Distantzia hartuta

Idazle Espetxeratuen Batzordeko bileran izan zen, iaz Glasgown. Hainbat egoera aztertu ondotik, adierazpen askatasunak zein muga behar zituen eta Nazioarteko PEN Clubak horiek guztiak babes ote zitzakeen eztabaidatu genuen. Gai asko oso arantzatsuak ziren: aleman hiztunen ordezkariak haserre zeuden idazle jazarrien zerrendaren baten holokaustoa ukatu zuten eskuin muturrekoak ere bazeudelako. Une horretan, baten batek gogorarazi zuen Austrian atxilotutako idazle batek holokaustoa zalantzan jarri zuela, hau da, egotzitako delitua bete-betean haren adierazpenaren ondorio izan zela, ez zuela beste ekintzarik egin.

Biharamunean beste gai nahasi bati buruz mintzatu ginen: Londresko komunitate musulmaneko rap kantari gazte bat, hamasei urte inguruko neska bat, epaitegira eraman zuten haren kantetako hitzetan detaile handiz azaltzen zuelako nola heldu kristau bati burutik, beste eskuan labana hartu eta zintzurra mozteko. Indarkeria agerikoa zen hitzetan, baina musikaren esparruan horrelako zenbat dauden gogorarazi zuten, hainbat belaunaldiren, are nazio osoen mito bihurtuak. Kazetariek terrorista hitza erabiltzea egoki ote den, behinolako zenbat terroristak estatista handi eta bakearen aldeko saridun diren eta antzekoak ere izan ziren.

Gure parametro estuetan «Aurrera bolie» epaitegirako dei zela gogoratu genuen, aski dela lobby ultran edo epaileen artean lotura txiki baten irudipena edozein txikikeria arazo larri bihurtzeko. Eta benetako arazoak ezinezko bihurtuko lirateke. Horregatik, logikoa dirudi behar den guztia egitea arrantzale bahitua ahalik bizkorren etxeratu dadin, terroristekin negoziatzeaz eta antzeko lelo higatuak erabili barik. Eta auzi horretan lelook haizatu ez diren legez, komeniko litzateke behingoan ehorztea klixe horiek eta aurreiritzirik gabe heltzea beste arazoei ere. Baina interes lartxo, denak berdin jarrai dezan.

Errazago esplikatzea nahi?

Herrialde okupatu batetik independente ez baina politika libre egiterik duten herrialdeko zati batera pasa gara. Eta segidan mugimendu politikoa ahulena den herrialdera. «Ez egotzi errurik hemengo herritarrei, heriotza zigorra indarrean dagoenean, eta erabili ere sarri-sarri erabiltzen dutenean; borondatea baino zerbait gehiago, ausardiatik haratago doan zerbait behar da ezertan bustitzeko», esan digu gerrillari ohiak. Iaz itzuli zen menditik, osasun arazoek behartuta.

Etxeko miseriak kontatzea zaila izaten da horrelakoetan. Baina orain eurek galdetu digute. Mundu osoan izan dute oihartzuna atxiloketek. Kurdistango alde orotan aipatu digute, jakin-mina adierazi dute zer demontre gertatzen den Europako bazter horretan. Ez zaie horren zaila ulertzea ere, bakebidean zihardutenak atxilotu eta espetxeratzea eta beste kontu guztiak esan arren. Gerra-estrategia guztiak ezagutzen dituzte parajeotan. Galdera beste bat da, ordea, «eta orain zer egingo duzue?» jakin gura dute. Estatuaren aldetik ezusteko gutxi. Europan 2009an zail ulertzen agian, baina tira, hor dago, kontrainsurgentzia liburuetako operazioa. Eta liburu horretan oso argi izango zituzten orain arteko erreakzioak. Egunkariak ixten dizkigutenean, hizkuntzari erasotzen diotenean, bakebidea oztopatu edo espetxeratzerakoan, manifestazio nazional jendetsua da kontrainsurgentzia liburu horretan datorrena.

Etxetik urrun idaztearen arriskuekin, bidea argi samarra ari dira markatzen, behin eta berriz hankasartze bera egiteko. Hauteskundeetan erakutsi zuten, eta orain berriz. «Eta orain zer?», galdetu digute. Zer oztopatu gura zen, hark behar luke helmuga. Protagonismo antzuak eta epe laburreko begiradak utzita.

Armeniarrak

Saiatu gara, benetan diot. Baina aste osoan ez dugu Istanbulen turkiar-armeniar harremanak bideratzearen edo muga irekitzearen aurka berba egingo dugunik topatu. Hain gutxi, armeniarren kontra esateko zuenik. Eta ez da horrelako ale arrazistarik ez dagoelako. Asko dira, eta oso boteretsuak, baina jabetzen dira ez dela egokia diskurtso hori harro haizatzea, ez Istanbul erdian behinik behin.

Sei urtetik hemezortzira bidean egunero-egunero «zorionekoa bere buruari turkiar deritzona» kantatzen dute Turkiako haur guztiek, turkiarrek zein kurduek,armeniarrek, zirkasiarrek eta beste etnietakoek. Eskolan behin eta berriz irakasten dizkiete errepublikaren sortzaileen balentriak, etxea suntsitzea beste asmorik ez zuten auzo greziar, armeniar eta judu traidoreen aurrean. Denetan okerrena, esan gabe doa, armeniarrak, errusiar inperialismoaren lagun bizkarretik labana sartu nahi izan zuena bihotz otomandarrean. Oinarri horrekin ezinbestean sortu behar dira armeniarrekiko gorrotoa oinarritu duten gazte xenofoboak.

Gauzak aldatzen ari dira, eta honezkero jakingo duzue atzo Turkiak eta Armeniak protokoloa izenpetu zuten edo ez, nik ordu batzuk lehenago idatzi arren. Baina aldaketa nagusia tabuak erortzen ari direla da. Egunotan, haserrea beste, auzo lotsa sentitu dute Justiziako elementu erreakzionarioek berriz ere Orhan Pamuk Nobel sariduna epaitu nahi dutela jakin dutenean, genozidioaren aipamenak turkiartasunari irain egin diola eta.

Auzia ez da iragana ahaztea, memoria beharrezkoa da. Baina ia ehun urtez elkarri bizkarra eman eta gero, ezin auzoari esan «guztiz oker zaude, onartu nire ikuspegiak». Arrazoia batek baduen eta besteak ez duen arren, elkarrekiko komunikazioak baino ezin du lortu ukazioaren harresiak erortzea. Eta Hrant Dink zenaren Agos aldizkariko neska-mutil ausartek diotenez, mugak itxita ez dago harremanik.

Bosforotik zirrara

Iristen da unea derrigorrezko ziten datak (norbere herriko jaiak, aldamenekoak, San Fermin edo Aste Nagusia, ez dakit nongo erromeria) zalantzan jartzen dituzuna. Errutina gozagarria izanda ere errutina dela, eta beste aukera batzuk aintzat hartzen dituzuna. Puntu burgestua dauka, ez dut ukatzen. Baina nerabearentzat Pirinioak edo Korsika edo Thailandia hutsaren hurrengo diren gisan herriko jaien aldamenean, euskal bidaiari askok barre egiten dute munduko beste puntan elkarrekin topo egitean, «nola galduko dituzu Lekeitioko antzarak/Lesakako sanferminak/Tolosako inauteriak?» galdetu ohi dieten herrikideez. Arlotekeriazko zoriontasuna vs bidaiariaren puntu snob-a.

Istanbulgo abkhaziarrek beren ospakizunera gonbidatu naute asteon, armeniarrak iragan tragikoaz mintzatu zaizkit, kurduekin bazkaldu, afaldu, tea hartu eta euren autonomismoaz eta euskal independentismoaz eztabaidatu dut, Munduko Diru Funtsaren aurkako manifestariekin egon naiz, Galatako dorreetan sefardieraz diharduten juduak ezagutu ditut. Bi kontinentetan dagoen munduko hiri bakarrean bizitzeak hori guztia eta beste gauza asko eskaintzen ditu. Trukean, bistan da, etxeko erosotasunak, bizimodu ezagun baina atsegina eta abar atzean uztea dakar. «Eta hori ere, oso jarrera euskalduna, ohiko indianoaren bertsio bat», esan zidan adituak. Mintzatu naiz zirkasiarrekin, kurduekin, aleviekin eta enparauekin euskarari buruz, Euskal Herriaz. Gauza errazagoak eta zailagoak badaude ere, oso konplikatu zait ulerraraztea zer zirrara sortzen duen isiltasunezko uneak, musika tresnaren laguntzarik gabeko kantuak eta txalo zaparradak. Gehienek beren herrietan antzeko fenomenoak izan arren.

Herriminerako ia astirik gabe lekura egokitzen eman ditut asteok. Baina Zestoan ezin egona zinez falta izan dut. Internetez Txapelketa segitzea ez da gauza bera izango, baina bada zerbait. Barakaldoko hegaldiak begiratuko ditugu.