pertsona bezala hazten laguntzen die presoei (...) neuk bizita dakit hori, sei urte eman baititut espetxean kazetari gisa egindako lanagatik, Espainiako Gobernuak itxitako euskal egunkari independente batean. Azaroan irten nintzen, zigorra azken eguneraino beteta».

Zinez merezi duen gutuna da, English PEN webgunean daukazue osorik irakurgai jatorrizkoan, eta Euskal PENen euskaratuta. Egunen baten, Europa mendebaldeko laborategi anker izateari utziko dio Euskal Herriak.

BERRIAn argitaratua